|
Nie obrażaj więc mojej inteligencji poprzez czynione na pokaz zaniżanie własnej.
Motywy i potrzeby
Motywy są określane jako powody działania, czyli twierdzenia o przypuszczalnych przyczynach zachowania. Motywy mogą być wynikiem biologicznych popędów organizmu (głód) lub wynikiem społecznych potrzeb i doświadczeń (altruizm). Gdy źródło motywacji ma charakter społeczny lub psychologiczny stosuje się terminy motyw lub potrzeba (Zimbardo i Ruch 1996). Stany motywacyjne są na ogół wywołane przez deprywację, czyli pozbawienie jednostki czegoś, co jest potrzebne do biologicznego lub psychicznego funkcjonowania, np. głód motywuje do poszukiwania pokarmu. Potrzeby łączą się nierozerwalnie z motywami ludzkiego działania, które wyrażają gotowość człowieka do podjęcia wysiłku w celu zaspokojenia potrzeb. Większość motywów wpływających na kształtowanie zachowań żywieniowych jednostek ma związek z przynależnością do określonej grupy społecznej, inne są podyktowane chęcią zachowania zdrowia lub życia (Babicz-Zielińska 1999). Jednym z dominujących motywów wyboru potraw jest też chęć uzyskania pewnego komfortu psychicznego, który pogłębia się po spożyciu potraw przyrządzonych w określony sposób. Potrzeby są nieodłącznym elementem życia każdego człowieka. Pojawiają się w momencie narodzin i nie mogą być trwale zaspokojone. Mają tendencję do rozwoju i na przełomie lat ulegają wielu przeobrażeniom, a ich różnorodność zależy w dużym stopniu od człowieka i jego otoczenia. Człowiek ucząc się nabywa nowe potrzeby i znajduje sposoby działania służące ich zaspokojeniu. Potrzeba to trwała cecha człowieka, która wynika z warunków, bez których człowiek nie potrafi funkcjonować (Gajewski 1994). W innym rozumieniu tego terminu potrzeba określa aktualny stan organizmu, który cechuje niespełnienie pewnych koniecznych warunków lub obiektywne uczucie braku czegoś, a co za tym idzie – nieodparta chęć posiadania tego. Potrzeba jest czynnikiem regulującym zachowanie człowieka w określonych sytuacjach. Człowiek głodny lub spragniony odczuwa nieodpartą potrzebę spożycia żywności. Jest to bodziec prowadzący do jej poszukiwania. Sposobem na zaspokojenie głodu jest dostarczenie pokarmu w postaci różnorodnych produktów żywnościowych potrzebnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu (Jeżewska-Zychowicz 2004). Aby powstała potrzeba nie wystarcza sam brak czegoś czy uczucie niezadowolenia wynikające z jego braku. Człowiek powinien uświadomić sobie, że istnieją różne sposoby i przedmioty, które mogą zaspokoić daną potrzebę. Człowiek kojarzy i utożsamia daną potrzebę z przedmiotem jej zaspokojenia, a zakres tych przedmiotów jest niemal nieskończenie szeroki. Zależy on od samej osoby i szeroko pojętego otoczenia, w którym żyje. Zatem potrzeby w określony sposób kierują wolą człowieka i pobudzają go do działań w celu ich zaspokojenia (Zagórski 1996). Potrzeby bytu różnią świat człowieka od świata zwierząt, są wyrazem zależności jednostki od otoczenia, w którym żyje. Przyswajane są przez człowieka w ciągu całego życia i zróżnicowane zależnie od środowiska i zajmowanej w nim pozycji. Podczas realizowania potrzeb bytu osiąga się pewne wartości, które nie są możliwe do osiągnięcia na drodze redukcji potrzeb wynikających z niedostatku (Gajewski 1994). Człowiek jako istota biologiczna zaspokaja takie podstawowe potrzeby jak: głód, pragnienie czy uczucie zimna. Jednak człowiek jako istota społeczna te same potrzeby zaspokaja w inny sposób, który jest wynikiem jego własnego rozwoju i rozwoju społeczeństwa. Zaspokojeniu potrzeb głodu lub pragnienia służą podstawowe produkty np. żywność. Do realizacji potrzeb wyższych konieczny jest między innymi kontakt ze społeczeństwem. Jest tak w przypadku potrzeb przynależności, szacunku i uznania ze strony innych osób. Zaspokojenie potrzeb biologicznych niezbędne jest do życia człowieka, zaś potrzeby rozwoju są wynikiem życia ludzi w społeczeństwie. Ryc.1 Piramida potrzeb Abrahama Maslowa . Klasyfikacja potrzeb Maslowa ujęta jest w tzw. piramidę, która oznacza, że pewna potrzeba występuje dopiero po częściowym lub całkowitym zaspokojeniu innej, bardziej podstawowej. Aby odczuwać potrzebę bezpieczeństwa trzeba mieć zaspokojone potrzeby fizjologiczne. Po potrzebie bezpieczeństwa pojawia się potrzeba miłości i przynależności. Bez ich zaspokojenia nie pojawia się potrzeba szacunku i uznania. Następnie istnieje potrzeba samourzeczywistnienia, wiedzy i rozumienia. Na samym szczycie pojawiają się potrzeby estetyczne. Warunkiem wykształcenia potrzeb wyższych jest zaspokojenie niższych, znajdujących się na dolnym poziomie piramidy. Dopiero po osiągnięciu pewnego zaspokojenia wszystkich potrzeb podstawowych możliwe jest pojawienie się potrzeb rozwoju osobistego. W złych warunkach zewnętrznych dominują potrzeby fizjologiczne i bezpieczeństwa, które blokują potrzeby wyższego rzędu (Maslow 1970; za: Jeżewska-Zychowicz 2004). Zapewnienie bezpieczeństwa pozwala na ujawnienie się i doskonalenie wyższych potrzeb i dążeń. Im bardziej zaspokojone są potrzeby bezpieczeństwa, tym mniejszą mają wartość. W odniesieniu do sfery żywności i żywienia potrzebę bezpieczeństwa zaspokaja świadomość następnego posiłku w ciągu dnia lub przeświadczenie o istnieniu żywności, którą można spożywać. Gromadzenie i przechowywanie żywności służy redukcji stanu napięcia związanego z tą potrzebą. Jest to szczególnie widoczne w okresie niezbyt jasnych perspektyw, co do przyszłej sytuacji materialnej bądź w sytuacji zaburzeń politycznych czy społeczno- ekonomicznych. Niektórzy ludzie osiągają poczucie bezpieczeństwa nie przez gromadzenie zapasów żywnościowych, lecz przez zapewnienie sobie dostępu do artykułów, których ilość na rynku może być ograniczona (Gutkowska i Jeżewska 1993). W momencie, gdy poprawia się sytuacja rynkowa oraz sytuacja finansowa jednostki, może ona zrezygnować z gromadzenia zapasów żywności, ale może też kontynuować poprzednie zachowania, zmieniając jednocześnie jakość gromadzonych produktów. Jeżeli potrzeby bezpieczeństwa są zaspokojone wystarczająco, pojawiają się potrzeby miłości i przynależności. Warunkiem ich zaspokojenia jest potrzeba kontaktu społecznego, która ma ogromne znaczenie dla normalnego funkcjonowania człowieka w każdym okresie życia. Efektem zaspokojenia potrzeby przynależności i miłości jest poczucie więzi z innymi, odczuwanie, że jest się częścią wspólnoty, poczucie własnej tożsamości i indywidualności. Żywność jest częstym sposobem okazywania miłości i sympatii drugiej osobie. Prezenty żywnościowe mogą być wykorzystane jako symbol wdzięczności lub mogą oznaczać wyróżnienie kogoś. W ten sposób żywność służy zacieśnianiu więzi międzyludzkich (Jeżewska-Zychowicz 2004). Poczucie tożsamości uzasadnia istnienie człowieka, zapewnia bezpieczeństwo i tworzy więzi sympatii (Zmibardo i Ruch 1996). Z tego powodu ogromną wagę przywiązuje się do tradycji żywieniowych, np. formy spożywania posiłków, potraw przygotowywanych z różnych okazji, a charakterystycznych wyłącznie dla danej społeczności, które odróżniały jedne wspólnoty od innych i jednocześnie tworzyły silne więzi między członkami poszczególnych społeczeństw. Każdy człowiek ma potrzebę stałej wysokiej oceny samego siebie oraz szacunku ze strony innych. Do potrzeb szacunku i uznania można zaliczyć między innymi pragnienie prestiżu, wyróżnienia i docenienia. Zaspokojenie tych potrzeb prowadzi do poczucia pewności siebie oraz uczucia bycia pożytecznym i potrzebnym (Maslow 1970; za: Jeżewska-Zychowicz 2004). Żywność stosowana jest w celu uzyskania lub potwierdzenia pozycji społecznej. Ludzie awansujący w hierarchii społecznej wraz ze zmianą pozycji modyfikują sposób żywienia. Biznesmen spożyje posiłek w pobliskiej restauracji, a nie w zakładzie pracy, gdyż stosowne jest to do jego pozycji społecznej. Poczucie dumy z przygotowanej potrawy jest także próbą zdobycia pochwały, a w dalszej kolejności uznania i wreszcie szacunku. Dlatego przyrządzanie posiłków dla innych jest zjawiskiem dość częstym, a zarazem jest skutecznym działaniem zmierzającym do uzyskania pochwały i uznania wśród członków rodziny czy przyjaciół. |
Menu
|