uzaleznienia zywnosc, biologia, biologia

"EKOLOGIA. JEJ ZWIĄZKI Z RÓŻNYMI DZIEDZINAMI WIEDZY."

RED. A. KURNATOWSKA, PWN, 2002

Piotr Kurnatowski

Zaburzenia socjosfery – alkoholizm

(wybrane fragmenty)

Problemy określane mianem patologii społecznej, a więc zaburzenia socjosfery, pojawiają się najczęściej jako niezamierzone skutki trudnych do określenia, bardzo złożonych przyczyn, związanych m.in. z rozwojem cywilizacji. Jednymi z najpoważniejszych zagrożeń społecznych są uzależnienia od różnych substancji chemicznych.

Każde społeczeństwo ma własne środki uzależniające. Są one znane ludzkości od najdawniejszych czasów. Alkohol jest jednym z najmocniejszych, jak również jednym z najczęściej stosowanych środków psychotropowych.

Początkowo alkohole były spożywane w celach rytualnych, podczas różnych uroczystości i obrzędów, z czasem zaczęły się upowszechniać, dzięki właściwościom uśmierzania bólu i dodawania odwagi. Liczne opisy picia, nadużywania alkoholu oraz przestróg przed jego nadmiernym spożywaniem znajdują się w księgach Starego Testamentu. Pierwszym człowiekiem, którego problemy picia przekazano potomnym był Noe (Księga Rodzaju 9: 20-1). Noe był rolnikiem i on to pierwszy założył winnicę. Gdy potem napił się wina, odurzył się nim) i leżał nagi w swym namiocie ". Już około 2000 lat p.n.e. wprowadzono zakaz picia alkoholu w armii egipskiej. Napoje alkoholowe (wino gronowe) znane były w Egipcie i Mezopotamii w IV i III stuleciu przed naszą erą. Prymitywna destylacja wina umożliwiająca wytwarzanie alkoholu wysokoprocentowego, znana była w starożytności. Arystoteles nazwał produkt destylacji wina greckiego "winem palonym" (vinum ustum). Tajemnicę wytwarzania alkoholu zbliżonego zawartością procentową do spirytusu posiadali również kapłani egipscy.

Alkohol był i jest spożywany z powodu następujących funkcji jakie spełnia w życiu jednostek: a. fizjologicznych (odżywcze, trawienne, energetyczne, pobudza krążenie, redukuje ból, zmęczenie, itp.); b. psychologicznych (redukuje lęk, napięcia emocjonalne, podwyższa poziom swobody ekspresji); c. społecznych (ułatwia kontakty międzyludzkie, integrację, funkcje statusowe, religijne, ceremonialne); d. ekonomicznych (alkohol jest źródłem dochodu, stabilizuje rynek wewnętrzny, bilans płatniczy, alkohol jako sposób uzależnienia ekonomicznego, jako łapówka);  e. politycznych (alkohol jako instrument sprawowania władzy, jako płaszczyzna walki politycznej, jako instrument dyskredytacji przeciwników politycznych).

Różnorodność ról alkoholu sprawia, że jego spożywanie utrzymuje się przez wieki na wysokim poziomie, mimo wielu szkodliwych następstw jego nadużywania. Spożywanie większych ilości alkoholu powoduje wielorakie negatywne skutki w różnych dziedzinach życia jednostki i społeczeństwa. W życiu jednostki następuje upośledzenie stanu zdrowia, pogorszenie sytuacji materialnej, degradacja zawodowa, izolacja towarzyska, konflikty rodzinne i z prawem.  W życiu społeczeństwa następuje demoralizacja dzieci, rozbicie rodziny, absencje chorobowe, zmniejszenie wydajności pracy, wypadki komunikacyjne, wzrost przestępczości.

Alkohol jako trwały element kultury jest związany nie z jednym, ale  wieloma makroprocesami, wśród których najczęściej wymienia się industrializację i urbanizację. Urbanizacja wiąże się z napływem wielkich mas ludności wiejskiej do miast, a także rozpowszechnieniem miejskich wzorów i kształtowania nowych stylów życia. Życie w mieście niesie wiele zagrożeń; wzmaga napięcie emocjonalne, poczucie samotności i zagubienia. Napływ ludności wiejskiej do dużych miast powoduje przenikanie się wiejskich i miejskich  wzorów picia alkoholu. Na wsi pije się rzadziej, w ściśle kreślonych sytuacjach, ale większe ilości; w mieście natomiast częściej, ale mniej jednorazowo. Wymieszanie się tych dwu odmiennych wzorów picia pogłębia pijaństwo ludności napływającej do  miast, wśród której zachowuje się wiejski obyczaj niekontrolowanego upijania się. Wzrost spożycia alkoholu prowadzi do osłabienia lub całkowitego zaniku tradycyjnych mechanizmów  kontroli  społecznej. Jest ona znacznie silniejsza w niewielkiej społeczności wiejskiej. W aglomeracjach miejskich człowiek żyje anonimowo z poczuciem osamotnienia i izolacji. Napięcia towarzyszące życiu człowieka współczesnego są redukowane w sposób prosty, choć krótkotrwały przez spożywanie alkoholu. Większa tolerancja społeczna wobec zachowań agresywnych po alkoholu sprawia, że picie staje się jednym z istotnych mechanizmów obniżających poziom frustracji. Wydłużenie czasu wolnego poprzez skrócenie tygodnia pracy i obniżanie wieku emerytalnego mają również wpływ na wzrost spożycia alkoholu.

Zmiana pozycji społecznej kobiety odbija się dość szybko w dziedzinie alkoholu.  Biorąc na siebie nowe obowiązki kobieta sięgnęła również po nowe prawa. Współcześnie w krajach cywilizacji europejskiej abstynencję alkoholową zachowuje tylko 20 - 25% kobiet.

Istnieją znaczne różnice kulturowe w stylach picia. Na przykład islam zakazuje spożywania alkoholu i większość muzułmanów zdaje się stosować do tego zakazu. W krajach romańskich alkohol w  postaci wina stanowi nieodłączny składnik posiłków. W niektórych krajach np. Słowacji, Czechach, Bawarii piwo pije znaczna część populacji. Mocne alkohole w dużych ilościach (zazwyczaj niecodziennie) spożywa większość populacji mężczyzn, np. w krajach byłego ZSRR, Polsce, Finlandii.

Wyróżnia się 5 motywów i sposobów picia alkoholu:

- neurasteniczny; człowiek spożywa alkoholu niewiele, ale często, szczególnie wówczas gdy występuje zmęczenie i rozdrażnienie;

- kontaktywny; alkohol spożywa się dla przełamania stanu izolacji i osamotnienia;

- dionizyjski;  człowiek spożywa alkohol celem uzyskania zamroczenia dla zapomnienia problemów życia codziennego;

- heroiczny;  polega na spożyciu dużej ilości alkoholu dla podniesienia poczucia własnej mocy i gotowości do wykonywania wielkich czynów;

- samobójczy; częste spożywanie alkoholu w dużych ilościach, aby "zalać się w trupa i skończyć choćby na krótko z sobą i swoimi troskami i bólem".

Uzależnienie od alkoholu dotyczy 9-krotnie częściej mężczyzn niż kobiet. Największe ilości alkoholu wypijane są przez mężczyzn w wieku 20 - 30 r.ż. (w większości jeszcze nieuzależnionych ), zaś przez kobiety w wieku 30 - 40 r.ż. W Polsce liczbę osób z problemami alkoholowymi ocenia się na około 3 000 000, w tym uzależnionych 600 000. Leczonych z powodu uzależniania od alkoholu było w 1985 r 88 830 pacjentów (338,7 na 100 000 mieszkańców), zaś w 1991 r - 96 633 (387,6/100 000). W przeliczeniu na 1 statystycznego mieszkańca spożycie 100% alkoholu wynosi około 11 l. Spośród spożywanych alkoholi wódka stanowi 70,6%, wino - 15% i piwo - 14,4%. Pod względem spożycia alkoholu Polska klasyfikuje się w pierwszej dziesiątce państw na świecie.

W Anglii prawie połowa ludności powyżej 16 r.ż. spożywa napoje alkoholowe regularnie. Ocenia się, że na każde 100 000 Brytyjczyków od 865 do 1100 kwalifikuje się do leczenia odwykowego, w Szwajcarii 2110 - 2700, zaś we Francji 5200 - 7300 osób.

Odrębnym zagadnieniem jest problem alkoholizmu wśród dzieci i młodzieży. Używanie alkoholu przez osoby nieletnie jeszcze w większym stopniu związane jest z zaburzeniami socjosfery niż u dorosłych.

Z punktu widzenia psychologii klinicznej brak w rodzinie (grupa społeczno-biologiczna) atmosfery zaufania, spokoju i poczucia bezpieczeństwa od okresu wczesnego dzieciństwa sprzyja w późniejszych okresach  ycia tworzeniu się negatywnych emocji u dziecka, które łatwiej może być wciągane do grup z utrwalonymi nawykami, sprzyjającymi rozwojowi nałogu. Codzienne picie piwa i wina obserwuje się w Łodzi już u 12-13 - latków. Do łódzkiej Izby  Wytrzeźwień trafia rocznie około 400 uczniów (!), część z nich pochodzi z rodzin nadużywających alkohol.

W pierwszej fazie przenikania alkoholu do organizmu, oddziaływuje on negatywnie na błonę śluzową jamy ustnej, przełyku, żołądka i górnej części jelita cienkiego. W 80% wchłania się do krwi, a w wątrobie ulega w 90% utlenianiu; pozostałe 10% jest wydalane przez płuca, nerki oraz skórę.

W zależności od stężenia wyróżnia się następujące fazy działania alkoholu na organizm człowieka:

1. dysforyczna - przy zawartości alkoholu do 1‰. Objawami tej fazy są poprawa nastroju, zwiększona pewność siebie, obniżenie pojemności uwagi, zaburzenia postrzegania, początkowe zaburzenia psychomotoryczne;

2. euforyczna - przy zawartości alkoholu 1 - 2‰. Występują wówczas objawy zwiększonej syntonii, zaburzenia krytycyzmu, wyraźne zaburzenia psycho- i senso-motoryczne;

3. ekscytacyjna - przy zawartości alkoholu 2 – 3‰. Stwierdza się zahamowanie uczuciowości wyższej, zahamowanie krytycyzmu i procesów myślowych, zaburzenia mowy i równowagi, nudności i wymioty;

4. narkotyczna - przy zawartości alkoholu 3 – 4‰. Objawami tej fazy są zamroczenie, sen narkotyczny, zaburzenia czynności ośrodka oddechowego i układu krążenia;

5. porażenna przy zawartości alkoholu powyżej 4‰ . Charakterystycznymi cechami są głęboki sen narkotyczny o cechach odkorowania, zanik odruchów prostych, drgawki i szczękościsk, postępująca sinica, porażenie ośrodków krążenia i oddychania, rozluźnienie mięśniowe, śmierć.

Powstawanie choroby alkoholowej związane jest  z czterema okresami w życiu człowieka nadużywającego alkohol:

I. początkowy. Jest to okres w pełni kontrolowany, związany najczęściej z towarzyskim piciem, a jego niepokojącym objawem jest szukanie w alkoholu odprężenia psychicznego; stopniowo następuje wzrost tolerancji na alkohol;

II. zwiastunowy. Charakterystyczne jest zwiększenie ilości wypijanego alkoholu, występowanie zaników pamięci nawet po wypiciu niewielkich ilości alkoholu, a w końcowym okresie - zanik krytycyzmu w stosunku do nadużywania alkoholu;

III.  krytyczny. Małe dawki wzmagają potrzebę picia, pojawia się zanik  kontroli nad rozpoczętym piciem, zaburzenia ustroju, skłonność do drażliwości i wybuchowości, obniżenie potencji płciowej;

IV. końcowy. Występuje regularne, ranne picie, obniżenie tolerancji na alkohol, drżenie rąk w okresie abstynencji, cechy degradacji społecznej, delirium tremens.

   Najczęstszymi objawami alkoholizmu są:

- zwiększona fizjologicznie tolerancja na alkohol;

- objawy odzwyczajania się i głodu przy braku alkoholu;

-  nieumiejętność umiarkowanego picia: wielu alkoholików traci kontrolę nad swym piciem po wypiciu pierwszego kieliszka, pijąc dalej bez umiaru.

   Z klinicznego punktu widzenia ważne jest rozróżnienie alkoholizmu nałogowego i przewlekłego. Alkoholizm nałogowy oznacza skłonność do spożywania napojów "wyskokowych" w stężeniach wywołujących stan oszołomienia; cechuje go przede wszystkim uzależnienie psychiczne. W przypadkach, w których długotrwałe nadużywanie doprowadza do organicznych uszkodzeń, rozpoznajemy alkoholizm przewlekły z wyraźnymi objawami uzależnienia fizycznego.

   Nadużywanie alkoholu jest przyczyną zaburzeń w układach: nerwowym, dokrewnym, krążenia, pokarmowym, moczowo - płciowym i mięśniowym. Ze strony układu nerwowego i narządów zmysłów obserwuje się zwolnienie procesów psychicznych, bóle i zawroty głowy, zaburzenia wzroku (retinopatia siatkówkowo-naczyniówkowa, toksyczne  uszkodzenie pozagałkowe nerwu wzrokowego), smaku, węchu, czucia, nadpobudliwość nerwową, zapalenia wieloneuronowe, psychozy czynnościowe, zespół amnestyczny, przecenianie własnych możliwości, rzekome porażenie alkoholowe, encefalopatia Wernickego, padaczka alkoholowa, zaburzenia osobowości, oczopląs poalkoholowy; występuje zanik móżdżku, zaniki korowe, krwiaki podtwardówkowe. Występujące zaburzenia wydzielania wewnętrznego, to m.in. skłonność do feminizacji u mężczyzn i do maskulinizacji u kobiet;  występują uszkodzenia osi podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowej, upośledzenie wydzielania hormonów tarczycy. U części alkoholików stwierdza się niedokrwistość, małopłytkowość, przerost i uszkodzenie mięśnia sercowego, niewydolność lewej komory serca, zaburzenia w układzie bodżco-przewodzącym, w ukrwieniu skóry, np. na nosie. Ze strony układu pokarmowego występują przewlekły nieżyt błony śluzowej jamy ustnej, przełyku, żołądka, dwunastnicy, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, zapalenie, stłuszczenie, zwłóknienie, zanik lub marskość wątroby, zapalenie trzustki, niedobory witamin. Obniżenie sprawności mięśni, ich zaniki, miopatie, drżenie mięśni, zwłaszcza rąk i języka są objawami występującymi ze strony układu mięśniowego, zaś częste podniecienie płciowe z opóźnieniem szczytowania oraz schorzenia nerek - ze strony układu moczowo-płciowego. Należy podkreślić, że często u alkoholików stwierdza się nowotwory złośliwe przełyku, gruczołu krokowego i wątroby; alkohol nie działa jako klasyczny czynnik rakotwórczy, jednak prawdopodobnie wzmaga działanie innych karcynogenów, np. nitrozoamin zawartych w dymie tytoniowym.

   Granica oddzielająca picie alkoholu traktowane jako przyjemność i rytuał towarzyski od zespołu uzależnienia od alkoholu oraz związanej z nim choroby somatycznej i psychicznej jest płynna, a przyczyny tej przemiany złożone. Alkoholizm ma charakter postępujący i prowadzi do degradacji biologicznej, psychicznej i społecznej osoby pijącej. Dlatego osobę taką można i trzeba leczyć pamiętając, że choroba alkoholowa nie jest przypadłością jedynie "maluczkich tego świata", zaś zadanie to spoczywa nie tylko na służbie zdrowia, ale jest za nie odpowiedzialne całe społeczeństwo. Niemal każdy alkoholik ma szanse wyzdrowienia tak długo, dopóki w jego życiu istnieje "ktoś" lub "coś" na kim lub na czym emocjonalnie mu zależy. Nasilające się wraz z postępem choroby zaburzenia zachowania wyobcowują chorego i pozbawiają go uczuciowego zaplecza, zwłaszcza w najbliższym otoczeniu, które stanowi niezbędny czynnik wsparcia w trudnym i długim okresie readaptacji do życia bez alkoholu.

"EKOLOGIA. JEJ ZWIĄZKI Z RÓŻNYMI DZIEDZINAMI WIEDZY."

RED. A. KURNATOWSKA, PWN, 2002

Piotr Kurnatowski

Zaburzenia socjosfery – narkomania

(wybrane fragmenty)

Jednymi z najpoważniejszych zagrożeń we współczesnym świecie są uzależnienia lekowe. Według  Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) lek - to każda substancja wywołująca określony efekt farmakologiczny. Uzależnienie lekowe (zależność lekowa) jest stanem psychicznej, a niekiedy także fizycznej reakcji, zachodzącej pomiędzy organizmem a lekiem, charakteryzującej się zmianami zachowania, zawsze zawierającymi przymus ciągłego lub okresowego przyjmowania tego leku, po to aby doświadczyć psychicznych efektów jego działania lub, aby uniknąć objawów wynikających z jego braku.

Wyróżnia się uzależnienie: 1. fizyczne = fizjologiczne, które wiąże się z włączeniem danego środka uzależniającego lub jego metabolitów w cykl przemian tkankowych, co powoduje, że staje się on niezbędny do zachowania homeostazy; pomimo swej szkodliwości środek jest "potrzebny" dla organizmu, a jego odstawienie wywołuje zespół abstynencyjny czyli odstawienia. Jest to zespół objawów somatycznych i psychicznych powstający w wyniku odstawienia stale przyjmowanego leku, zmniejszenia jego dawki lub równoczesnego przyjęcia leku działającego antagonistycznie; rodzaj objawów i ich nasilenie zależą od preparatu, dawki, okresu używania, cech osobowości.

Z uzależnieniem fizycznym wiąże się zjawisko tolerancji polegające na zwiększającej się odporności organizmu na działanie środka uzależniającego w miarę przedłużania czasu jego używania; 2. uzależnienie psychiczne = psychologiczne - jest stanem powstałym w wyniku przyjmowania środków uzależniających, przejawiającym się różnego stopnia pragnieniem, od pożądania aż do nieodpartej żądzy i przymusu brania, przyjmowania tych środków, wywołujący przyjemność albo usuwający uczucie dyskomfortu; 3. uzależnienie społeczne = socjologiczne wiąże się z zażywaniem środków toksycznych pod wpływem panującej mody lub w grupie ludzi, n.p. hippisów, w kręgach młodzieży z t.zw. subkultur. Istotą zjawiska jest bardzo silne uzależnienie od grupy, co pociąga za sobą bezwzględne respektowanie panujących w niej zasad i obyczajów. Według Komisji Ekspertów WHO wyróżnia się następujące typy zależności lekowej przedstawione w tabeli I.

Typ uzależnienia

Substancja uzależniająca

Alkoholowo-barbituranowy

Amfetaminowy

Cannabis

Kokainowy

Halucynogenny

Kat

Opiatowy

Rozpuszczalników wziewnych

etanol, związki barbituranowe, benzodwuazepiny, meprobamat, leki uspokajająco-nasenne

amfetaminy, preparaty stymulujące o działaniu sympatykomimetycznym

wszystkie przetwory konopi indyjskich

kokaina i liście coca

LSD, inne halucynogeny naturalne i syntetyczne

przetwory rośliny Catha edulis Forrsak zawierające nopseudoepinefrynę

związki opioidowe — morfina, diamorfina = heroina, kodei­na, fentanyl, dolargan

toluen, aceton, ksylen, benzyna, eter, butapren

Charakterystyczną cechą większości środków odurzających jest uodparnianie się organizmu człowieka na ich działanie. Ta nabyta odporność nosi nazwę tolerancji, która powoduje konieczność przyjmowania coraz większych dawek dla uzyskania takich samych efektów. W poszczególnych typach zależności mogą występować preparaty o różnej tolerancji i wywołujące różny typ uzależnienia, co przedstawiono w tabeli II.

Grupa leków

...