URAZY W SPORCIE, metodyka odnowy biologicznej

  URAZY W SPORCIE

Rozwój cywilizacji zachwiał równowagę pomiędzy możliwościami fizycznymi współczesnego człowieka a jego sprawnością i wydolnością.

Intensywność treningów i walka o rekordy sprawiają że uprawiający sport  niejednokrotnie przekraczają granice ludzkich możliwości, co wpływa na występowanie urazów i mikrourazów, które po zsumowaniu doprowadzają do fatalnych w skutkach dysfunkcji narządu ruchu.

Urazy, zwłaszcza narządu ruchu, stają się masowym w wychowaniu fizycznym i sporcie problemem lekarskim wymagającym coraz większej uwagi .

Uraz - trauma, - uszkodzenie tkanki, narządu lub większego obszaru ciała przez działanie czynnika mechanicznego - (może spowodować: stłuczenie, wykręcenie, zwichnięcie, złamanie, ranę, uszkodzenie narządów wewnętrznych oraz krwotok i wstrząs urazowy) , czynnika termicznego, chemicznego(kwasy i zasady), akustycznego, elektrycznego, świetlnego lub jonizującego.

•          Następstwem urazu są obrażenia ciała.

Ich wielkość i charakter zależy od rodzaju i siły urazu oraz odporności tkanek.

URAZ :

•          dynamiczne przeniesienie dużej energii do żywych tkanek, powodujące uszkodzenie tych struktur, a następnie zaburzenie ich czynności

•          zadziałanie czynnika zewnętrznego wywołującego w organizmie człowieka zmiany anatomiczne i czynnościowe

Uraz może działać przez krótki lub długi okres czasu. Niekiedy w organizmie obserwować można uszkodzenie w wyniku sumowania się mikrourazów.

Uraz może działać w miejscu, w którym powstaje uszkodzenie (uraz bezpośredni) lub w pewnej odległości od tego miejsca (uraz pośredni) i wtedy jego siła przenoszona jest przez kości, stawy, ścięgna, mięśnie.

Urazem sportowym- nazywamy takie uszkodzenie ciała, które powstaje w trakcie zawodów lub treningu i jest ściśle związane z aktywnością ruchową danej dyscypliny sportu czy ćwiczeń rekreacyjnych. Uraz ten może mieć różny charakter i różne są przyczyny jego powstania.

PRZYCZYNY URAZÓW:

Przyczyny wewnętrzne (endogenne)

–         wady wrodzone

•          nierówności kończyn

•          wady stóp

•          zaburzenia osi stawów

•          boczne skrzywienia kręgosłupa

•          choroby mięśni

•          zaburzenia rozwoju stawów

Przyczyny zewnętrzne (egzogenne)

–         wady nabyte

•          płaskostopie

•          kolana koślawe lub szpotawe

•          młodzieńcza kifoza

•          jałowe martwice kości

•          zespoły bólowe (np.w przebiegu chorób narządów wewnętrznych  )

•          zaburzenia ukrwienia i unerwienia obwodowego

–         przyczyny zewnątrzustrojowe

•          przeciążenia treningowe,

•          złe wyszkolenie techniczne

•          nieznajomość biomechaniki ciała

•          nieznajomość ergonomii wysiłków fizycznych

•          nieprawidłowa organizacja treningu , zła metodyka treningowa

•          brak rozgrzewki lub niewłaściwa rozgrzewka, brak rozciągania

•          złe przygotowanie boiska, bieżni czy sali treningowej, nieodpowiedni sprzęt,

•          nie stosowanie ochraniaczy na golenie, zęby, krocze, nie stosowanie mat etc.,

•          brak przestrzegania higieny wysiłków fizycznych i higieny pracy.

Uszkodzenia urazowe u ludzi ćwiczących można podzielić na szereg grup w zależności od przyczyn powstawania, kryteriów klinicznych lub specyfiki ćwiczeń.

W zależności od przyczyn powstawania mogą to być :

- urazy przypadkowe - to te które zdarzają  się w warunkach nieprzewidzianych okoliczności, np.: złamanie podudzia przy zjeździe na nartach i przeszkodzie na szlaku, wywrotka na rowerze, przewrócenie się na trasie biegu wskutek popchnięcia lub wymijania itp.innych przyczyn na które narażone są osoby szczególnie w imprezach masowych,

- urazy specyficzne, określane jako „sportowe” – są ściślej związane z uprawianiem danej formy ruchu, powstają na treningach lub w czasie imprez . Te urazy mogą mieć postać ostrą, nagle występującą oraz przewlekłą, przebiegającą do pewnego momentu bezobjawowo jako następstwo niemal prawidłowych czynności, mniej lub bardziej zaawansowanych ćwiczeń treningowych tzw. miopatie, dyskopatie,  itp.

•          Ryzyko urazu rośnie przez podatność ćwiczącego:

–         uraz w przeszłości (np. nadwerężone kolano, staw skokowy itp.),

–         nadwaga,

–         ograniczenia ruchowe lub ograniczona ruchomość stawów, (słabe rozciągnięcie, mała gibkość),

–         brak umiejętności upadania na ziemię / amortyzacji (braki techniczne),

–         wpływu wieku,

–         brak doświadczenia itp.

=URAZY=

o         Pęknięcie mięśni i ścięgna:

Do pęknięcia dochodzi w przypadkach gwałtownego skurczu mięśnia oraz przy rozciągnięciu mięśnia znajdującego stanie skurczu. Przypadki takie obserwuje się głównie u niedoświadczonych i niewytrenowanych ćwiczących, u których występuje przeważnie nieprawidłowa regulacja skurczu mięśni i zmuszanie mięśni do nadmiernego wysiłku bez odpowiedniego przygotowania, czyli tzw. „rozgrzewki".

Zerwaniu najczęściej ulegają: mięsień dwugłowy i czworogłowy uda, trójgłowy łydki i dwugłowy ramienia. Do uszkodzenia dochodzi przeważnie na pograniczu mięśnia i ścięgna lub w miejscu przyczepu ścięgna do kości. Pęknięciu towarzyszy silny ból i wyraźne upośledzenie sprawności ruchowej kończyny.

•          Postępowanie

W zupełnym przerwaniu ścięgna konieczna jest pomoc chirurga (zeszycie przerwanego ścięgna), która przywraca czynność mięśnia.

Przy pęknięciu mięśnia i przerwaniu ścięgna konieczne jest założenie opaski uciskowej w miejscu widocznego krwiaka i unieruchomienie kończyny opatrunkiem ustalającym (zniesienie ruchów, w których bierze udział uszkodzony mięsień).

o         Uszkodzenia mięśni:

Stopień uszkodzenia tkanki mięśniowej zależy od:

•          wielkości siły uszkadzającej, szybkości jej działania,

•          rozległości urazu,

•          współwystępowania uszkodzeń kośćca i naczyń krwionośnych.

Do typowych przyczyn zamkniętych uszkodzeń mięśni zaliczamy:

•          nadmierne wysiłki fizyczne,

•          gwałtowne skurcze mięsni,

•          stłuczenia.

Uszkodzenia mięśni mogą mieć postać:

•          przerwania ciągłości mięśnia w jego przebiegu

•          rozerwania omięsnej

•          rozerwania powięzi,

•          naderwania mięśnia,

•          stłuczenia tkanki mięśniowej.

Przerwanie ciągłości mięśnia może wystąpić:

  - w obrębie brzuśca mięśniowego,

  - w miejscu przejścia mięśnia w ścięgno,

  - w miejscu przyczepu ścięgna do kości(w ok 70% przypadków, wg.Dziaka).

W wielu przypadkach w momencie przerwania ciągłości mięśnia słyszany jest głośny trzask. Jeśli do uszkodzenia doszło na obwodzie to wówczas w okolicy przyczepu bliższego powstaje zgrubienie, wytworzone przez obkurczone włókna mięśniowe (wynik właściwości mięśnia -czyli ciągłej tendencji mięśnia do zbliżania swoich przyczepów do siebie), i na odwrót, uszkodzenie w okolicy przyczepu bliższego daje zgrubienie na obwodzie.

o         Przepukliny (czyli rozerwanie omięsnej lub powięzi) występują najczęściej w obrębie mięśni: dwugłowego uda, czworogłowego uda, brzuchatego łydki.

o         Najczęściej dochodzi do stłuczeń i naderwań mięśni.

We wszystkich wyżej omówionych przypadkach dochodzi do wynaczynienia krwi w mniejszym lub większym stopniu. Od wielkości krwiaka zależy sposób postępowania leczniczego.

Sposoby postępowania:

1. Wylew krwi niewielkiego stopnia:

okres wczesny:

•          ucisk

•          lód, chłodne okłady - przez pierwsze 48-72 godzin,

•          bezwzględne unieruchomienie (przeważnie dwóch sąsiednich
stawów) przez 7-10 dni,

okres późniejszy:

•          unieruchomienie względne - zdejmowanie szyny na czas zabiegów fizykalnych i stopniowo wprowadzanych ćwiczeń czynnych, czynnych z oporem

2. Wylew krwi średniego i dużego stopnia:

okres wczesny:                         

  - ewakuacja krwiaka lub zimne okłady i unieruchomienie - pierwsze 48-72 godzin,

  - unieruchomienie na okres kilku tygodni,

okres późniejszy:

  - zabiegi fizykalne i stopniowo wprowadzane ćwiczenia w odciążeniu czynne właściwe, czynne z oporem.

Warunkiem prawidłowego gojenia się uszkodzonych tkanek mięśniowych jest zachowanie odpowiedniego okresu tzw. „ciszy" tkankowej, czyli unieruchomienia.

W przypadku niewielkich uszkodzeń uniknie się w ten sposób zmian w kurczliwości mięśnia i upośledzenia stabilności stawu. Natomiast w przypadku wylewów średniego i dużego stopnia wczesne podjęcie aktywności fizycznej (treningu), czyli skrócenie okresu unieruchomienia, doprowadzi do nadmiernego rozplemu tkanki łącznej, powstania rozległej blizny w brzuścu mięśniowym, co nieodwracalnie upośledzi siłę, rozciągliwość i wytrzymałość mięśnia, wywoła niestabilność stawów, a tym samym uczyni je bardziej podatne na skręcenia, podwichnięcia, a nawet zwichnięcia.

Szybki powrót do aktywności fizycznej pociąga za sobą ryzyko jeszcze cięższego urazu. Również rehabilitacja nastawiona na szybki powrót sportowca do treningów naraża mięsień na dalszy uraz.

Stosowanie leków znoszących miejscowy ból mięśnia kontuzjowanego usuwa hamujący mechanizm bólowy, co może powodować nadmierne obciążenie mięśnia i zwiększa ryzyko dalszego urazu.

o         Kurcze mięśni

•          Kurcz mięśni szkieletowych związany z wysiłkiem fizycznym, rozumiany jako okołotreningowy

•          kurcz mięśni (okm), można zdefiniować jako bolesny, mimowolny skurcz mięśni szkieletowych, który występuje podczas lub tuż po wysiłku fizycznym, w odróżnieniu od kurczu mięśni szkieletowych czy gładkich, które mogą też występować w spoczynku.

•          jest to zjawisko częste. W ciągu całej swojej kariery, 30-50% sportowców cierpi z powodu kurczu mięśni związanego z aktywnością fizyczną.

•          kurcz może dotyczyć pojedynczych mięśni lub grup mięśniowych. Pojawia się zwykle pod koniec lub po zakończeniu intensywnego wysiłku, bywa czasem poprzedzony wyraźnymi drganiami mięśniowymi

•          do kurczów mięśni łydek, ud i przedramion dochodzi najczęściej u osób słabo wytrenowanych z powodu zmiany stereotypu pracy mięśniowej.

Postępowanie:

- W przypadku kurczu łydki należy przerwać ćwiczenie, położyć się na ziemi, wyprostować nogę w kolanie i przyciągnąć stopę do  łydki. Można też oprzeć stopę o jakąś przeszkodę i tym sposobem spowodować wyprost kolana i zgięcie grzbietowe stopy. Podobne rozciąganie należy stosować w bolesnym kurczu mięśni zginaczy nadgarstka i palców.

o         Zmęczeniowe zapalenie mięśni

•          Zmęczeniowe zapalenie mięśni zostało zdefiniowane jako „niespecyficzny, miejscowy zespół bólowy, bez określonej choroby mięśnia, ścięgna lub kości, powstały w związku ze szczególnym charakterem pracy fizycznej". W piśmiennictwie anglojęzycznym często można spotkać określenia: zespół bólu mięśniowo-powięziowego (ang. myofascial pain syndrome) lub zespół powtarzanych naprężeń (ang. repetitive strain syndrome), zespół przeciążeniowy (ang. overuse syndrome).

•          Istnienie tak dużej liczby określeń świadczy o próbie ujęcia w jeden zespół chorobowy nietypowych objawów i przebiegów patologii tkanek miękkich narządu ruchu. Zwykle objawiają się one bólami mięśni, obecnością punktu spustowego i zwiększonym napięciem grup mięśniowych. Zazwyczaj ból rozpoczyna się od nadgarstków i przedramion, rozprzestrzeniając się na ramiona, obręcz barkową,szyję i ścianę klatki piersiowej, przyjmując charakter przewlekły. Pacjenci skarżą się na zaburzenia snu, poranne zmęczenie, poczucie obrzęku kończyn górnych, osłabienie siły zacisku ręki i parestezje.

o         Zmęczenie mięśni

Zmęczenie mięśni jest wynikiem zmęczenia obwodowego którego objawy takie jak:

•          wzrost temperatury mięśni

•          wyczerpanie glikogenu wątrobowego i mięśni

•          uszkodzenie mitochondriów

•          zmiany zawartości wody i jonów, nadmierna potliwość

•          ucieczka z mięśni potasu i magnezu, wzrost sodu,

doprowadza do:

•          zmniejszenia siły i szybkości skurczów

•          upośledzenia aparatu kurczliwego

•          bólu mięśni spowodowanych brakiem substratów energetycznych

o         Entezopatie i tendopatie

Bolesne zmiany chorobowe przyczepów ścięgnistych mięśni do kośćca wynikiem działania zbytnich naprężeń i obciążeń. Istotą choroby jest uwalnianie się z chorobowo zmienionego podłoża chrząstki czy pozbawionej okostnej kości pojedynczych włókien ścięgna. Przemieszczenie wyrwanych włókien wraz z komórkami chrząstki czy kości w głąb ścięgna powoduje patologiczne kościotworzenie - powstawanie tzw. entezofitów, czyli specyficznych wyrośli kostnych. Proces chorobowy osłabia wydolność ścięgien, w wyniku czego może ono ulec przerwaniu w miejscu połączenia ścięgnistokostnego.

•          Entezopatii w obrębie narządu ruchu istnieje wiele. Najczęściej mamy do czynienia z entezopatiami w obrębie łokcia, miednicy i stopy.

o         Miogelozy  -   stwardnienia osadzające się w mięśniach w obszarze ramion, mięśni trapezowych i ogólnie wokół górnej części kręgosłupa piersiowego, powstałe w wyniku rozpadu pasożytów, które nie zostały na czas "pożarte" przez fagocyty" i wyprowadzone z organizmu.

Postępowanie - zabiegi fizykoterapeutyczne oraz masaż.

Jak uniknąć urazów i przeciążeń układu ruchu?

•          Aktywność ruchowa z założenia ma służyć zdrowiu. W praktyce współczesny sport doprowadza u wielu osób do kalectwa lub co najmniej upośledzenia zdrowia stając się przyczyną jednostronnego rozwoju pewnych funkcji organizmu i przeciąża go ponad normę służącą zdrowiu.

•          Nadmierne obciążenie może stanowić przyczynę ostrych uszkodzeń urazowych lub przewlekłych uszkodzeń spowodowanych długotrwałym przeciążeniem.

•          Ostre urazy sportowe stanowią 2% wszystkich przypadków urazów. Z tego ok. 80% dotyczy kończyn ; zwłaszcza stawów kolanowych, skokowych, stopy, goleni, stawów łokciowych, palców ręki. Pozostałe to urazy głowy i twarzy oraz tułowia i kręgosłupa. Skręcenia stawów są najczęstszymi uszkodzeniami sportowymi. Kolejne to zwichnięcia i złamania.

Ważne jest aby ćwiczyć regularnie, systematyczne ćwiczenia pozwalają na zachowanie sprawności fizycznej. Istotne jest, by takie ćwiczenia prowadzone były już od najmłodszych lat, oraz by przynajmniej do ukończenia dynamicznego wzrostu były to ćwiczenia rozwijające wszystkie grupy mięśniowe. Bez stałego, systematycznego treningu starzejące się tkanki tracą giętkość, siłę i odporność na znaczne sporadyczne obciążenia. Niewłaściwie prowadzone ćwiczenia, zbyt wczesne ukierunkowywanie ćwiczeń, zbyt wczesne nadmierne obciążenie organizmu (np. sportem wyczynowym) mogą w przyszłości powodować większą skłonność do urazów czy zwyrodnień.

    Oprócz stanów przeciążeniowych często spotykane są nagłe urazy, spowodowane przekroczeniem fizycznej wytrzymałości.

•          Nie bez znaczenia jest wybór wykonywanych ćwiczeń. Jest to ważne, szczególnie dla osób z chorobami układu ruchu, a także dla osób z nadwagą lub otyłością. W przypadku tych osób należy zwrócić uwagę na przeciążenia narządu ruchu występujące już w spoczynku. Dyscyplinami z wyboru są jazda na rowerze i sporty wodne np.: kajakarstwo, pływanie. Podczas uprawiania tych sportów odciążony jest  kręgosłup oraz stawy kończyn dolnych a jednocześnie trening obejmuje duże grupy mięśniowe.

    Należy natomiast unikać ćwiczeń o dużej intensywności  a także skłonów, skrętoskłonów tułowia oraz ćwiczeń wymagających gwałtownego przenoszenia masy ciała np. skoków, szybkiego biegu. Traumatyzują one bowiem stawy kończyn dolnych oraz odcinek lędźwiowy kręgosłupa.

•          Pamiętając o tym, że zbyt intensywne ćwiczenia mogą powodować przeciążenia i urazy, zalecany jest wysiłek o umiarkowanej intensywności nie przekraczający 60% maksymalnej częstości skurczów serca.

•          Każda jednostka treningowa powinna być poprzedzona 10-15 minutową rozgrzewką i zakończona 10 minutami ćwiczeń wyciszających. Bardzo ważne w zapobieganiu uszkodzeniom układu ruchu jest stosowanie również odpowiedniego obuwia

•          Aktywność fizyczna powinna stanowić stały element stylu życia. Dobór ćwiczeń oraz ich intensywność powinny być uzależnione od wieku oraz stanu zdrowia osoby ćwiczącej.

•          ...