|
Nie obrażaj więc mojej inteligencji poprzez czynione na pokaz zaniżanie własnej.
UPRZEDZENIA I STEREOTYPY (Aronson)
Ofiarą uprzedzeń bywa właściwie każdy. Często ich ofiarą są narody, jako najobszerniejsza grup. Często są nią Amerykanie (natrętni, bezczelni, karierowicze, postrzegani jako „wielki szatan” przez świat islamu.
Podstawą uprzedzeń jest może być także przynależność rasowa i etniczna. (w USA ofiarą uprzedzeń są Amerykanie, których korzenie sięgają Afryki, Hiszpanii, oraz rdzennymi mieszkańcami Indianami, ale także inne nacje – popularne dowcipy o Polakach)
Również inne elementy naszej przynależności sprawiają, ze stajemy się wrażliwi na zranienie – płeć, preferencje seksualne, religia, wygląd (dowcipy o blondynkach), stan fizyczny (otyłość, inwalidztwo), choroby (AIDS), zawód (uprzedzenia wobec bogatych, czy biednych), hobby.
Uprzedzenia są rozpowszechnione, ale także niebezpieczne. Mogą prowadzić do nienawiści, myślenia o innych jako o podludziach, w skrajnych sytuacjach do tortur, morderstw, ludobójstwa. Jednak nawet gdy do tego nie dochodzi to ofiary uprzedzeń zawsze doznają jakiegoś uszczerbku (np. obniżenie samooceny – a to kluczowy determinant tego jak się zachowujemy i kim się stajemy)
EKSPERYMENT – 1940 – CLARK, CLARK - dowód na to, że niska samoocena zostaje zasiana w początkach życia, czarne dzieci już w wielu 3 lat są przekonane, że nie jest dobrze być czarnym Amerykaninem, dzieci wybierały częściej białą lalkę
SPRAWA BROWN PRZECIWKO RADZIE WYCHOWAWCZEJ 1954 – segregacja czyni niepowetowane szkody w sercach i umysłach czarnych dzieci, prowadzi do nierówności
EKSPERYMENT – 1968 – GOLDBERG – kobiety jako grupa są również dyskryminowane, nauczyły się traktować siebie jako intelektualnie słabsze od mężczyzn, studentki miały oceniać te same prace podpisane raz nazwiskami mężczyzn, raz kobiet (wyższa ocena prac mężczyzn)
Od czasu tych eksperymentów wiele się zmieniło w społ. amerykańskim – zmalała liczba rażących przejawów nie skrywanych uprzedzeń czy dyskryminacji, przywrócono praw dyskryminowanym (więcej możliwości dla kobiet i mniejszości narodowych). Zwiększyło to samoocenę tych grup, obecnie trudno powtórzyć wcześniejsze wyniki eksperymentów. (EKSPERYMENT – 1989 – SWIM - zaniechanie dyskryminacji kobiet, EKSPERYMENT –1989 – CROCKER, MAJOR – samoocena białych i czarnych są prawie jednakowe)
Obecnie uprzedzenia są również poważnym problemem. Od czasu do czas ujawniają się jednak z dużą siłą (np. morderstwo czarnoskórego na tle rasowym), są mniej jawne.
UPRZEDZENIE – wroga bądź negatywna postawa dotycząca wyróżniającej się grupy ludzi, oparta wyłącznie na ich przynależności do tej grupy
Składa się ono z trzech komponentów: 1) afektywnego lub emocjonalnego: - typ emocji związanych z postawą (np. złość, serdeczność) - nasycenie postawy (np. umiarkowany niepokój, otwarta wrogość) 2) poznawczego – przekonania lub myśli tworzące postawę 3) behawioralnego – odnoszące się do czyichś działań (przyjmujemy postawy, ale także działamy zgodnie z nimi
KOMPONENT AFEKTYWNY - UPRZEDZENIA
UPRZEDZENIE – wroga bądź negatywna postawa dotycząca wyróżniającej się grupy ludzi, oparta wyłącznie na ich przynależności do tej grupy
Wyróżniamy uprzedzenia: * pozytywne – pozytywna emocjonalne reakcja, oczekiwanie pozytywnych cech * negatywne – negatywna reakcja emocjonalna, oczekiwanie negatywnych cech
Jednak psychologowie społeczni utożsamiają uprzedzenie z jego negatywnym wymiarem.
KOMPONENT POZNAWCZY – STEREOTYP STEREOTYP – generalizacja odnosząca się do grupy, w ramach której identyczne charakterystyki zostają przypisane wszystkim bez wyjątku jej członkom, niezależnie od rzeczywistych różnic między nimi. Raz sformułowane s. są odporne na zmianę pod wpływem nowej informacji.
Termin STEREOTYP wprowadził Walter Lippman w książce Public Opinion.
Mamy skłonności do kategoryzowania ludzi zależnie od tego, co przyjmiemy jako zgodne z normą. Normy te są podobne w obrębie jednej kultury. Wyobrażenia są powtarzalne i rozpowszechnione przez środki masowego przekazu.
Stereotypizowanie niekoniecznie jest tylko emocjonalne i nie musi prowadzić do zamierzonych aktów obrażania. Często jest po prostu uproszczeniem naszego patrzenia na świat. GORDON ALLPORT – 1954 – Stereotypizowanie jako „prawo najmniejszego wysiłku”, stwierdził, że świat jest dla nas zbyt skomplikowany by mieć zróżnicowane postawy w odniesieniu do wszystkiego, tworzymy adekwatne postawy wobec niektórych obiektów, wykorzystujemy skróty poznawcze.
Jeżeli s. wynika z doświadczenia i jest adekwatny to może być przystosowawczą metodą radzenia sobie ze zjawiskami. Z drugiej strony może uniemożliwiać dostrzeżenie indywidualnych różnic w obrębie grupy ludzi, to jest wtedy nieprzystosowawczy, szkodliwy i często obraźliwy.
Stereotypy, atrybucja a płeć
Szczególnie wyraźna s. występuje w odniesieniu do ról związanych z płcią. Kobiety postrzegane jako bardziej poddające się wychowaniu, mniej asertywne, kobieta jako twórca domowego ogniska.
EKSPERYMENT – 1974 – FELDMAN-SUMMERS, KIESLER – studenci postrzegają lekarkę jako mniej kompetentną i której było łatwiej w drodze do sukcesu, studentki postrzegały jako równie kompetentnych, ale że mężczyznąom było łatwiej, obydwie grupy postrzegały kobiety jako bardziej zmotywowane i że są mniej uzdolnione
EKSPERYMENT – 1974 – DEAUX, EMSWEILER – stereotyp seksualny jest tak silny, że przyjmują go nawet członkowie grupy, która jest nim obdarzona, po wykonaniu trudnego zadania studenci jak i studentki uznawali sukces mężczyzn za owoc zdolności, sukces kobiet za owoc szczęścia
EKSPERYMENT – 1975 – NICHOLS – małe dziewczynki mają skłonność do zaniżania swoich zdolności, i przypisywały swoje porażki sobie, chłopcy odwrotnie
EKSPERYMENT – 1973 – DEAUX, TAYNOR – podobne dobre wypowiedzi kobiet na kasecie oceniano gorzej niż mężczyzn, za to gorzej oceniano gdy mężczyzn gdy mówili równie źle jako kobiety (surowiej ocenia się porażkę mężczyzn, a sukcesy kobiet traktuje się powściągliwie)
KOMPONENT BEHAWIORALNY – DYSKRYMINACJA
W tym przypadku stereotypowe przeświadczenia, powiązane z neg. reakcjami emocjonalnymi, zostają przekształcone w krzywdzące traktowanie albo nawet w przemoc, inaczej w dyskryminację.
DYSKRYMINACJA – nie usprawiedliwione negatywne lub szkodliwe działanie skierowane przeciwko członkom jakiejś grupy tylko dlatego, że do niej przynależą
EKSPERYMENT - 1988 – BOND – surowsze traktowanie czarnoskórych w szpitalu psychiatrycznym
CO POWODUJE UPRZEDZENIA?
· uprzedzeń łatwo się nauczyć i dzieci skłaniają się do podtrzymywania tych samych tendencyjnych postaw, co ich rodzice · nie wiemy jednak czy uprzedzenia są elementem biologicznego wyposażenia · uprzedzenia nie występują u ludzi, którzy się bardzo od siebie różnią, ale także tych podobnych, różniących się tylko kolorem oczu, stylem ubierania się
EKSPERYMENT – JANE ELLIOT – nauczycielka podzieliła dzieci wg koloru oczu, te z jaśniejszymi uznała za zdolniejsze, po kilku min. dzieci o ciemnych oczach były dyskryminowane CO POWODUJE UPRZEDZENIA?
1) SPOSÓB W JAKI MYŚLIMY: 2) SPOSÓB, W JAKI PRZYPISUJEMY ZNACZENIE: TENDENCYJNOŚĆ ATRYBUCJI 3) SPOSÓB W JAKI ROZMIESZCZAMY ZASOBY: TEORIA RZECZYWISTEGO KONFLIKTU 4) SPOSÓB, W JAKI SIĘ DOSTOSOWUJEMY: REGUŁY NORMATYWNE
1) SPOSÓB W JAKI MYŚLIMY:
· efekt uboczny sposobu, w jaki przetwarzamy i organizujemy informacje, ciemna strona ludzkiego poznawania społecznego
· tendencja do kategoryzowania i grupowania info. W schematy i wykorzystywanie do interpretowania nowej lub niezwykłej info, do polegania na potencjalnie nieprawdziwych heurystykach (skrótach w procesie myślenia) i do uzależniania się od tego, co jest często wadliwym procesem pamięci – wszystkie te przejawy poznawania społ. mogą prowadzić do tworzenia negatywnych stereotypów i uzasadniania dyskryminacji.
· Kategoryzacja społeczna: my a oni:
- pierwszym krokiem tworzenia uprzedzeń jest wykreowanie grup, zaklasyfikowanie ludzi do grup cechujących się określonymi właściwościami - sens światu społecznemu nadajemy, grupując ludzi wg płci, narodowości, przynależności etnicznej - nie reagujemy na każdy bodziec jak na nowy, ale kierujemy się spostrzeżeniami dot. podobnych bodźców z przeszłości - kategoryzacja społ. jest użyteczna i niezbędna, ale proces ten ma głębokie implikacje
EKSPERMENT Jane Elliot – dzieci tworzyły grupę własną i grupę obcą
GRUPA WŁASNA – grupa, z którą jednostka się identyfikuje i czuje się jej członkiem GRUPA OBCA – grupa, z którą jednostka się nie identyfikuje
- stronniczość wobec grupy własnej – HENRI TAJFEL – podstawowym motywem jest samoocena przez identyfikowanie się ze specyficznymi grupami społecznymi . to wzmocnienie może wystąpić tylko gdy jednostka postrzega swoją grupę jako nadrzędną
STRONNICZOŚĆ wobec grupy własnej – szczególnie pozytywne odczucia i uprzywilejowane traktowanie ludzi, których określamy jako część naszej własnej grupy, negatywne zaś odczucia i nieuczciwe traktowanie innych tylko dlatego, że określiliśmy ich jako należących do grupy obcej
EKSPERYMENT – TAJFEL – grupy minimalne – losowe przypisywanie do grup przez rzut monetą i nieznanych malarzy, obcy ludzie preferowali członków własnej grupy, poza tym byli skłonni otrzymać mniej pieniędzy by obce grupy nie dostały więcej, kiedy nasza grupa zwycięża wzmaga to poczucie samooceny
GRUPY MINIMALNE – nic nie znaczące grupy utworzone przez zgrupowanie obcych ludzi na podstawie trywialnych kryteriów; jednak owo minimalne członkostwo nadal przejawia się w stronniczości wobec własnej grupy
- CIALDINI – badanie studentów po meczach futbolu – po wygranych meczach więcej ludzi nosiło koszulki uniwersyteckie
- obok stronniczości istnieje także inna konsekwencja kategoryzacji – spostrzeganie jednorodności grupy – „oni wszyscy są tacy sami” JEDNORODNOŚĆ GRUPY OBCEJ - spostrzeganie tych, którzy należą do grupy obcej, jako bardziej do siebie podobnych niż w rzeczywistości, a zarazem bardziej do siebie podobnych niż członkowie grupy własne
EKSPERYMENT – 1980 – QUATTRONE, JONES – zbadali 2 rywalizujące uniwersytety – Princeton i Rutgers – nagrano opinie studentów na temat muzyki na kasety viedo, oglądający ujednolicali poglądy członków grupy obcej
· Błąd logiczny: - trudno zmienić głęboko zakorzenione uprzedzenia, ludzie stają się odporni na racjonale argumenty - wiążę się to z emocjonalnym składnikiem postawy
- ALLPORT – The nature of prejudice – rozmowa między Panem X i Panem Y, Pan X uprzedzony w stosunku do Żydów „nie mów mi o faktach ja już się zdecydowałem”
- poznawczy komponent tendencyjnej postawy sam w sobie stwarza trudności osobie, która usiłuje zredukować czyjejś uprzedzenia, ponieważ postawa narzuca sposób, w jaki przetwarzamy istotna informację o obiektach tych postaw, Nike nie jest stuprocentowo wiarygodny. Większą uwagę przywiązujemy do info. Potwierdzającej nasze wyobrażenia, niż tym co są z nimi niezgodne. Stereotypy nie poddają się zmianom
· Aktywizacja stereotypów: - s. odzwierciedlają przekonania kulturowe, są one opisami ludzi należących do różnych grup obcych, które są szeroko znane wielu członkom społeczności (np. s. kobiety kierowcy, możemy go nie uznawać, ale go znamy)
EKSPERYMENT – badania na uniwersytecie Princeton przez ok. 30 lat – studenci podawali cechy grup narodowych i etnicznych, czasami takich o których ich wiedza była mała (np. na temat Turków)
EKSPERYMENT – 1985 – GREENBERG, PUSZCZYNSKI - debata czarnego i białego mężczyzny na temat broni nuklearnej, czarny mężczyzna podawał lepsze argumenty itd. Ale gdy w grupie oceniającej ich ktoś powiedział „czarnuch” to większość głosowało na białego, a syt. Gdy nikt nic nie powiedział byli oceniani po równo
- PATRICIA DEVINE – badania dotyczące tego, jak stereotypowe i tendencyjne przekonania wpływają na procesy poznawcze. Wyróżniła: - Automatyczne przetwarzanie informacji – nie mamy nad nim kontroli, mimo że nie mamy uprzedzeń znamy wiele stereotypów np. homoseksualiści są zniewieścieli, s. po prostu pojawiają się w naszym umyśle, nie możemy tego kontrolować - Kontrolowane przetwarzanie informacji – negowanie prawdziwości danego schematu, odpieranie, omijanie
EKSPERYMENT – DEVINE – podział studentów na uprzedzonych i nie uprzedzonych, szybkie wyświetlanie słów (czarny, leniwy, wrogi) które nie mogły być przetworzone i kontrolowane, ale przetworzone automatycznie, po przeczytaniu opowiadania o Donaldzie wskazywali więcej jego negatywnych cech i ci z mniejszymi uprzedzeniami byli tak samo podatni na stereotyp, a potem gdy mieli świadomie napisać cechy czarnoskórych ci mniej uprzedzeni kontrolowali stereotyp i pisali więcej pozytywów
· Korelacja pozorna: - KORELACJA POZORNA – tendencja do spostrzegania związków lub korelacji pomiędzy zdarzeniami, które ni są powiązane - odkrywanie współzależności tam gdzie ich nie ma - np. bezpłodnym małżeństwom rodzą się dzieci po tym jak adoptują inne dziecko
EKSPERYMENT- 1976 - HAMILTON, GIFFORD – wykazali wiarę w pozorną współzależność, związek pomiędzy wyróżniającą się osobą a jej zachowaniem, grupie ludzi podano info. O grupie A i B, w 2/3 pozytywną o każdej z nich, generalnie podano jednak więcej info o grupie A niż B, członków grupy B dostrzegano jednak neg bo bardziej rzucali się w oczy. W życiu codziennym – spotykasz 2 Żydów (nie znałeś żadnego wcześniej) i jeden jest brokerem, drugi handlarzem, wytwarza się korelacja o ich orientacji materialistycznej, w przyszłości będziesz odrzucał info temu przeczące, czy świadczące o takiej orientacji nie-Żydów
· Zmienianie stereotypowych przekonań: - trzy możliwe teorie/modele umożliwiające zmianę stereotypowych przekonań (WEBBER, CROCKER)
1) model buchalteryjny – info niezgodna ze stereotypem, prowadząca do przekształcenia tego stereotypu 2) model przekształceniowy – info niezgodna ze stereotypem, prowadząca do radykalnej zmiany stereotypu 3) model wykształcenia stereotypu niższego rzędu – info niezgodna ze stereotypem, prowadząca do stworzenia stereo niższego rzędu, w celu przyswojenia tej info, bez konieczności zmieniania początkowego stereo
EKSPERYMENT – 1983 – WEBBER, CROCKER – badanie dot. bibliotekarzy i prawników przy użyciu wszystkich 3 metod, udowodniono że stereo zmieniły metoda 1 i 3, w 2 modelu pojedyncza info nie była przekonująca - fakty:
1) do pewnego stopnia wszyscy stereotypizujemy innych 2) postawy emocjonalne są odporniejsze wobec zmiany niż nieemocjonalne
2) SPOSÓB, W JAKI PRZYPISUJEMY ZNACZENIE: TENDENCYJNOŚĆ ATRYBUCJI
· musimy polegać na jednym elemencie społecznego poznawania – procesach atrybucyjnych – by rozstrzygnąć dlaczego ktoś zachowuje się tak, a nie inaczej
· Wyjaśnienia odwołujące się do dyspozycji i sytuacji:
- jedną z przyczyn, dla których stereotypy są tak podstępne i trwałe, jest ludzka skłonność do atrybucji z dyspozycji – formułowanie wniosków, że czyjeś zachowanie jest spowodowane cechami osobowości, a nie że może równie dobrze wynikać z czegoś innego np. elementów sytuacji – to podstawowy błąd atrybucji, jest to często słuszne ale często tez prowadzi do pomyłek atrybucyjnych (niedocenianie wpływu wcześniejszych wydarzeń), stajemy się nieufni wobec danej osoby (jest niezrównoważona), ale także w stosunku do grupy osób, grupy obcej
- stereotypy są negatywnymi atrybucjami z dyspozycji – PETTIGREW – nazwał to tworzenie atrybucji z dyspozycji w odniesieniu do całej grupy ludzi krańcowym błędem atrybucji (np. antysemityzm to wynik błędu atrybucji katolików, albo stereo dot. kobiet jako łatwiejszych do wychowania)
EKSPERYMENT – 1985 – BODENHAUSEN, WYER – ludzie mieli decydować o warunkowym zwolnieniu więźniów po przeczytaniu ich akt, częściej decydowali aby go nie przyznać jeżeli przestępstwo było zgodne ze stereo np. Latynos kogoś pobił, pomijali inne info jak dobre sprawowanie (coś tkwiącego w charakterze lub dyspozycjach a nie sytuacja zmusiła go do tego)
· Oczekiwania i zniekształcenia: - gdy członek grupy obcej zachowuje się zgodnie ze stereo to on się wzmacnia - gdy jest niezgodny to potrafimy dokonywać atrybucji a sytuacji (ta osoba tak naprawdę jest inna, tylko teraz tego nie widać)
EKSPERYMENT – 1982 – ICKES – podzielno studentów na pary, jednym powiedziano, że osoba jest przyjaźnie nastawiona, innym że nieprzyjaźnie, wszyscy byli dla siebie mili, ale ci którym zostało powiedziane, że partner jest nieprzyjazny, jego przyjazne zachowanie odbierali jako obłudę
· Obwinianie ofiary: - OBWINIANI... |
Menu
|