w3, Studia, PK OŚ, prawo i ochrona własności intelektualnej, ściągi

System Prawa

Rozwazania na temat wyznaczania treści i źródeł systemu prawa nalezy rozpocząć od wyjaśnienia samego pojęcia system prawa.

Są to normy prawne obowiązujące w danym państwie, uporządkowane według przyjętych zasad. Istnieje wśród nich określona hierarchia.

Wszystkie one mają pewne cechy wspólne. Ale istnieje wśród nich równiez zróznicowanie, mające swe źródło w tym, ze regulują one róznorodne stosunki społeczne.

•Do systemu stale przybywają nowe normy.

•Inne są z niego wyłączane. System prawa ma charakter dynamiczny.

•Na system prawa danego państwa w danym momencie historycznym  składają się obowiązujące w nim normy prawne w ich wzajemnym powiązaniu, z punktu widzenia cech wspólnych i cech je rózniących.

•O strukturze systemu prawa decydują rózne czynniki, przede  wszystkim jednak istniejące w danym państwie stosunki społeczne, ekonomiczne i polityczne.

Dlatego systemy prawne państw, w których panują tego samego typu stosunki społeczne, ekonomiczne i polityczne, są pod wieloma istotnymi względami do siebie podobne.

Niemniej system prawa kazdego państwa ma swoje niepowtarzalne cechy.

Prawo bowiem, jak język narodowy, jest bardzo ściśle związane, jak to niektórzy określają, z duchem narodu.

Zasady prawne.

Kazdy system prawa ma swoje zasady.

Jako zasady systemu prawa traktuje się: normy prawne o szczególnie doniosłym znaczeniu dla tego systemu oraz podstawowe postulaty prawne właściwe temu systemowi niezaleznie od tego, czy i w jakiej mierze zostały sformułowane w przepisach prawnych nalezących do danego systemu.

Zasady te odgrywają doniosłą rolę. Wytyczają kierunki przyszłych rozwiązań prawodawczych oraz są waznymi dyrektywami dla wykładni prawa.

Zasady prawne pozostają w ścisłym związku z ideologią prawnopolityczną danego państwa, np. zasada ludowładztwa, zasada państwa prawnego, zasada humanizmu itp.

Swoje zasady ma nie tylko system prawa jako całość.

Mają je tez poszczególne gałęzie prawa, np. zasada domniemania niewinności podejrzanego (PRAWO KARNE)

System prawa ma cechy niesprzeczności i zupełności.

Niesprzeczność polega na tym, ze nie moze być w nim dwóch norm, z których jedna nakazywałaby działanie A, a druga zabraniała czynności A, choć na pierwszy rzut oka mozna znaleźć takie normy. Są to jednak sprzeczności pozorne. Dają się usunąć w wyniku zastosowania róznych dyrektyw wykładni prawa.

Zupełność systemu prawa wyraza się w tym, ze kazde zagadnienie prawne mozna rozstrzygnąć na podstawie norm nalezących do danego systemu.

Zródła prawa.

"Źródłem prawa" w znaczeniu podstawowym, które to znaczenie będzie nas dalej interesowało, są fakty tworzące prawo(fakty prawotwórcze), takie jak np. : precedens prawotwórczy, ustanowienie ustawy

Ich wytworem są poszczególne generalne i abstrakcyjne normy prawne lub ich zespoły (akty prawodawcze, takie jak np. ustawa, statut, dekret).

W znaczeniu przenośnym termin "źródło prawa" oznacza zespół czynników ekonomicznych, społeczno-politycznych, ideologicznych, które kształtują treść norm prawnych.

Od "źródeł prawa" nalezy odrózniać „źródła poznania prawa”czyli wszelkiego rodzaju dokumenty lub inne formy przekazu, z których poznaje się treść norm prawnych.

O źródłach w podstawowym znaczeniu mozna mówić w sposób:

a) normatywny, dogmatyczny, mianowicie, ze normy ustanowione w określony sposób powinny być przestrzegane jako obowiązujące normy danego systemu,

b) opisowy, teoretyczny, mianowicie, ze w danych systemie prawa lub w systemach prawnych określonego typu takie a takie fakty uwazane są za fakty prawotwórcze.

Szczegółowe nauki o prawie, zwłaszcza nauka prawa konstytucyjnego, przedstawiają w sposób dogmatyczny lub opisowy źródła prawa danego systemu.

W obu tych ujęciach, opisowym i dogmatycznym, zakłada się jakąś koncepcję źródeł prawa, ze względu na która uwaza się, ze dane normy powinny być przestrzegane jako normy prawne albo ze fakty określonego rodzaju uznawane są za prawotwórcze.

Zadaniem teorii prawa jest określić z jakich elementów składa się koncepcja źródeł prawa.

Normatywna koncepcja źródeł prawa.

Zespół reguł nakazujących uznawać jakieś fakty za fakty prawotwórcze oraz reguł dotyczących wiązania z tymi faktami obowiązywania określonych norm prawnych nazywamy normatywną koncepcją źródeł prawa danego systemu.

Na normatywną koncepcję źródeł prawa składają się więc reguły dwojakiego rodzaju:

a) reguły walidacyjne, nakazujące uznawać jakieś fakty za fakty prawotwórcze danego systemu.

b) reguły egzegezy; reguły interpretowania tekstów prawnych, reguły inferencyjne, dotyczące wnioskowania z obowiązywania jakichś jednych norm o obowiązywaniu innych norm prawnych oraz reguły kolizyjne, określające sposób eliminowania niezgodności norm systemu.

Reguły walidacyjne jako nakazujące uznawać jakieś fakty za fakty prawotwórcze danego systemu wydają się być oczywistym składnikiem normatywnej koncepcji źródeł prawa.

To jednak jakiej treści normy prawne uznamy za obowiązujące normy danego systemu (nalezące do tego systemu) zalezy nie tylko od samych faktów prawodawczych, np. od ustanowienia danych przepisów, ale takze od przyjmowanych w systemie reguł egzegezy. Na podstawie tych samych przepisów prawnych, przy przyjęciu odmiennych reguł egzegezy, odtworzyć mozna bowiem normy o odmiennej treści.

Skladniki normatywnej koncepcji:

Od normatywnej koncepcji źródeł prawa jakiegoś systemu odrózniać nalezy teorię źródeł prawa.

Teoria taka jest zbiorem twierdzeń opisujących przyjmowane w danych systemach reguły uznawania jakichś faktów za fakty prawotwórcze i wyjaśniających fakt rozpowszechnienia się w danej społeczności takich właśnie reguł oraz opisujących społeczne konsekwencje przyjmowanej normatywnej koncepcji źródeł prawa.

Rozwinięta normatywna koncepcja źródeł prawa danego systemu zawierać musi następujące składniki:

1) określający polityczne uzasadnienie podstaw systemu prawnego,

2) określający kompetencje jakichś podmiotów do otworzenia pisanych źródeł prawa,

3) określający prawotwórczą rolę zwyczaju i precedensów,

4) określający jakie są dopuszczalne w danym systemie reguły interpretacyjne,

5) określający jakie dopuszcza się w danym systemie reguły inferencyjne,

6) określający przyjmowane w systemie zasady rozstrzygania  kolizji między normami

Reguły składające się na rozwiniętą koncepcję źródeł prawa (zwane regułami konstrukcji danego systemu) pełnią funkcję kryteriów które umozliwiają

1.zaliczanie norm o określonej treści do sytemu norm obowiązujących albo

2.odmawiają im charakteru norm obowiązujących w danym systemie

Normatywna koncepcja źródeł prawa współ wyznaczana jest przez teksty prawne oraz doktrynę prawniczą.

Reguły nalezące do niej są więc uwazane za obowiązujące, poniewaz są sformułowane w tekstach prawnych (skądinąd wymagających interpretacji) lub uwaza je za wiązące rozpowszechniona doktryna prawnicza.

Zgodnie z kontynentalną kulturą prawną poglądy doktryny prawniczej nie są uznawane za samodzielne źródło prawa. Poglądy te w znacznej mierze jednak rozstrzygają o tym, jakie fakty uznawane są za fakty prawotwórcze, a więc za źródła prawa.

W zalezności od tego jakiego rodzaju fakty prawotwórcze tworzy się głównie w danym systemie prawnym, wyróznia się systemy

1.prawa stanowionego, zwane inaczej takze systemami prawa ustawowego ( statute law), powstające w głównej mierze w drodze stanowienia norm przez ustawodawcę,

2.oraz systemy prawa ( common law ), powstające głównie w drodze precedensów prawotwórczych.

Stare decidis, czasami stare decisis, (stare decisis et non quieta movere czyli: pozostań przy podjętej decyzji) to łacińska zasada, która w systemie prawa common lawoznacza, ze wcześniejsze decyzje sądów muszą być uznawane za precedensy, stanowiące prawo.

Zasada stare decisis powoduje, ze: Decyzja sądu wyzszej instancji jest wiąząca dla sądów Niższej instancji.

Sąd nie powinien zmieniać swoich własnych decyzji, chyba, ze istnieje ku temu wazna przyczyna.

System prawa equity (ang. equity - słuszność) – jest to system prawny, którego celem jest rozwiązywanie sporów pomiędzy stronami ale nie na podstawie istniejącego juŜorzecznictwa ale na podstawie zasad:

•conscience -sumienia,

•fairness -uczciwości i

•justness -sprawiedliwości.

Zastosowanie zasad equity jest mozliwe tylko wówczas, gdy strony nie miały do tej pory konfliktów z prawem, ale ich uprawnienia czy roszczenia pozostają ze sobą w sprzeczności.

Tak więc system ten rózni się w sposób zasadniczy zarówno od prawa pozytywnego (stanowionego) jako i od "common law" (prawa opierającego się na precedensach).

Najwazniejszą cechą equity jest więc brak stałych reguł i przepisów (istnieją jedynie pewne ogólne wytyczne odnoszące się raczej do sposobu rozstrzygania sporu niŜ do właściwego kształtowania stosunków prawnych) oraz orzekanie sądu zgodnie z własnym sumieniem i poczuciem zdrowego rozsądku.

Więc jest to prawo bardzo łatwo poddające się zmianom i elastyczne.

Obecnie trudno juz mówić o systemie equity zarówno w USA jak w Wielkiej Brytanii, bo jego większość została włączona do prawa precedensowego.

Systemy źródeł prawa w RP

Stopniowo system źródeł prawa RP przedstawiać się będzie następująco (akty powszechnie obowiązujące) :

- Wartości prawa naturalnego (występują w róznych aktach prawodawczych, nie stanowią same z siebie źródeł prawa)

- Konstytucja (najwyzszy akt prawodawczy)

- Prawo europejskie 

- Umowy międzynarodowe(ratyfikowane za zgodą Parlamentu znajdują się w hierarchii wyzej niz ustawy zwykłe, ratyfikowane bez zgody – hierarchicznie nizsze od ustaw zwykłych

- ustawy

- rozporządzenia

- akty prawa miejscowego nie posiadające waloru powszechności obowiązywania(akty prawa wewnętrznego):

- zarządzenia

- uchwały

Moc obowiązująca wszystkich nie uchylonych aktów prawodawczych w RP jest jednakowa, akty te w danym czasie obowiązują.

Moc prawna aktów prawodawczych jest rózna i zalezy od pozycji organu państwowego, który dany akt ustanowił (moc prawna moze być wyzsza lub nizsza), np. moc prawna ustawy jest wyzsza nizaktu prawa miejscowego.

Najwazniejszym aktem prawodawczym jest Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 roku, gdyz ona jest statutem organizacyjnym państwa jako organizacji społecznej, a inne akty prawodawcze powinny się opierać na jej postanowieniach.

Akt ten reguluje takie kwestie, jak :

1. zasady ustroju politycznego i społeczno-ekonomicznego państwa

2. strukturę i kompetencję organów państwowych i samorządu terytorialnego,

3.referendum,

4.wolności, prawa i obowiązki obywateli oraz środki ich ochrony,

5.źródła prawa, finanse publiczne, stany nadzwyczajne (stan wojenny, stan wyjątkowy i stan klęski zywiołowej),

6.problematykę zmiany konstytucji.

Najwyzsza moc prawa konstytucji oznacza, ze wszystkie inne akty prawodawcze powinny być z nią zgodne.

Drugim co do mocy prawnej aktem jest ustawa zwykła, a materięustawową, a więc sprawy, które mogą być regulowane wyłącznie w drodze ustawy, tworzą w szczególności:

- sytuacja prawna obywateli (ich wolności, prawa i obowiązki) oraz sytuacja niepaństwowych osób prawnych,

- tworzenie, kompetencje i tryb działania organów państwa,

- szersze i kompleksowe regulowanie stosunków społecznych w państwie i inne.

Ustawa dochodzi do skutku w skomplikowanym procesie ustawodawczym.

Jego zasadniczymi etapami są: inicjatywa ustawodawcza, debata w Sejmie i Senacie, podpisanie przez prezydenta  ogłoszenie.

Prawo inicjatywy ustawodawczej, czyli prawo zgłoszenia do Sejmu projektu ustaw, przysługuje:

•posłom (grupie przynajmniej 15 posłów) ,

•komisjom sejmowym,

•Senatowi,

•Prezydentowi RP,

•Radzie Ministrów

•oraz wyborcom w liczbie co najmniej 100 tysięcy (inicjatywa ludowa).

Debata w Sejmie i Senacie nad projektami ustaw toczy się na plenarnych posiedzeniach tych ciał i w komisjach. Decyzję o przyjęciu ustawy podejmuje się tylko na plenarnych posiedzeniach osobno Sejmu i osobno Senatu. Ustawy podpisuje i zarządza ich ogłoszenie Prezydent RP.

Źródłem prawa powszechnie obowiązującego w Polsce są umowy międzynarodowe, które są bezpośrednio stosowane, chyba ze ich stosowanie jest uzaleznione od wydania ustawy.

Jezeli wymagana jest zgoda na ratyfikację umowy międzynarodowej w drodze uprzedniej ustawy (zgoda parlamentu na ratyfikację), warunkiem ich stosowania jest ogłoszenie w trybie wymaganym dla ustawy.

Umowy takie mają moc ustawy, a w razie kolizji wzajemnej mają przewagę nad ustawą.

Umowy międzynarodowe zajmują miejsce ponizej Konstytucji i muszą być z nią zgodne.

Polska zadeklarowała takze gotowość stosowania w kraju prawa organizacji międzynarodowych(wtórnego prawa wspólnotowego - prawa wynikającego z umowy konstytuującej daną organizację), które ma pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.

Organy krajowe stracą wtedy stosowne kompetencje prawodawcze, które zastaną przeniesione na organy Wspólnoty.

W miarę krystalizowania się Unii Europejskiej jako federacji państw Europy, prawo wspólnotowe zaczynało funkcjonować w charakterze równoległego porządku prawnego wobec prawa krajowego.

Aktem organów władzy wykonawczej, stanowiącym źródło prawa powszechnie obowiązującego, są rozporządzenia jako akt ściśle związany z ustawą, wydawany przez organy wskazane w Konstytucji na podstawie szczegółowego upowaznienia ustawowego.

Rozporządzenia moze wydawać:

-Prezydent RP,

-Rada Ministrów,

-Prezes Rady Ministrów,

-Minister kierujący działem administracji rządowej,

-Przewodniczący komitetu powołanego w składzie Rady Ministrów

-Przewodniczący Krajowej Radiofonii i Telewizji.

Nizszą moc w sferze prawa powszechnie obowiązującego mają akty prawa miejscowego - obowiązują na terenie działania organu, który je ustanowił.

Akty prawa miejscowego wydawane są na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawach samorządowych i innych ustawach.

Wydawane są zarówno na mocy kompetencji ogólnej, jak i szczegółowej.

Aktem prawa powszechnie obowiązującego są wydawane w specyficznych okolicznościach, np. w czasie stanu wojennego są rozporządzenia Prezydenta z mocą ustawy.

Niejednorodny charakter prawny mają uchwały Sejmu i Senatu, gdyz część z nich nie ma charakteru normatywnego (np. o wyborze sędziów Trybunału Konstytucyjnego).

W formie uchwały stanowiony jest regulamin Sejmu i Senatu, który do pewnego stopnia ma charakter prawa powszechnie obowiązującego.

Wspomnieliśmy juz, ze źródłem wewnętrznego prawa konsensualnego (w przyszłości być moze prawa powszechnie obowiązującego) są układy zbiorowego pracy oraz umowy zawierane przez Radę Ministrów z kościołami innymi niz katolicki oraz z związkami wyznaniowymi.

Konstytucja RP wyraźnie oddziela akty prawa wewnętrznego, czyli przepisy obowiązujące wyłącznie jednostki organizacyjne podległe organowi tworzącemu prawo.

Aktami tymi są uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezydenta RP, Prezesa Rady Ministrów i ministrów.