|
Nie obrażaj więc mojej inteligencji poprzez czynione na pokaz zaniżanie własnej.
Głoski ustne i nosowe Gdy powietrze wydostaje się tylko przez usta, powstaje wtedy głoska ustna. Natomiast gdy powietrze wydostaje się i przez nos i usta, powstaje wówczas głoska nosowa. W języku polskim mamy dwie samogłoski nosowe – ą, ę – oraz cztery takie spółgłoski – m, m’, n, n’. Pozostałe głoski są głoskami ustnymi. Głoski dźwięczne i bezdźwięczne To, czy głoska jest dźwięczna czy bezdźwięczna, zależy od wiązadeł głosowych. Jeśli wiązadła są zsunięte, powietrze przeciska się przez nie i wprawia je w drgania, to powstaje głoska dźwięczna. Jeżeli natomiast wiązadła są rozsunięte, czyli nie drgają, powstaje głoska bezdźwięczna. Do głosek dźwięcznych zaliczamy: • wszystkie samogłoski, • większość spółgłosek. Spółgłosek bezdźwięcznych jest mniej niż dźwięcznych i zawsze mają swoje dźwięczne odpowiedniki. Poniżej przy- kłady spółgłosek dźwięcznych i bezdźwięcznych. • głoski dźwięczne – b, b’, d, d,’ g, g’, w, w’, • głoski bezdźwięczne – p, p’, t, t’, k, k’, f , f’. Spółgłoski twarde i miękkie Wzniesienie się środkowej części języka ku podniebieniu twardemu daje nam spółgłoskę miękką, zaś brak tego wzniesienia – spółgłoskę twardą. Przykłady: spółgłoska twarda – b, c, d, dz, f, g, h, ch; spółgłoska miękka – b’, c’, d’, dz’, f’, g’, h’, ch’ W piśmie miękkość spółgłoski zaznaczamy: • kreseczką nad c, n, s, z, dz przed inną spółgłoską (ćma, drań, jeść), • literą „i” pisaną między spółgłoską a samogłoską (biały, ciepły, dialog), Miękkości nie zaznaczamy żadnym dodatkowym znakiem ani dodatkową literą, jeśli po spółgłosce miękkiej występu- je samogłoska „i” będąca ośrodkiem sylaby (cichy, gitara, miska). Upodobnienia spółgłosek pod względem dźwięczności Jeśli spółgłoska dźwięczna (ale tylko taka, która ma swój bezdźwięczny odpowiednik) sąsiaduje ze spółgłoską bez- dźwięczną, to z reguły obie stają się bezdźwięczne lub (rzadziej) obie dźwięczne. Takie zjawisko nazywamy upodob- nieniem spółgłosek pod względem dźwięczności. Upodobnienia par spółgłosek dźwięczna – bezdźwięczna (lub odwrotnie) możemy podzielić ze względu na: 1. kierunek upodobnienia (wsteczne lub postępowe), 2. utratę bądź też uzyskanie dźwięczności (udźwięcznienie lub ubezdźwięcznienie), 3. miejsce wystąpienia upodobnienia (wewnątrzwyrazowe lub międzywyrazowe). podział 1 Upodobnienie wsteczne – pierwsza spółgłoska w parze upodabnia się do drugiej (a więc upodobnienie odbywa się wstecz), np. ławka. Upodobnienie postępowe – druga spółgłoska w parze upodabnia się do pierwszej (a więc upodobnienie odbywa się do przodu), np. swoboda. Upodobnieniu postępowemu podlegają tylko dwie spółgłoski dźwięczne: w, rz. podział 2 Page 3 VADEMECUM GIMNAZJALISTY | JĘZYK POLSKI strona z 22 Ubezdźwięcznienie – spółgłoska dźwięczna traci swoją dźwięczność pod wpływem sąsiedniej bezdźwięcznej, np. babka. Udźwięcznienie – spółgłoska bezdźwięczna uzyskuje dźwięczność pod wpływem sąsiedniej dźwięcznej, np. prośba. podział 3 Wewnątrzwyrazowe – upodobnienie zachodzi w obrębie tylko jednego wyrazu; należą do tego upodobnienia z po- działu 1 oraz 2. Międzywyrazowe – upodobnienie zachodzi między dwoma wyrazami (a zatem dotyczy ostatniej głoski pierwszego wyrazu i pierwszej głoski drugiego wyrazu), np. mąż Teresy. Jest to zawsze upodobnienie wsteczne. Utrata dźwięczności Spółgłoski dźwięczne b, d, g, w, z, ź, ż, dz, dź, dż, a więc te, które mają bezdźwięczne odpowiedniki (p, t, k, f itd.), tracą na końcu wyrazów dźwięczność, np. chleb, skład, próg. Sylaba Sylaba jest częścią wyrazu skupioną wokół jednej samogłoski i wymówioną na jednym nieprzerwanym wydechu. Ośrodkiem sylaby jest samogłoska. Sylaby kończące się samogłoską (np. ro-dzi-ce) nazywamy sylabami otwartymi, natomiast sylaby kończące się spół- głoską (np. war-kocz) sylabami zamkniętymi. Litera „i” przed samogłoską nie tworzy sylaby, służy ona bowiem tylko do oznaczenia miękkości, np. ziemia ... |
Menu
|