|
Nie obrażaj więc mojej inteligencji poprzez czynione na pokaz zaniżanie własnej.
Uszkodzenia sportowe i ich leczenie
Sport injuries and their management Artur Dziak Klinika Ortopedii i Rehabilitacji II WydziaÆu Lekarskiego Akademii Medycznej w Warszawie Streszczenie Uszkodzenia sportowe, a szczególnie uszkodzenia typu przeciåºeniowego miækkiej komponenty narzå- du ruchu wymagajå wyjåtkowo starannego leczenia i ºmudnego doleczania. Chodzi o to, by o ile moºna caÆkowicie odtworzyì anatomiæ i moºliwo¥ci treningu sportowego i startów nakÆadajåcych na na- rzåd ruchu obciåºenia wyjåtkowe. Ze wzglædów oczywistych najczæ¥ciej w græ wchodzi leczenie ope- racyjne, którego ostateczny wynik jest jednakºe uza- leºniony od specjalistycznej rehabilitacji i autole- czenia pod nadzorem specjalistów i trenera. Jakie- kolwiek zaniedbania w tym wzglædzie skracanie fazy doleczania, samowolne zmiany programu le- czenia czy poddawanie siæ pseudoleczeniu prakty- kami typu szarlatanerii naraºajå sportowca na ryzy- ko nawrotów dysfunkcji, co zazwyczaj równoznacz- ne jest z przedwczesnym zakoñczeniem kariery sportowej. [Acta Clinica 2002 3:217-224] Summary Injuries in athletes, especially insidious laesions of soft tissue components of the lomotory system needs sophisticated care and treatment. In athletes it is al- ways necesary to rebuilding of the functional poten- tial of the body to the high demand of sport activity. Usually operative treatment comes into considera- tion and highly specialised rehabilitation post opera- tive. Any negligence of treatment and aftertreatment count risk of premature end of the sports career. [Acta Clinica 2002 3:217-224] Key words: sports injuries, sports traumatology, in- juries in athletes. SÆowa kluczowe: uszkodzenia sportowe, urazy spor- towe, profilaktyka urazów sportowych, leczenie uszkodzeñ sportowych. Uwagi wstæpne Na dobrå sprawæ tylko niewiele uszko- dzeñ narzådu ruchu stanowi typowe i uni- kalne uszkodzenia sportowe. Chociaº w obiegu istnieje wiele terminów o sporto- wo brzmiåcym zabarwieniu jak: kolano skoczka, Æokieì czy Æydka tenisisty, ko- lano pÆywaka, plecy pÆywaka, noga teni- sowa, ræka cyklisty, kciuk narciarza, piæta biegacza itp. to przecieº patologie te wystæpujå takºe czæsto u zwykÆych ¥miertelników, a w niektórych zawodach i czynno¥ciach zawodowych nawet czæ¥ciej niº w ¥wiecie sportu. Patofizjologia tak ostrych, jak i prze- wlekÆych uszkodzeñ narzådu ruchu w sporcie nie róºni siæ zasadniczo od spo- tykanych w innych dziedzinach ºycia, ståd postæpowanie jest podobne. O ile jednak le- czenie uszkodzeñ narzådu ruchu w sporcie moºe byì Æatwiejsze, z racji znajomo¥ci mechanizmów uszkodzeñ oraz moºliwo¥ci wczesnego wdroºenia leczenia specjalis- tycznego oraz motywacji pacjenta do wyle- czenia, to z drugiej strony sprawa jest trud- niejsza, gdyº tak pacjent, jak i jego otocze- nie oczekuje przywrócenia siÆy i sprawno¥ci uszkodzonego narzådu ruchu do stanu po- Tom 2, Numer 3 217 Acta Clinica przedniego, umoºliwiajåcego podejmowa- nia siæ zadañ o wiele przekraczajåcych wy- dolno¥ì narzådu ruchu zwykÆego ¥miertel- nika. Zazwyczaj tak zawodnik, jak i leczå- cy go lekarz poddawani så bardzo duºym naciskom otoczenia, ºådajåcego szybkiego przywrócenia zawodnika na boisko. Nie ma problemu, je¥li uszkodzenie jest odwra- calne. Sprawa siæ komplikuje, je¥li stopieñ uszkodzenia (nierzadko z uwagi na wcze¥niejszy stan tkanek) nie daje nadziei peÆnego wyleczenia. Chociaº uszkodzenia doznawane przez sportowców nie stanowiå czego¥ wyjåtko- wego to jednak róºne så warunki otocze- nia, w jakich dochodzi do tych urazów i uszkodzeñ ciaÆa. Obecno¥ì lekarza spor- towego w czasie treningów i zawodów po- woduje, ºe wcze¥niej niº u innych rannych dochodzi do podjæcia i wdroºenia potrzeb- nej pomocy fachowej. Niekiedy, wpÆywa to na leczenie i jego wynik np. w przypadku zwichniæcia stawu ramiennego czy stawu Æokciowego, kiedy to w pierwszych minu- tach stuporu tkankowego moºliwe jest Æat- we i bezbolesne nastawienie. Nawet w przypadku braku lekarza sportowego na stadionie moºliwe jest pod- jæcie natychmiastowego fachowego lecze- nia, je¥li otoczenie (trenerzy i inni) jest od- powiednio przeszkolone. Jest to niesÆycha- nie waºne w przypadku wydawaÆoby siæ banalnych skræceñ i kontuzji, gdyº wÆa¥ci- we unieruchomienie koñczyny, jej oziæbie- nie i uniesienie zapowiada korzystny wynik leczenia, które w tej sytuacji moºe byì maksymalnie skrócone. Naturalnie, moºe byì teº sytuacja odwrotna np. w przypad- ku tzw. Sportowca rekreacyjnego (narasta- jåca moda!), który do lekarza zgÆasza siæ dopiero nastæpnego dnia po urazie (lub po paru dniach), kiedy to sytuacja diagnos- tyczna i lecznicza jest zupeÆnie inna i znacznie trudniejsza. O ile gÆówne zasady diagnozowania i leczenia uszkodzeñ sportowych så wÆa¥ci- wie niezmienne i ponadczasowe to jednak- ºe nieustannie zmienia siæ obiekt leczenia sami sportowcy. I tak, ekspansja aktyw- no¥ci fizycznej i sportowych zajæì w¥ród starzejåcego siæ spoÆeczeñstwa zmusza do szerszego spojrzenia na potencjalnych pa- cjentów, którzy coraz bardziej odstajå od wizerunku sportowca mÆodego czy dziecka w wieku szkolnym i rozwojowym. Sprawy te w powaºnym stopniu wpÆywajå na decy- zje diagnostyczne i terapeutyczne, czego przykÆadem så np. róºnice w leczeniu de- stabilizacji stawów, czy uszkodzeñ jedno- stek miæ¥niowo-¥ciægnistych u ludzi starze- jåcych siæ i starych. Postæpowanie w przypadku uszkodzeñ przeciåºeniowych stanowi nadal prawdzi- wy krzyº ortopedii. Pomijajåc uszkodze- nia ostre, wystæpujåce szczególnie w grach zespoÆowych i niektórych dyscyplinach sportowych (jazda konna, wy¥cigi motoro- we, hokej, piÆka noºna, narciarstwo) uszko- dzenia przeciåºeniowe wysuwajå siæ na pierwsze miejsce prawie w kaºdej z upra- wianych dyscyplin sportowych tym bar- dziej, ºe nazbyt czæsto så one ignorowane i niedopuszczalnie dÆugo leczone sposoba- mi tzw. odnowy biologicznej. Nierzadko, do szkodliwego zaawanso- wania uszkodzeñ przeciåºeniowych docho- dzi w wyniku lansowanego tu i ówdzie po- glådu, w my¥l, którego jak sportowiec prze- stanie rzucaì, biegaì czy skakaì to jego ko- lano czy krægosÆup powróci do normy! Te- go rodzaju leczenie nie wchodzi w ogóle w græ w przypadku sportowca wyczynowego czy sportowca mÆodego, gdyº jego problem polega na tym, ºe on chce i musi rzucaì, biegaì, skakaì itp. przez dÆugie lata, w peÆ- ni wydolno¥ci fizycznej (2, 4, 5, 6, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 20, 21, 22, 24, 25, 29, 30, 32, 34, 38, 39, 41, 45). Specyfika leczenia i doleczania Nie ulega ºadnej kwestii, ºe aby facho- wo leczyì urazy i uszkodzenia sportowe 218 Jesieñ 2002 Uszkodzenia sportowe i ich leczenie trzeba mieì rozlegÆå wiedzæ i do¥wiadcze- nie tak medyczne, jak i sportowe. Wiele szkód powodowanych u zawodników bie- rze siæ z tego, ºe lekarze spoza krægów sportowych pozwalajå zawodnikom na przedwczesny powrót na boisko. Nie zna- jåcy ogromu i zakresu wysiÆków fizycznych lekarz niekiedy zgadza siæ na podjæcie tre- ningów (przy braku zgody na starty!) nie wiedzåc, ºe obciåºenia treningowe narzådu ruchu w danej dyscyplinie (np. gimnasty- ka) przyczyniajå siæ aº w 95% do urazów i uszkodzeñ sportowych narzådu ruchu! Lekarze nie majåcy do czynienia na co dzieñ z leczeniem sportowców czæsto så zakÆopotani czy wræcz zniecierpliwieni i rozdraºnieni problemami wynikajåcymi z leczenia sportowca. GÆówna przyczyna tego zwiåzana jest z mnogo¥ciå pytañ za- dawanych przez chorych sportowców, któ- rzy bezwzglædnie przestrzegajå prawa pa- cjenta do otrzymywania peÆnej odpowiedzi na wszystkie nurtujåce ich problemy. Ståd wypÆywa teº konieczno¥ì szerzenia odpo- wiedniej wiedzy w krægach sportowych (uwzglædniajåc rodzinæ sportowca, trene- rów, kierownictwa klubów, sponsorów, dziennikarzy sportowych itp.), gdyº dziæki temu leczenie sportowca staje siæ Æatwiejsze i przynosi lepsze rezultaty koñcowe. Jakºe niewielu zdaje sobie sprawæ z róºnic dzielåcych sportowca wysokiego wyczynu od sportowca amatora. W przy- padku uszkodzeñ narzådu ruchu tylko nie- wielu ìwiczåcych dla wÆasnej przyjemno¥ci ma potrzebny czas, pieniådze oraz motywa- cjæ do po¥wiæcenia codziennie kilku godzin (4 6 godzin!) potrzebnym ìwiczeniom leczniczym. Naturalnie, poniewaº sporto- wiec rekreacyjny potrzebuje znacznie mniej- szy stopieñ siÆy, wytrenowania niº sporto- wiec wysokiego wyczynu jego leczenie, a szczególnie doleczanie moºe byì i z reguÆy jest znacznie krótsze i mniej intensywne. Najwiæcej problemów jest z tzw. wol- nym strzelcami, czyli sportowcami amato- rami, którzy jakkolwiek wyraºajå chæì le- czenia to jedynie leczenia biernego, bez wÆasnego zaangaºowania i autoleczenia. Jakkolwiek zazwyczaj poddajå siæ oni le- czeniu fizykoterapeutycznemu i kinezyte- rapeutycznemu to jednak nie kontynuujå zalecanych ìwiczeñ i zabiegów w domu. Pacjenci tacy så wyjåtkowo podatni na róºne pseudoleczenie, proponowane im przez pseudolekarzy i zwykÆych naciåga- czy, i så chætni pÆaciì nawet duºe pieniådze w nadziei otrzymania cudownej piguÆki czy zabiegu w my¥l zasady ja pÆacæ, doktora boli. Jest rzeczå aº nazbyt dowiedzionå, ºe leczenie bierne, nigdy i pod ºadnym po- zorem nie speÆni spodziewanych oczekiwañ pacjenta sportowca. Sportowcy profesjonalni i wysokiego wyczynu så zazwyczaj bardziej wiarygodni, gdyº chæì powrotu na boisko powoduje rzetelne wykonywanie zaleceñ lekarza le- czåcego. Oczywi¥cie, sytuacja taka ma miejsce jedynie w przypadku sportowca rozsådnego i mådrego, przebywajåcego w równie mådrym i ¥wiatle my¥låcym oto- czeniu (dom, trenerzy kierownictwo klubu itp.); w przeciwnym wypadku dochodzi do samowolnego zmieniania decyzji lekarza leczåcego, co zazwyczaj ma miejsce gdy sportowiec zasiæga porad paramedyków, la- ików i zwykÆych oszustów leczåcych me- todami typu szarlatanerii. Nie potrzeba do- dawaì, ºe tego rodzaju leczenie zawsze skazane jest na niepowodzenia i powoduje przedwczesne koñczenie kariery sportowej, o co zazwyczaj wini siæ lekarza spor- towego. W idealnych okoliczno¥ciach leczenie sportowca jest przyjemno¥ciå dla obu stron, trwa wzglædnie krótko i wymaga minimum wysiÆku ze strony zespoÆu leczåcego, z racji rzetelnego autoleczenia sportowca i nad- zorowania go przez odpowiedzialnego i ¥wiatÆego trenera. Oczywi¥cie, najlepsze warunki do dole- czania istniejå w duºych klubach sporto- Tom 2, Numer 3 219 Acta Clinica wych, z racji dziaÆania dobrze zorganizo- wanego zespoÆu leczniczego w skÆad które- go wchodzå rehabilitanci specjalistycznie wyszkoleni i dysponujåcy nowoczesnymi zapleczem leczniczym. Jakkolwiek w wiækszo¥ci klubów znaj- dujå siæ tzw. trenerzy odnowy biologicz- nej to jednak w przypadku braku staÆej wspóÆpracy ze specjalistami, gÆównie orto- pedami i neurologami z dodatkowå specjal- no¥ciå medycyny sportowej, nazbyt czæsto ich rzetelne wysiÆki nie przynoszå spodzie- wanych rezultatów, gdyº jak wiadomo to, ºe kto¥ siæ zmæczyÆ przy pracy wcale nie oznacza, ºe zrobiÆ co¥ poºytecznego. Oddajåc caÆy naleºny szacunek trene- rom nie naleºy jednak siæ spodziewaì, ºe så oni w stanie wziåì na swe barki caÆå od- powiedzialno¥ì za doleczanie kontuzjowa- nego sportowca, gdyº rzadko posiadany przez nich zasób wiedzy medycznej jest wiækszy niº wiedza samego sportowca, nie mówiåc ºe ich wÆasne do¥wiadczenie z le- czeniem kontuzji mogå byì zbytnio zwie- trzaÆe. W przypadku braku odpowiedzialnego trenera lekarz musi po¥wiæciì o wiele wiæ- cej czasu na dokÆadne poinstruowanie sportowca w zakresie doleczania i rehabili- tacji oraz stopniowania treningów rehabili- tacyjnych pod kåtem wymogów uprawianej dyscypliny. Pozostawiony sobie na jaki¥ okres czasu sportowiec musi dokÆadnie wiedzieì, co mu wolno i ile mu wolno, oraz na jakie objawy ma zwracaì uwagæ. Majåc to na wzglædzie najlepszy jest kontakt osobisty. Je¥li z jaki¥ przyczyn jest to niemoºliwe po¥rednikiem moºe byì tre- ner odnowy biologicznej, ale pod warun- kiem, ºe respektuje on bez koñca zalecenia lekarza i umie je przekonywujåco przedsta- wiì trenerowi gÆównemu. Niekiedy, moºe wcale nie tak rzadko, najlepiej jest by le- karz leczåcy oprócz potrzebnej dyskusji i instruktaºu odno¥nie do dalszego dole- czania i autodoleczania sformuÆowaÆ za- lecenia na pi¥mie. Zalecenia te pomocne så w zapamiætywaniu co wolno i w jakim za- kresie a czego nie wolno oraz stanowiå is- totnå barieræ ostrzegawczå przed próbami jakiego¥ modyfikowania leczenia bez wie- dzy lekarza leczåcego. Dodaì naleºy, ºe zalecenia takie stanowiå waºny dokument prawny, co nie jest bez znaczenia w przy- padku obwiniania lekarza o niekorzystny wynik leczenia. Niejednokrotnie, wyja¥niaì naleºy sprawy wydawaÆoby siæ oczywiste. I tak, wyja¥niaì trzeba, ºe np. w przypadku zÆa- mania ko¥ci czy uszkodzenia jednostki miæ¥niowo-¥ciægnistej jako¥ì leczenia za- chowawczego czy operacyjnego jest z regu- Æy ta sama, natomiast zupeÆnie inna jest in- tensywno¥ì i czas trwania doleczania u sportowca wyczynowego i osoby prowa- dzåcej domowy tryb ºycia, której wymaga- nia ograniczajå siæ zazwyczaj do przywró- cenia jej zdolno¥ci niebolesnej lokomocji w granicach ºycia codziennego. W przy- padku sportowca w græ wchodzi zawsze konieczno¥ì peÆnej rehabilitacji, w tym spe- cjalistycznej. To wÆa¥nie zaniedbania reha- bilitacji specjalistycznej przerwaÆy i grzebiå przedwcze¥nie wiele dobrze zapowiadajå- cych siæ karier sportowych, mimo prawidÆo- wego leczenia ortopedycznego czy neurolo- gicznego (11, 12, 13, 15, 27, 34, 44, 46). Leczenie sportowych dzieci W przeciwieñstwie do dorosÆych, którzy jakºe czæsto symulujå i agrawujå, u dzieci, szczególnie dzieci sportowych rzeczå po- wszechnå jest dyssymulacja, czyli ukrywa- nie choroby. Dzieje siæ tak, dlatego ºe mÆo- dy ambitny sportowiec boi siæ, ºe je¥li przy- zna siæ do trapiåcych go dolegliwo¥ci rodzi- ce nie puszczå go na boisko, za¥ trener wy- kre¥li z ekipy, i skoñczy siæ sen o sÆawie. Naturalnie, ºe wykryta na czas i nie leczo- na rzetelnie kontuzja prædzej czy póªniej doprowadzi do przedwczesnego zakoñcze- nia nierzadko piæknie zapowiadajåcej siæ 220 Jesieñ 2002 Uszkodzenia sportowe i ich leczenie kariery sportowej, mimo nadrabiania ambi- cjå braków siÆy, czy techniki sportowej. Z drugiej strony, w przypadku mÆodociane- go nadwraºliwego na ból, wzglædnie moc- no cierpiåcego, naleºy na czas ograniczyì, wzglædnie caÆkowicie przerwaì treningi. Jest to leczenie najlepsze, znacznie lepsze od mocno przereklamowanych sposobów tzw. odnowy biologicznej i fizykoterapii, czy farmakoterapii. Naleºy stale przypomi- naì, ºe leczenie sportowców jest zawsze uzaleºnione od objawów, przeto wszelkie skargi muszå byì powaºnie traktowanie i zawsze wyja¥nione do koñca. Leczenie dziecka, a nawet dziaÆania diagnostyczne zawsze stanowiå problem natury prawnej, przeto w kaºdym przypad- ku potrzebna jest zgoda rodziców. Dlatego, bez wzglædu na takie czy inne priorytety trener nie moºe kierowaì mÆodocianego sportowca do specjalistów bez uzyskania aprobaty rodziców, czy prawnych opieku- nów dziecka. Naturalnie, w kaºdym przy- padku rodzice wymagajå szczegóÆowego obja¥nienia o rodzaju podejrzewanej pato- logii i zakresie badañ diagnostycznych, jak teº wchodzåcego w græ leczenia (potrzebna teº jest informacja o ewentualnych kosz- tach ww. dziaÆañ, je¥li nie obejmuje ich Kasa Chorych). Nie ulega ºadnej wåtpliwo¥ci, ºe tak rodzice jak i trenerzy ºyczå jak najlepiej dzieciom. Niestety, nie zawsze najlepsze w rozumieniu tych osób oznacza rzeczy- wiste dobro dziecka. Dlatego to jakºe czæs- to w chwili obecnej mådry lekarz staje siæ jedynym adwokatem sportowego dziecka przeciwko jego wÆasnym rodzicom, trene- rowi, a nawet ... samemu dziecku. Nie wolno zapominaì jak waºnå rolæ w sporcie kwalifikowanym odgrywajå obec- nie matki i ojcowie. Najczæ¥ciej jest to przenoszenie na dzieci wÆasnych niewyºy- tych marzeñ czy chæì zarobienia na dziec- ku duºych pieniædzy, za wszelkå ceniæ nierzadko cenæ szczæ¥cia i zdrowia dziecka. Co siæ tyczy trenera to nierzadko mamy do czynienia z tzw. zespoÆem jak najszybsze- go oszlifowania diamentu i pochwalenia siæ utalentowanym dzieckiem przed ¥wia- tem. Przecieº marzeniem kaºdego trenera jest wychowanie mistrza ¥wiata! Pamiætanie o tym, ºe tak jak lekarz królem jest w ¥rodowisku medycznym, tak w ¥rodowisku sportowym królem jest tre- ner, moºe zaoszczædziì zbædnego iskrze- nia na linii trener lekarz, przez zapobie- ganie szkodliwemu w skutkach kwestiono- waniu wiedzy której¥ ze stron. Naturalnie, niemådre z punktu widzenia medycznego zalecenie trenera nie oznaczajå jego zÆej woli i lekcewaºenia lekarza, raczej to ºe trener znalazÆ siæ w medycznej próºni. Po- nadto lekarz nie moºe oczekiwaì rozsådne- go dziaÆania ze strony trenera je¥li jest on ignorowany przez zespóÆ leczåcy. Zazwyczaj, powodem róºnicy zdañ så przedwczesne próby nakÆadania na spor- towca obciåºeñ fizycznych wbrew przestro- gom lekarza leczåcego. Sytuacjom takim zapobiega w duºym stopniu odpowiednio wyczerpujåce przedyskutowanie istoty usz- kodzenia i ewolucji gojenia siæ uszkodze- nia w zespole: pacjent, jego rodzice, trener, kierownictwo klubu. Proponowane leczenie musi uzyskaì zgodæ i akceptacjæ rodziców (najlepiej pisemnå) (1, 3, 7, 11, 12, 13, 15, 18, 19, 26, 28, 31, 34, 36). Moºliwo¥ì profilaktyki uszkodzeñ sportowych Jakkolwiek wg przyjætych kryteriów za nieszczæ¥liwy wypadek (uszkodzenie ostre) przyjmuje siæ splot przyczyn i okoliczno¥ci trudnych do przewidzenia w caÆo¥ci to jed- nak profilaktyka uszkodzeñ sportowych na- rzådu ruchu jest moºliwa. Z jednej strony skÆadajå siæ nañ odpowiednia rozgrzewka, ekwipunek i wyposaºenie stadionów za¥ z drugiej przestrzeganie przepisów. Prawda jest taka, ºe na pierwszy plan we wspóÆczesnym sporcie wysuwa siæ pre- Tom 2, Numer 3 221 |
Menu
|