w1, Studia, PK OŚ, prawo i ochrona własności intelektualnej, ściągi

Pojecie prawa

A. Dla jednych (realizm prawniczy) prawo jest Tożsame ze zbiorem przepisów prawnych

zawartych w tekstach prawnych (prawo w ksiażkach) lub zbiorem decyzji faktycznie

podjetych przez sedziów/urzedników (prawo w działaniu),

B. dla innych jest tożsame z pewnym przeżyciem psychicznym człowieka (psychologiczna teoria Leona Petrażeckiego),

C. dla jeszcze innych prawo to tyle co zbiór norm słusznych, wynikajacych z tak czy inaczej

rozumianej natury człowieka (prawo natury).

Na praktyke prawa wpływ wywarła jednak przede wszystkim jedna koncepcja – pozytywizm

prawniczy. Koncepcja ta, której głównymi przedstawicielami byli john Austin i Herber Lionel Adolfus Hart, jako prawo przedstawiała : rozkaz suwerennej władzy państwowej skierowany do obywateli pod grozba zastosowania przymusu. (koncepcja nazywana teoria imperatywu)

J.Austin silnie akcentował, że prawo i moralnosc to dwa różne i niezależne od siebie porzadki

normatywne – normy prawne nie przestaja być normami prawnymi z tego powodu, że sa one

niesłuszne lub niesprawiedliwe, jeżeli tylko zostały prawidłowo ustanowione i nie

uchylone. Koncepcja J. Austina została poddana silnej krytyce

– dokonał tego przede wszystkim najwybitniejszy

przedstawiciel współczesnego pozytywizmu – H. L. A. Hart (prawo zbiorem norm ogólnych, nie można identyfikowac go z rozkazami, które to sa normami indywidualnymi)

Realizm prawniczy nurt realistyczny, ujmujący prawo jako zespół faktów psychicznych albo społecznych.

Głównym reprezentantem tego nurtu był Karl Nickerson Llewellyn (1893-1962). Głosił on, że zadaniem prawoznawstwa jest badanie tego, jak rzeczywiście postępują sędziowie i obywatele w obrocie prawnym.

Nie jest natomiast istotne to, według jakiego prawa (zawartego w księgach) powinni postępować, gdyż nie jest ono prawem rzeczywistym.

jednak pod koniec życia Llewellyn poddał krytyce te poglądy, uważając, _e takie stanowisko może zmniejszać bezpieczeństwo

prawne. Wskazał on na czynniki, które maja efektywnie przeciwdziałać temu, a mianowicie na kontradyktoryjność procesu i kontrole instancyjna.

Nurty realizmu prawniczego

Można wyróżnić 2 nurty realizmu prawniczego:

• - psychologiczny: Ludzie w rzeczywistości swoimi prze kierują sie Istota prawa tkwi zatem w przeżyciach ludzkich. Prawo jako zespół faktów psychicznych

• -socjologiczny: ważne jest to jak dana ustawa jest przestrzegana przez osoby prawne, np. sedziego

Istota prawa tkwi zatem w zachowaniach ludzkich.

Prawo jako zespół faktów społecznych.

KONCEPCJA PSYCHOLOGICZNA PRAWA

Według Petrażyckiego prawo i moralnosc nie sa czyms obiektywnym: jesli nie zaistnieje pewne

przeżycie (emocja), to nie możemy mówic ani o prawie, ani o moralnosci.

1. Prawo ma charakter przeżycia dwustronnego normujacego sytuacje dwu osób, w sposób

imperatywno-atrybutywny (inaczej: obowiazujaco-przyznajacy). Jedna ze stron przeżywa poczucie uprawnienia, przywileju, druga poczucie powinnosci, obowiazku.

Np. jedna osoba dajac komus prace przeźywa emocje zwiazana z obowiazkiem zapłacenia za owoc

pracy; osoba uzyskujaca i wykonujaca prace odczuwa,że po zakonczeniu należy sie jej pewne

wynagrodzenie. Dla Petrażyckiego prawo pozytywne, czyli prawo stanowione, nie jest prawem, gdyż na ogół nie istnieje w swiadomosci ludzi - nie jest swiadomie przeżywane.

2.Według Petrażyckiego prawo zwyczajowe nie potrzebuje, zadnych dodatkowych wyjasnien dotyczacych tego, dlaczego obowiazuje - wystarcza fakt, ze "zawsze tak było". Po wielu lub wieluset latach utrwalania się zwyczaju staje sie on bezrefleksyjnie powielanym schematem i najczesciej traci swoje pierwotne znaczenie i oczywistosc. Prawo zwyczajowe cieszy sie taka pewnoscia,

oczywistoscia (juz oderwana od pierwotnego znaczenia), ze nawet nie ma potrzeby go

zapisywac

3. Pozbawione przezyc zwiazanych z prawem sa także sytuacje, w których jedna ze stron stosuje przymus do wyegzekwowania swoich "praw", a druga strona

odczuwa np. tylko strach. Zgodnie z powyżej opisanym modelem, np. system totalitarny na ogół nie opiera sie na prawie.

4. Według Petrażyckiego każdy dojrzały człowiek ma rozwiniete poczucie prawa, a w przypadku

braku takiego poczucia, należy mówic o idiotyzmie prawnym.

5. Zgodnie z mysla Petrażyckiego, nie wystarczy wprowadzenie pewnego prawa stanowionego np. w

kolonizowanym, czy na wyzwalanym terenie, chocby to było czynione w dobrej wierze, a nie szłyby za tym odpowiadajace przeżycia prawne.

Moralnosc jest z kolei przeżyciem jednostronnym, o którym decyduja normy wyłacznie imperatywne

bezroszczeniowe. Np. osobie żebrzacej nikt/nic nie przyznaje "prawa" do otrzymania pieniedzy. Natomiast osoba dajaca jałmu_ne może odczuwac np. emocje zwiazana z wyznawana religia myslac "dobrze jest pomagac biednym". Dzieki swoim zainteresowaniom socjologicznymi i psychologicznymi aspektami prawa, Petrażycki zapoczatkował kierunek zwany socjologia prawa oraz psychologiczne, oparte na introspekcji, podejscie do prawa. Wsród opublikowanych przez niego prac można znalezc także takie, które dotycza emocji w sensie ogólnym, jako sił napedowych życia .

Pozytywizm prawniczy

JOHN AUSTIN (ur. 3 marca 1790 w Creeting Mill, zm. W grudniu 1859 w Weybridge), angielski prawnik i filozof prawa, przedstawiciel pozytywizmu prawniczego, twórca rozkazowej teorii prawa. Jego najważniejsze dzieło to The Province of Jurisprudence Determined.

Koncepcja Austina

Zdaniem austina to, co potocznie okreslane jest jako prawo podzielic można na 4 kategorie: - prawo boskie (ustanowione przez Boga dla człowieka),

- prawo pozytywne,

-pozytywna moralność(różnego rodzaju normy społeczne),

- prawa figuralne(okreslane jako prawo przez analogie. Np. prawa ekonomi czy prawa fizyki).

Od pozostałych rodzajów oddzielic należy prawo pozytywne; tylko ono jest prawem w scisłym rozumieniu i tworzy własciwy zakres teorii prawa. Austin okresla prawo jako "regułe ustanowiona dla istoty myslacej przez inna istote myslaca, majaca nad ta pierwsza władze". Prawem jest wiec rozkaz poparty grozba, ale tylko taki, który ustanowiony został przez suwerena.

Suweren to jednostka (ewentualnie kolegium), która ma władze nad innymi jednostkami. jest to władza ziemska - z tego powodu Bóg nie jest suwerenem i tym samym prawo boskie nie jest

prawem w scisłym rozumieniu. Z kolei na pozytywna moralnosc składaja sie normy,

które albo nie zostały ustanowione przez suwerena, albo nie sa poparte grozba.

Suweren rozumiany mo_e byc na dwa sposoby:

1.jako suweren de iure (czyli taki, któremu władze przyznaja przepisy prawa)

2.oraz de facto (taki, który ma faktyczny posłuch). Tylko w tym drugim znaczeniu posługuje sie pojeciem suwerena Austin, rozumiejac jego władze jako faktyczna i bedaca pierwotna w stosunku do prawa.

Władza suwerena jest nieograniczona, niepodzielna i nieprzerwana.

Nikt nie może nakładac na suwerena obowiazków (włacznie z nim samym), nikt nie może jego władzy ograniczac; władza ta nie może zostac rozdzielona miedzy różne podmioty i stale spoczywa w rekach

suwerena. Teoria Austina stała sie w XX wieku przedmiotem krytyki Herberta Harta w dziele

The Concept of Law.

HERBER L. A. HART(ur. 1907 w Harrogate, zm. 1992 w Oksfordzie). Angielski filozof analityczny,

przedstawiciel oksfordzkiej szkoły jezyka potocznego, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli pozytywizmu prawniczego

Najważniejsza praca Harta to The Concept of Law (Pojecie prawa). Jego teoria prezentuje postawe kompromisu miedzy analityczna jurysprudencja Johna Austina, najważniejszymi tezami pozytywizmu i prawem natury. Kluczem do zrozumienia pojęcia prawa ma być analiza pojęć ogólnych; zamiast budowania konkretnych definicji, należy analizowac funkcjonowanie pojec prawnych w jezyku. Według Harta na pojecie prawa składaja sie reguły dwojakiego typu: pierwotne i wtórne

Reguły pierwotne - Sa to reguły nakładajace obowiazki bezposrednio na członków społecznosci. Szereg przyczyn sprawia, że ujmowanie systemu prawa jako zbioru wyłacznie tego typu reguł jest

niewystarczajace:

-taki system nie miałby zdolnosci do samoorganizowania, bo reguły pierwotne nie moga same regulowac procesu własnego wytwarzania i zmiany (wada statycznosci);

-w takim systemie nie byłoby jasne, które z reguł sa regułami obowiazujacymi (wada niepewnosci);

- nie istniałyby jasne procedury stosowania reguł (wada nieskutecznosci).

Wady te sprawiaja, że w systemie prawnym obok reguł pierwotnych musza także funkcjonowac reguły wtórne.

Reguły wtórne Hart okresla je jako „pasozytnicze” wobec pierwotnych, bo same w sobie nic nie znacza . Maja charakter proceduralny, wskazuja sposoby posługiwania sie regułami pierwotnymi, pozwalaja na usuniecie ich wad. Istnieja trzy rodzaje reguł wtórnych

• Reguły zmiany, usuwaja wade statycznosci,

• Reguły orzekania, usuwaja wade nieskutecznosci,

• Reguły uznania, usuwaja wade niepewnosci.

Najwazniejsza z nich jest reguła uznania, pozwalajaca na okreslenie, które z reguł naleza do systemu

prawnego, a które znajduja sie poza nim.

Prawo natury( lex naturalis)

– doktryna prawna majaca za przedmiot prawo, które wg jej zwolenników wypływa z niezmiennej natury człowieka, prawo bedace nakazem "prawego rozumu", mówiacego, ze pewne działania sa dobre lub złe same przez sie. Prazródłem prawa natury ma byc sama natura, dla jednych rozumiana jako wola Boga, a dla innych nakaz rozumu ludzkiego wypływajacy z natury ludzkiej czy wrodzonego poczucia sprawiedliwosci (psychologiczna koncepcja prawa natury). Prawo natury reprezentuje wartosci samoistne, autonomiczne, uniwersalne i ponadczasowe, które sa przeciwstawiane prawu pozytywnemu (ius positivum) - stanowionemu w danym czasie przez okreslonych ludzi, zmienne na przestrzeni dziejów.

Prawo natury ma uzasadniac nienaruszalne prawa człowieka i jako takie jest uwazane za nadrzedne wobec prawa stanowionego wobec czego zwolennik prawa natury jest zwolniony z przestrzegania prawa stanowionego gdy to jest z nim w sprzecznosci. W szczególnosci koncepcje prawa natury poszukuja odpowiedzi na pytania:

• jakie powinno byc prawo stanowione,

• co to znaczy sprawiedliwosc

• oraz czy i kiedy mozna odmówic posłuszenstwa

prawu stanowionemu.

Krytycy idei prawa natury uwazaja, ze nie ma takiego czegos jak prawo natury, poniewaz jakze zmienna jest natura człowieka oraz, ze ludzkie działanie nie moze być determinowane przez tzw. Prawy rozum bedacy odbiciem natury a ocena czy cos jest dobre lub złe zalezy od wielu czynników.

Po rewolucji darwinowskiej prawo to straciło dla zwolenników naturalizmu swój kategoryczny wyraz

moralny i oznaczac moze cos zupełnie odwrotnego: wyraz podporzadkowania sie nieskrepowanym

prawom rzadzacym biologiczna natura zycia - biologiczne prawo natury zdominowane przez

instynkty . tak specyficznie pojmowanego prawa natury odwoływały sie np. nazistowskie Niemcy

aby uzasadnić swoja zbrodnicza doktryne.

Ideologowie prawa natury:

• starozytnosc: sofisci, Arystoteles, szkoła starej Stoi

• sredniowiecze: Tomasz z Akwinu

• XVII: Grocjusz, Samuel Pufendorf...