UstrĂłj USA[1], Politologia, Współczesne Systemy Polityczne

są państwem federalnym, w którym podmiotami są . W kraju tym obowiązuje jako najwyższy akt prawny z roku, będąca najstarszą spisaną konstytucją na świecie. Ustanawia ona klasyczny , w których to jednak najszersze uprawnienia posiada (chociaż poszczególne instytucje władzy blokują się i ograniczają nawzajem, co ma zapobiec próbom zagarnięcia całej władzy przez jeden organ). Prezydent wybierany jest w wyborach powszechnych (wyborca wybiera skład - w większości stanów "zwycięzca bierze wszystko", tzn. wszyscy elektorzy są kandydatami zgłoszonymi przez zwycięzcę w danym stanie; elektorzy nie są związani z kandydatem, którzy ich wyznaczył - zdarzały się przypadki głosowania na innego kandydata). Prezydent tworzy (nazywany administracją, ) i sprawuje ogólne kierownictwo nad polityką państwową. Dlatego też ustrój USA określa się jako . amerykański () składa się z dwóch izb: niższej i wyższej , w których zasiadają w przytłaczającej większości członkowie tylko dwóch partii politycznych - i . Wybierani są oni w wyborach powszechnych, jako przedstawiciele (odpowiednio) jednomandatowych okręgów wyborczych (z ordynacją większościową) i stanów. Badaniem zgodności działania administracji rządowej z zasadami konstytucji zajmuje się .

pochodzi z roku, kiedy to została uchwalona przez Konwencję Konstytucyjną w . Później została ratyfikowana przez specjalne konwencje we wszystkich stanach. Weszła w życie . Konstytucja stworzyła federację stanów i rząd federalny – zastępując konfederację stanów powstałą na mocy tzw. Articles of Confederation (uchwalonych w , weszły w życie w r.).

Konstytucja USA składa się z:

·         Wstępu – określa zasady państwa opartego na idei suwerenności ludu (wstęp rozpoczyna się od angielskiego We, the People, co w różnych opracowaniach na czasem tłumaczy się jako my, Naród lub my, Społeczeństwo – kwestia niezwykle istotna, dotycząca suwerena, od którego pochodzi wszelka władza w państwie).

·         Siedmiu artykułów:

o        art. I – mówiący o Kongresu,

o        art. II – prezydenta,

o        art. III – określający pozycję sądów federalnych,

o        art. IV – ustalający model relacji pomiędzy władzą federalną a stanami,

o        art. V – określa sposoby zmiany konstytucji,

o        art. VI – przedstawia system pisanych źródeł prawa, zaliczając do najwyższego prawa konstytucję i zgodne z nią ustawy oraz wszystkie traktaty zawierane z innymi państwami,

o        art. VII – zawiera uregulowania dotyczące wejścia w życie konstytucji (po ratyfikacji przez co najmniej 9 stanów).

·         27 poprawek – za najważniejsze uważa się pierwsze dziesięć poprawek, tzw. Deklarację Praw (The Bill of Rights), w których zawarto podstawowe prawa obywateli USA (I – wolności polityczne, słowa, prasy, religii; II – prawo do noszenia broni, III i IV – wolność osobista, korespondencji, nietykalność osobista i mienia; V, VI, VII, VIII – gwarancje proceduralne tych swobód, IX i X – zasada otwartego katalogu praw obywatelskich).

Konstytucja wprowadza , określając trzy odrębne funkcje aparatu państwowego: ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Ponadto ustanawia niepołączalność funkcji i stanowisk, także system hamulców i równoważenia się poszczególnych organów państwa (checks and balances), uniemożliwiający dominację któregoś z nich:

·         prezydent wchodzi na teren działalności Kongresu, stosując , a na teren sądownictwa, nominując sędziów,

·         Kongres może owo weto obalić, uchwala fundusze na wykonywanie prawa oraz może złożyć prezydenta z urzędu w przypadku złamania przez niego prawa (czym wkracza w uprawnienia prezydenta),

·         Sąd Najwyższy natomiast może pozbawić mocy obowiązującej ustawy Kongresu.

zauważa, że:

Konstytucja amerykańska jest jedną z najbardziej "sztywnych" konstytucji na świecie. Spośród dwóch dopuszczonych przez art. V trybów jej zmiany, praktycznie stosowany jest pierwszy, polegający na uchwaleniu poprawki w jednakowym brzmieniu przez obie izby Kongresu (co jednak nazywa się "propozycją" Kongresu), większością 2/3 głosów w każdej izbie, a następnie ratyfikowanie jej przez parlamenty 3/4 ogólnej liczby stanów (tj. obecnie-38). Drugi typ dokonywania zmian polega na zgłoszeniu przez 2/3 legislatur stanowych żądania zwołania Konwencji Konstytucyjnej (zwołania tego ma dokonać kongres), która także uchwalałaby "propozycje" poprawek, poddane identycznemu trybowi ratyfikacji przez stany.

– stanów. Z tym, że władza federalna nie nadaje władzom stanowym uprawnień i kompetencji, ale są one określane w konstytucji. W tymże akcie występuje zapis mówiący o domniemaniu kompetencji na rzecz władz stanów – władze federalne mają tylko te, które są im literalnie przyznane przez konstytucję oraz te, które są konieczne dla realizacji ich celów. Mówi o tym X poprawka do konstytucji.

Uprawnienia obu podmiotów władz spotykają się w kilku dziedzinach. Obie władze mogą m.in. nakładać podatki, uchwalać przepisy dotyczące ochrony zdrowia, moralności i porządku publicznego itd. W razie sporów kompetencyjnych orzeka Sąd Najwyższy, który przeważnie opowiada się za wzmocnieniem władzy centralnej.

Wszystkie stany są sobie równe pod względem statusu ustrojowego. Mówi o tym m.in. IV artykuł konstytucji, w którym znajduje się także zapis klauzuli "pełnej wiary i zaufania", na mocy której każdy stan uznaje akty urzędowe, orzeczenia sądowe i dokumenty innego stanu. Ponadto obywatele każdego ze stanów mają zagwarantowane prawo korzystania z wszystkich praw i przywilejów mieszkańców stanu, na terenie którego przebywają. Konstytucja ustanawia także międzystanową regułę ekstradycji.

Rozwój w USA można podzielić z grubsza na trzy okresy:

·         do połowy XIX w. obowiązywała formuła tzw. formalizmu dualistycznego – traktowano jako oddzielne, różne i niezależne uprawnienia rządu federalnego i stanów (w wielu przypadkach nawet wykluczające się nawzajem),

·         w XX w. pojawia się tzw. federalizm kooperatywny – stany i rząd centralny nawzajem dopełniają się, realizując wspólne cele. Spowodowane to było problemami gospodarczymi czasów , stąd też najważniejszym problemem była m.in. redystrybucja środków finansowych pochodzących z budżetu federacji na podstawie tzw. .

·         reforma , kontynuowana także przez – likwidacja 25% subsydiów federalnych, ograniczanie liczby programów pomocy dla stanów, itd.

, ponieważ w porównaniu z europejskim modelem parlamentarno-gabinetowym, rola prezydenta jest nieporównanie większa. Według konstytucji, prezydent jest równorzędnym z Kongresem przedstawicielem narodu. Dodatkowo nie jest przed Kongresem odpowiedzialny politycznie, a jego złożenie z urzędu może nastąpić tylko w wypadku złamania prawa ().

Funkcje prezydenta mają trojakie źródło. Formalnie regulowane są przez przepisy konstytucyjne, które mogą być interpretowane dość elastycznie. Innymi źródłami są ustawodawstwo Kongresu i orzecznictwo Sądu Najwyższego, a także bogata praktyka projektodawcza.

Prezydent jest głową państwa i naczelnym dowódcą sił zbrojnych, a także przywódcą partyjnym. Pomimo formalnego braku prawa , jest także promotorem ustaw - jako lider partii ma wpływ na to, jakie dana partia składa projekty ustaw. Przede wszystkim jest kierownikiem administracji. Powołuje funkcjonariuszy państwowych (w tym sędziów sądów federalnych), najważniejsi z nich to 15 sekretarzy – kierowników resortów (departamentów), którzy tworzą . Prezydent powołuje także kierownika polityki zagranicznej państwa – sekretarza stanu. Można więc uznać, że amerykański prezydent posiada uprawnienia zarówno premiera, jak i prezydenta z modelu parlamentarno-gabinetowego.

Prezydent posiada prawo weta dwóch rodzajów:

·         regularne – odmowa podpisania ustawy, która może być odrzucona większością 2/3 głosów Kongresu (co zdarza się bardzo rzadko),

·         tzw. kieszonkowe – w sytuacji gdy projekt ustawy trafia do podpisu w ciągu ostatnich 10 dni sesji Kongresu, prezydent może nie zająć stanowiska wobec tego projektu, co nie pozwala na wejście ustawy w życie,

·         nieformalne - prezydent nie wydaje aktów wykonawczych do ustawy.

Prezydent dysponuje także całkiem sporymi uprawnieniami prawodawczymi. Może wydawać rozporządzenia wykonawcze i proklamacje, które muszą mieć za podstawę akty wyższego rzędu – konstytucję i ustawy. Ich zakres musi również, choćby w przybliżeniu, zgadzać się z kompetencjami prezydenckimi.

, a także sama osoba zainteresowana kandydowaniem. Nominacje kandydatów przez partie polityczne odbywają się na ich konwencjach krajowych, za pomocą prawyborów. Za poszczególnymi kandydatami opowiadają się delegaci reprezentujący poszczególne stany.

W wyborach powszechnych obywatele posiadający czynne prawo wyborcze decydują o tym, który z kandydatów otrzyma głosy elektorskie przypisane do poszczególnych stanów. Z każdego stanu pochodzi tylu elektorów, ilu ma on przedstawicieli w Kongresie. Wybór elektora zgadza się z preferencjami wyborców, ponieważ ma on obowiązek respektować ich zdanie. liczy 538 członków. Głosowanie powszechne odbywa się w roku wyborczego, a głosowanie w kolegium w . W praktyce wyniki znane są już jednak jesienią, ponieważ wygrywa ten kandydat, który uzyska minimum połowę głosów (270).

roku prezydentem został będący federalistą, wiceprezydentem z demokratycznych republikanów). XII poprawka do konstytucji z roku zmieniła sposób wyboru prezydenta, ustanawiając osobne wybory na prezydenta i wiceprezydenta. Od tego czasu parę tę wyznaczają partie na swoich konwencjach. Podczas partyjnych prawyborów, ubiegający się o kandydowanie na prezydenta, wyznacza osobę, którą przewiduje na wiceprezydenta w razie wygranej. Nie może ona pochodzić z tego samego stanu, co kandydat na prezydenta.

Wiceprezydent jest przede wszystkim przewodniczącym Senatu i kieruje jego pracami (de iure).Przyjęła się zasada, że na początku kadencji wiceprezydent mianuje kogoś innego na przewodniczącego Senatu pro tempore. Jeżeli prezydent umrze w czasie sprawowania urzędu albo jest w stanie trwałej niezdolności do jego sprawowania, zastępuje go wiceprezydent, który pełni to stanowisko do końca kadencji.

Jeżeli wiceprezydent umrze lub jest w stanie trwałej niezdolności do sprawowania urzędu, prezydent wyznacza osobę na to stanowisko. Nowy wiceprezydent musi zostać zaakceptowany przez obie izby, które muszą udzielić mu poparcia większością głosów.

, tzn. składa się z dwóch izb:

·         Izba Reprezentantów – członkowie pochodzący z okręgów wyborczych, na które podzielone są stany,

·         Senat – członkowie pochodzący z poszczególnych stanów.

Kompetencje Kongresu można podzielić na kilka rodzajów: projektodawczej (znaczna rola w procesie zmiany konstytucji), ustawodawcze (uchwalanie ustaw), kreacyjne (w pewnych sytuacjach wybór prezydenta i wiceprezydenta), sądownicze i śledcze (np. ), kontrolne (komisje, jako część checks and balances).

Droga ustawodawcza w Kongresie rozpoczyna się od , którą posiadają tylko członkowie Kongresu i komisje, ale pomimo tego i tak uważa się, iż ponad 3/4 wszystkich inicjatyw to dzieło administracji prezydenckiej. Projekty uważane za kontrowersyjne wnoszone są najpierw do tej izby, w której istnieją większe szanse na szybkie przyjęcie. Najczęściej jednak wnosi się projekt jednocześnie do obu izb. Następnie projekt staje się obiektem prac komisji, które przekazują go najpierw do podkomisji, a następnie w drodze głosowania niejawnego całej komisji projekt kierowany jest pod głosowanie plenarne obu izb. Po zatwierdzeniu ustawa wędruje do prezydenta, który składa swój podpis. Jeżeli nie chce tego uczynić, Kongres może przełamać prezydenckie za pomocą większości 2/3 obu izb.

W Kongresie większość prac odbywa się w komisjach. Wyróżnia się komisje:

·         stałe – zajmują się przygotowywaniem projektów ustaw do rozpatrzenia na forum izb; w komisjach tych zawsze przewodniczący i większość członków pochodzi z partii większościowej w parlamencie,

·         specjalne – powołane ad hoc, do zbadania konkretnych spraw, w których członkowie są dobierani przez przewodniczącego,

·         wspólne – powoływane, kiedy rozpatrywane zagadnienie wymaga wspólnej rezolucji izb, tworzone spośród członków obu izb parlamentu,

·         uzgadniające – wyznaczone w celu doprowadzenia do ustalenia jednolitego tekstu ustawy przegłosowanej uprzednio w różnych wersjach przez obie izby Kongresu.

Izba Reprezentantów

Izba Reprezentantów (House of Representatives) składa się ze 435 członków wybieranych na kadencję trwającą 2 lata. Członkowie tej izby reprezentują grupy wyborców zamieszkujące okręgi wyborcze, na które podzielone są stany. Z reguły zasiadający w Izbie Reprezentantów są specjalistami zajmującymi się wąskimi dziedzinami.

Do Izby Reprezentantów kandydować może osoba, która ukończyła 25 lat, będąca obywatelem USA od co najmniej 7 lat i zamieszkująca w stanie, w którym znajduje się okręg wyborczy z którego pragnie kandydować.

Posiedzeniom Izby Reprezentantów przewodniczy speaker, który jest także przewodniczącym większości partyjnej. Zajmuje się on podejmowaniem decyzji o przebiegu obrad i przekazuje ustawy właściwym komisjom. Reprezentuje także izbę na zewnątrz.

Senat

Senat (Senate) złożony jest ze 100 członków, których kadencja wynosi 6 lat, z tym, że co 2 lata wymieniana jest 1/3 składu izby. Senatorowie reprezentują stany. Z reguły zasiadający w Senacie są osobami wyspecjalizowanymi w szerokich zagadnieniach.

Kandydować może osoba powyżej 30 lat, będąca obywatelem Stanów Zjednoczonych od minimum 9 lat, zamieszkująca w stanie, który ma reprezentować....

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

alter.htw.pl