warzywnictwo wyklady, PRAWO ŻYWNOŚCIOWE, Technologia roślinna, wykłady

WARZYWNICTWO

Ogrodnictwo:

-Rośliny ozdobne

-Warzywnictwo

-Sadownictwo

Warzywnictwo- najbardziej intensywny dział produkcji roślinnej, który dostarcza produkcji o wysokiej wartości biologicznej, wartościach odżywczych i smakowych niezbędnych w żywieniu.

Bób, cebula, czosnek, dynia à najstarsze warzywa.

Odkrycie witamin ( 1912) sprawiło, że warzywa stanowią niezbędny element diety człowieka.

Warzywa- rośliny zielone, 1- roczne, 2- letnie lub trwałe, które służą jako pożywienie dla człowieka w stanie naturalnym, nie wymagają obróbki technicznej ( burak cukrowy nie jest warzywem- wymaga obróbki technicznej.

Ziemniak- w niektórych krajach należy do warzyw, u nas to roślina rolnicza ( pasza, surowiec dla przemysłu)

Ziemniak wczesny- warzywo

Truskawka, poziomka- spór

Zioła- przyprawy kuchenne- koper, kminek, majeranek

350 gatunków na świecie na świecie się uprawia, w Polsce 60 gatunków, ale większe znaczenie ma 20-20 gatunków, a 8 ma podstawowe znaczenie ( nr.1- kapusty)

*KAPUSTNE- kapusta biała, czerwona, włoska, kalafior, brokuł, kalarepa, kapusta pekińska

*RZEPOWATE- rzodkiewka , rzodkiew

*KORZENIOWE- marchew,pietruszka,seler, burak ćwikłowy

*CEBULOWE- cebula, czosnek, por

*LIŚCIOWE- sałata, szpinak

*DYNIOWE- ogórek, dynia, kabaczki, cukinia

*PSIANKOWATE- pomidor, papryka, oberżyna

*STRĄCZKOWE- groch, fasola, bób

*RÓŻNE- kukurydza cukrowa, grzyby uprawne

*PRZYPRAWOWE- koper, kminek, majeranek

-Azja

-ośrodek śródziemnomor5ski

-Afryka 1 ośrodek ( abisyński)

-amerykański – środkowa i południowa ( fasola, pomidor, papryka, kukurydza)

Znaczenie warzyw w odżywianiu: składniki energetyczne, składniki budulcowe, składniki regulujące procesy przemiany materii w organizmie.

Składniki energetyczne:

à dostarczają energii niezbędnej do przebiegu procesów życiowych, pochodzą z nakładów węglowodanów, tłuszczy

à 12600J – dzienne zapotrzebowanie człowieka ok. 3000kcal

à poziom cukrów w warzywach 2-5%, tłuszczu 0,1-0,3%

à pokarm bezpieczny nie wywołujący otyłości

Składniki budulcowe:

à białko, sole mineralne

à dzienne zapotrzebowanie ok. 60g

à warzywa zawierają 1-3% białka, więc nie są cennym źródłem białka, bo dodatkowo nie zawierają wszystkich aminokwasów egzogennych

à groch, fasola, bób, szpinak, kapusta włoska i brukselska – bogate w białko

à marchew, pomidor, ogórek – niewielka zawartość białka

Witaminy – katalizują wiele procesów życiowych i warunkują prawidłowy przebieg funkcji życiowych. Warzywa są źródłem witamin głównie A, C, i z grupy B. w warzywach mrożonych zachowuje się prawie 100% witamin.

Wit.A:

à dłuższy niedobór – kurza ślepota

à magazynowana w wątrobie

à źródło b-karotenu – marchew

Wit.C:

à: uodparnia organizm przeciw chorobom

à: nie jest magazynowana trzeba ją dostarczać systematycznie

à pietruszka naciowa: 300mg wit.C/100g pietruszki

Wit. z grupy B:

à B1, B6 – warzywa strączkowe (groch, fasola), kapustne

Zawartość związków mineralnych – biorą udział w budowie kośća, katalizatory wielu procesów życiowych

Warzywa odkwaszają organizm człowieka (dużo Ca – element kośća; dużo P- głównie strączkowe; Mg – zapobiega schorzeniom nowotworowym [szpinak, pietruszka, strączkowe]; Fe – głównie warzywa liściowe [sałata, szpinak, kapusta, brukselka]

Pokarmy zakwaszające organizm człowieka – mięso, nabiał, chleb

Kwasy organiczne- głównie jabłkowy, cytrynowy, działają dodatnio na wydzielenie kwasów trawiennych, występuje kwas szczawiowy – składnik niepożądany (głównie szpinak, rabarbar, burak ćwikłowy) odwapnia organizm

Błonnik- nie ma wartości odżywczej, niezbędny w diecie dla sparawnego funkcjonowania przewodu pokarmowego (zwiększa wypełnienie i perystaltykę jelit); zapotrzebowanie 100mg/1 kg wagi; błonnik nie rozpuszczalny w wodzie: celuloza, hemiceluloza; błonnik rozpuszczalny w wodzie ( pektyny)

Olejki eteryczne – nadają smak, zapach, pobudzają trawienie, mają właściwości lecznicze (wyciąg z rzepy służy do wyrobu Rapaholinu, wyciąg z czosnku – artelioskleroza) marchwe, cebulowe, kapusta, seler

Fitoncydy- działają bakteriobójczo i bakteriostatycznie [cebula, czosnek]

Flawonoidy – ponad 4tys związków polifenolowych [cebula]

Likopen – barwniki w pomidorze (odpowiedzialny za czerwony kolor) właściwości antyutleniające i antynowotworowe; zapotrzebowanie 5mg /24h nie ulega degradacji w procesach technologicznych; 1 kg pomidorów = 30mg likopenu (przetwarzane mają go więcej); grapefruit czerwony, arbuz

Warzywa dostarczają:

à 25% wit.A

à 52% wit.C

à 6-22% wit. z grupy B

à 6-27% związków mineralnych

à 8% węglowodanów

à 5% białka

à 1% tłuszczy

Składniki niepożądane w warzywach: kwas szczawiowy, azotany i azotyny

Azotany- pośrednia szkodliwość (redukcja do szkodliwych azotynów) redukcja zachodzi przed lub po (pod wpływem drobnoustrojów) spożyciu warzyw 

Azotyny- przenikają do krwiobiegu łączą się z hemoglobiną i powodują methemoglobinę (krew traci zdolność wiązania i transportu tlenu) szczególnie niebezpieczna dla niemowląt i małych dzieci

Źródła azotanów à warzywa i ziemniaki ponad (80%) 200mg/24h peklowane produkty mięsne 6-8%

Źródła azotynów à 18-20% warzywa i ziemniaki 5mg/24h ;77% peklowane produkty mięsne

Bezpieczna norma à 5mg azotanów /1 kg wagi; 0,2mg azotynów/ 1 kg wagi

Woda pitna (2l/24h)à 50mg azotanów/ 1l wody dopuszczalna max norma

Max azotanów – warzywa o krótkim okresie wegetacji uprawiane przy niedoborze światła, przenawożone N, mające liście/ organy przewodzące jako część jadalną ; szpinak, rzodkiewka ( część podliścieniowa łodygi), sałata, burak ćwikłowy, kapustne ,ß 2000mg/kg ŚM

Min azotanów à część jadalna organy generatywne; dynia, ogórek, strączkowe

Metale ciężkie – pojawiają się w warzywach uprawianych w środowisku skażonym tymi metalami, warzywa takie są zagrożeniem dla zdrowia; ołów, kadm, rtęć, arsen, miedź, cynk, nikiel

Źródła à gleba, komunikacja samochodowa, przemysł, rolnictwo (niskiej jakości nawozy mineralne)

Warzyw nie powinno się uprawiać bezpośrednio przy drogach (50-100m). Stosowanie pasów zieleni (pochłaniają max 70% ołowiu, 80% substancji smolistych)

80-90%metali ciężkich w organizmie człowieka z warzyw

Sposoby ograniczania zawartości metali ciężkich w warzywach:

Ø      Intensywne nawożenie organiczne

Ø      Wapnowanie gleby (przy wyższym pH gleby są gorzej przyswajalne dla roślin)

Ø      Wybór odpowiednich gatunków i odmian roślin (groch i fasola pobierają ich mało)

Typy produkcji warzywniczej:

Ø      Duże rozdrobnienie

Ø      Duże nakłady pracy ręcznej

Ø      Bardzo szeroki asortyment warzyw

Ø      Intensywne wykorzystanie pola

Ø      Wyspecjalizowana – maksymalnie kilka gatunków

Ø      Wysoki stopień mechanizacji

Ø      Wysoka wydajność pracy

Ø      Produkcja podmiejska (warzywa wrażliwe na transport – sałata, ogórek, pomidor) lub z dala od rynku zbytu, ale w korzystnych warunkach klimatyczno-glebowych)

Ø      Duże nakłady finansowe, pracy, eksploatacyjne

Ø      Uprawa warzyw przez cały rok (pomidor, sałata, ogórek)

Ø      Pędzenie warzyw – część jadalna uzyskiwana z części spichrzowej uprawianej wcześniej w polu (cebula, seler)

17.10.2005

Dieta śródziemnomorska

Roczne spożycie warzyw:

Ø      I półrocze 30% warzyw (drogie nowalijki)

Ø      II półrocze 70%

Należy:

Ø      Rozwinąć przetwórstwo, produkcję pod osłonami

Ø      Lepsze przechowywanie (chłodnie: KA, typu ULO – ultra low oxygen)

Warunki przyrodnicze decydujące o wzroście i rozwoju roślin:

Ø      Klimat (temp, światło, woda, wiatr, zawartość CO2 w atmosferze)

Ø      Gleba

Zmiana jednego czynnika przyrodniczego powoduje zmianę innego (działają kompleksowo).

Mała ilość jednego czynnika ogranicza dostępność innych.

Wymagania roślin – znając je można dobrać gatunki/odmiany odpowiednie do warunków:

Ø      Złagodzenie lub eliminacja szkodliwego wpływu środowiska przez właściwą uprawę

Ø      Kształtowanie mikroklimatu pod osłonami, w szklarniach, tunelach ogrzewanych + małe możliwości regulacji mikroklimatu na polu

TEMPERATURA

Ø      Decyduje o rozmieszczeniu roślin na kuli ziemskiej

Ø      Średnie roczne temp., temp. pór roku, minimalne temp. zimą, maksymalne latem, amplitudy, długość okresów (wegetacyjnego, bezmroźnego, gospodarczego)

Okres gospodarczy – średnia temp. dobowa powyżej 2,5°C, wtedy rozpoczyna się przedsiewną uprawę roli + siew warzyw (marchew, rzodkiewka, pietruszka). Kończy się on jesienią. Najkrótszy jest on na północnym-wschodzie (220 dni), a najdłuższy na zachodzie (do 250 dni)

Okres wegetacyjny – średnia temp. dobowa powyżej 5°C, zróżnicowany o ok. 20 dni na terenie Polski. Najwcześniej zaczyna się w części południowo-zachodniej, a później na północnym-wschodzie.

Okres bezmroźny – między ostatnim przymrozkiem wiosennym (IV/V), a pierwszym jesiennym (X/XI). Narażone na przymrozki są: zagłębienia (inwersja temp. – przy gruncie temp. najniższa), stoki północne. Długość tego okresu jest ważna dla warzyw ciepłolubnych, które uprawia się tylko w tym okresie np. ogórek, pomidor. Przedłużeniem okresu wegetacyjnego jest wysadzanie rozsad.

Wymagania cieplne warzyw:

Ø     

Temp. minimalna                   różne dla różnych gatunków roślin i różnych faz                        

Ø      Temp. maksymalna                rozwojowych (gł. temp. minimalne)

Ø      Temp. optymalna

Warzywnicze optimum temperatury to temp. zapewniająca prawidłowy wzrost rośliny i daje wysoką produkcję. Niezbędnym warunkiem dla rozwoju roślin są wahania dobowe temperatur (termoperiodyzm – wykorzystuje się to w uprawie w tunelach, w nocy powinno być o 5°C mniej niż w dzień)

Wymagania cieplne dla warzyw:

Odporność warzyw na niskie temperatury (w oparciu o nią ustala się optymalne terminy siewu i sadzenia):

Ø      Zimujące w gruncie – jarmuż, wieloletnie, brukselka, szpinak

Ø      Dobrze znoszące wczesny siew lub sadzenie – kapustne, rzepowate, cebulowe, marchew

Dłużej trwających chłodów ok +5º C – ogórek, melon, kawon, papryka, oberżyna

Odwodnienie i koagulacja protoplazmu – przyczyna śmierci roślin przemarzniętych. Lekko przemarznięte należy powoli rozmnażać (polać zimną wodą + mało światła)

Hartowanie roślin –

Susza fizjologiczna – niemożność pobierania wody

Temperatura reguluje też rozwój generatywny

Okres termiczny – 1 - 5º C, warunkuje przejście z fazy rozwojowej wegetatywnej w generatywną (jarowizacja: w fazie siewek – marchew, kapusta; zimowe przechowywanie – cebula, psiankowate itp – nie wszystkie; okres kiełkowania – burak)

Jarowizacja pożądana w uprawie na nasiona, nie pożądana w uprawie na spożycie

Cebula – stosować odpowiednie temperatury

Kapusta - 12º C, hartowanie – nie

Rośliny o dużej skłonności do tworzenia pospiechów: kapusta wczesna, kalarepa, seler, burak ćwikłowy, marchew.

ŚWIATŁO 

- warunkuje przejście z fazy rozwoju wegetatywnego w rozwój generatywny

- zwiększając intensywność światła od zero rysuje się krzywa fotosyntezy (zależność intensywności fotosyntezy od natężenia światła)

1 świetlny punkt

2 świetlny punkt wysycenia

3 pobieranie tlenu (oddychanie)

4 wydalanie tlenu (fotosynteza)

- przy niedoborze światła – słaby rozwój tkanek mechanicznych, zanik chlorofilu, nadmierny wzrost łodyg

PROMIENIOWANIE SŁONECZNE

- 47% - promieniowanie widzialne (aktywne w procesie fotosyntezy) – najaktywniejsze – czerwone, fioletowe, niebieskie, pomarańczowe, (min – zielone)

1% - promieniowanie ultrafioletowe (zapobiega wybieganiu roślin)

52 % - promieniowanie podczerwone, długofalowe, niewidzialne, źródło ciepła

- w uprawie polowej niedobory występują sporadycznie (zacienianie, nadmierne zagęszczenie, duże zachwaszczenie); potrzeby roślin 10 – 20 tys. luksów, a jest 30 – 40 tys.

- dla upraw pod osłonami problem X – III (krótki dzień, mały kąt padania promieni słonecznych, duże zachmurzenie); w Polsce północno – wschodniej – najmniejsze nasłonecznienie, w XII natężenie promieni słonecznych 500 – 600 luksów, w Polsce południowo – zachodniej – dobre nasłonecznienie

- szklarnie wschód – zachód – o 20 – 25 % lepsze oświetlenie, szklarnie produkcyjne północ – południe

- niedobór światła – uprawa np. rzodkiewki, a po poprawie warunków np pomidor

UZUPEŁNIAJĄCE DOLŚWIETLANIE ROŚLIN – lampy powinny mieć wysoką sprawność i emitować światło o składzie odpowiadającym intensywnemu procesowi fotosyntezy. Nie nadają się do tego zwykłe lampy żarowe (5 – 6 % energii elektrycznej jest zamieniane na energię świetlną)

Stosowano lampy fluorescencyjne (świetlówki 40 W) – mogą być instalowane 30 cm nad wierzchołkami roślin; dają światło zimne, trzeba je było łączyć w agregaty – wyłączmy w dzień zacienienia roślin).

Potem stosowano lampy rtęciowe 250 W i 400 W.

Obecnie lampy sodowe tzw. WLS (400 W), o sprawności ok. 25 % (czas produkcji rozsady pomidora skraca się o 1/3); dają złociste światło; zawieszane poziomo, 1,5 m od wierzchołków roślin; 1 lampa oświetla 3 m².

...