we wedeł, stosunki międzynarodowe, sm iii rok

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO
 

UNIA EUROPEJSKA A WSPÓLNOTY EUROPEJSKIE.
WSPÓLNOTY JAKO ORGANIZACJA PONADNARODOWA

Organizacje międzynarodowe w stosunkach międzynarodowych

              W tradycyjnym modelu tworzenia prawa rozróżniano dwie wielkie gałęzie prawa: prawo wewnętrzne i prawo międzynarodowe. Prawo wewnętrzne pochodziło od krajowych organów legislacyjnych i regulowało stosunki wewnątrz danego państwa. Prawo międzynarodowe natomiast miało za zadanie regulowanie stosunków między państwami, pełniącymi jednocześnie role podmiotów stanowiących prawo i adresatów norm. W systemie międzynarodowym nic było ponadto mechanizmu egzekwowania przestrzegania prawa ani obowiązkowej jurysdykcji sądów międzynarodowych.

              W klasycznym prawie międzynarodowym podmiotami tego prawa były jedynie państwa. Nie zmienia tego faktu uznanie za podmiot w stosunkach międzynarodowych Stolicy Apostolskiej (już we wczesnym średniowieczu), zakonu kawalerów mieczowych (od 1310r.), czy też (niekiedy kwestionowane) Międzynarodowego Czerwonego Krzyża. Powszechnie uważano, że podmiotowość międzynarodowa państwa obejmuje pięć elementów:

•                      prawo zawierania umów międzynarodowych;

•                      prowadzenia wojny (ten element stracił swe znaczenie wraz z rozwojem zakazu użycia siły w prawie międzynarodowym);

•                      prawo przyjmowania i wysyłania posłów;

•                      prawo dochodzenia roszczeń z tytułu naruszenia prawa; oraz

•                      immunitet jurysdykcyjny.

         Już w okresie międzywojennym pojawiła się kwestia podmiotowości międzynarodowo prawnej organizacji międzynarodowych. Na gruncie prawa międzynarodowego spór ten został rozstrzygnięty przez Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w opinii doradczej w sprawie szkód poniesionych w służbie Narodów Zjednoczonych. Trybunał uznał w niej, że podmioty prawa międzynarodowego niekoniecznie muszą posiadać takie same prawa i obowiązki.

    Dla potrzeb stosunków międzynarodowych dopuszczono

    do działania pewne sztuczne byty prawne, spełniające funkcje powierzone im przez państwa, które daną organizację powołały. Organizacja międzynarodowa powinna spełniać trzy warunki:

1)              musi być stałym stowarzyszeniem państw, spełniającym określone funkcje i wyposażonym w tym   celu w określone organy;

2) musi mieć samodzielny byt, niezależny od państw ją powołujących;

3) musi mieć pewne kompetencje w sferze: stosunków międzynarodowych, a nie tylko w sferze prawa wewnętrznego jednego lub kilku państw.

Kompetencje organizacji międzynarodowych

                   Państwa wywodzą swą podmiotowość międzynarodową wprost z faktu swego istnienia. Tworzenie państw nie podlega ocenie z punktu widzenia legalności. Natomiast podmiotowość organizacji międzynarodowych ma charakter wtórny, to znaczy wywodzi się z woli państw członkowskich, a jej zakres wynika z traktatów założycielskich, innych umów międzypaństwowych i statutów organizacji. Podmiotowość ta bywa również nazywana podmiotowością funkcjonalną, ponieważ jej zakres uzależniony jest funkcji spełnianych przez daną organizację. Ocena kompetencji może być dokonywana według jednej z trzech zasadach:

•                      zwolennicy koncepcji restryktywnej uważają, że organizacja międzynarodowa ma tylko takie kompetencje, jakie przyznają jej państwa członkowski;

2) według teorii ekstensywnej, organizacje międzynarodowe mają wszystkie kompetencje państw jako podmiotów prawa międzynarodowego, wyjąwszy takie, których nie mogą spełniać z natury (np. nie mogą sprawować zwierzchnictwa terytorialnego ze względu na brak terytorium);

3) najbardziej rozpowszechniona jest jednak teoria pośrednia, rozszerzająca prawa organizacji międzynarodowej przyznane jej przez państwa założycielskie w oparciu o zasady effet utile i kompetencji dorozumianych. Pierwsza zakłada taką wykładnię umów założycielskich, która umożliwia organizacji osiągnięcie celów, jakimi kierowały się państwa przy jej tworzeniu. Druga natomiast pozwala organizacji na wykonywanie kompetencji nawet wtedy, gdy nie są one przyznane w traktacie założycielskim, jeżeli jest to konieczne dla realizacji celów.

Podmiotowość prawa Wspólnot Europejskich

   Zamiar państw nadania podmiotowości prawnej wynika jednoznacznie z postanowień traktatów założycielskich: art. 210 Traktatu o Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej (na podstawie Traktatu o Unii Europejskiej z 1992 roku przemianowanej na Wspólnotę Europejską; traktat dalej cytowany jest jako TWE) oraz odpowiednich przepisów traktatów o Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali oraz Europejskiej Wspólnocie Energii Atomowej.

   Zgodnie z zasadą podmiotowości funkcjonalnej (wtórnej), zakres podmiotowości poszczególnych Wspólnot powinien być wyinterpretowany  z postanowień traktatów założycielskich i obejmować wszystkie środki i instrumenty niezbędne dla realizacji celów Wspólnot. Art. 2 TWE stwierdza, że celami Wspólnoty są: wspieranie rozwoju i stabilizacji gospodarczej państw Wspólnoty poprzez stworzenie wspólnego rynku, wzrost poziomu rozwoju i stabilizacji gospodarstw państw Wspólnoty poprzez stworzenie wspólnego rynku, wzrostu poziomu życia społeczeństw oraz zacieśnianie współpracy pomiędzy państwami członkowskimi.

   Realizacji tych celów mają służyć metody wskazane w art. 3 TWE, m.in. swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału, wspólne polityki: konkurencji, celna, handlowa, transportowa i rolna, harmonizacja prawa oraz współpraca poprzez umowy stowarzyszenia, a ponadto ochrona środowiska, polityka energetyczna, współpraca regionalna oraz polityka w zakresie badań naukowych i technologii.

    Wymienione w art. 2 i 3 cele i metody ich osiągnięcia powinny być realizowane przy zachowaniu pewnych zasad ogólnych, sformułowanych w Traktacie lub wynikających z orzecznictwa ETS. Najważniejszą z tych zasad jest zasada subsydiarności art. 3b TWE). Polega ona na tym, iż wszelkie działania podejmowane przez Wspólnotę muszą mieć podstawę prawną. Może ona działać tylko wtedy, gdy zaplanowany cel nie może być lepiej zrealizowany przez działania na niższym szczeblu (państw członkowskich, regionów itp.). Ma to miejsce w szczególności wtedy, gdy dana sprawa zawiera elementy ponadnarodowe, które nie mogą być

    satysfakcjonująco uregulowane, przez działania poszczególnych państw, gdy działania państw kolidowałyby z wymogami Traktatu oraz gdy Rada dojdzie do przekonania, że działanie Wspólnoty byłoby korzystniejsze ze względu na zakres i skutki niż działanie państw członkowskich. Ust. 3 tego samego artykułu stwierdza, iż działania Wspólnoty nie mogą wykraczać poza ramy niezbędne dla osiągnięcia zamierzonego celu. Nie jest jasne, czy zasada subsydiarności jest bezpośrednio skuteczna (por. niżej). Formuła ta odpowiada zasadzie proporcjonalności, sformułowanej wcześniej w orzecznictwie ETS.

                 Drugą zasadą, wynikającą z art. 5 TWE, jest zasada lojalności (solidarności) w stosunku do Wspólnoty. Oznacza to, że państwa członkowskie mają obowiązek dołożenia wszelkich starań w celu zapewnienia skuteczności prawa wspólnotowego w ich wewnętrznej przestrzeni prawnej, a także że muszą się one powstrzymywać od podejmowania takich działań, które taką skuteczność by uniemożliwiły. Art. 5, zgodnie z orzecznictwem ETS, nie jest bezpośrednio skuteczny i można się nań powoływać tylko w powiązaniu z innymi przepisami Traktatu.

     Bezpośrednio skuteczna jest natomiast zasada niedyskryminacji ze względu na obywatelstwo (art. 6). Zasada równouprawnienia występuje jeszcze w kilku innych przepisach TWE i była

              przedmiotem bogatego orzecznictwa Trybunału, zwłaszcza w kontekście równouprawnienia ze względu na płeć (art. 119 TWE) Pewne zasady zostały ponadto wprowadzone przez orzecznictwo ETS. Należą do nich przede wszystkim zasady państwa prawnego: zasada nieretroakcji prawa wspólnotowego, obowiązek wysłuchiwania strony przed wydaniem decyzji jej dotyczącej, obowiązek uzasadnienia decyzji, zasada zaufania (ochrony słusznego interesu) oraz zasada swobody prowadzenia działalności gospodarczej.

Przekazanie części kompetencji suwerennych przez państwa członkowskie

              Na czym polega zatem specyfika Wspólnot Europejskich? Otóż tradycyjne organizacje międzynarodowe nie mają możliwości stanowienia norm prawnych, które byłyby wiążące dla państw członkowskich3 oraz dla jednostek. Tymczasem zamiarem państw zakładających Wspólnoty było stworzenie organizacji nowego typu. Jej charakter został określony w dwóch orzeczeniach ETS, które mają fundamentalne znaczenie dla określenia pozycji prawnej Wspólnot. 

              26/62 Van Gend en Loos dotyczyła odwołania firmy spedycyjnej od decyzji holenderskich władz celnych, wydanej na podstawie, zmodyfikowanej taryfy celnej. Powód twierdził, że z TWE wynika zakaz wprowadzania jakichkolwiek zmian w tej taryfie. Natomiast strona pozwana uważała, że nawet jeżeli nakaz taki rzeczywiście został przez Traktat wprowadzony, to wiąże on jedynie państwa, zaś jednostki nie mogą się nań powoływać. Trybunał stwierdził w swym wyroku, że celem państw było coś więcej niż stworzenie wzajemnych więzi pomiędzy nimi. TWE odwołuje się bowiem do narodów, a nie tylko do państw członkowskich; ponadto powołano do życia instytucje wyposażone w prawa suwerenne, których

              wykonywanie dotyczy nie tylko samego państwa, lecz również ich obywateli. Z kolei orzeczenie w sprawie 6/64 F. Costa v. ENEl  zostało wydane w związku z wystawieniem przez znacjonalizowaną firmę energetyczną rachunku za prąd elektryczny w wysokości około 3 USD. F. Costa, adwokat i były akcjonariusz firmy, dopatrzył się niezgodności ustawy nacjonalizacyjnej z niektórymi z niektórymi przepisami TWE. Strona pozwana broniła się, podobnie jak w poprzedniej sprawie, twierdząc, że Traktat nie stwarza uprawnień dla jednostek, lecz dotyczy wyłącznie państw. Trybunał podkreślił w swym orzeczeniu jednoznacznie, że celem państw założycielskich było stworzenie nowego porządku prawnego.

              W wyniku przekazania przez te państwa kompetencji suwerennych na rzecz Wspólnoty powstała organizacja wyposażona w kompetencje prawotwórcze, a państwa i ich sądy mają obowiązek stosowania norm przez nią ustanowionych. Wynika stąd jasno, że Wspólnoty wykraczają poza tradycyjne prawo międzynarodowe, gdyż stanowione przez nie prawo stwarza prawa i nakłada obowiązki nie tylko na państwa, lecz także bezpośrednio na ich obywateli. Prawo wspólnotowe nie jest również prawem wewnętrznym państw członkowskich. W konsekwencji powstał twór, który określa się często jako organizację ponadnarodową.

              Cechami wspólnot jako organizacji są:

              1). ostateczne Potwierdzenie ich władzy suwerennej przez państwa (a nie tylko przekazanie, które mogłoby być odwołane); w praktyce oznacza, że ze Wspólnoty nie można wystąpić ze względu na sieć powiązań instytucjonalnych i gospodarczych pomiędzy państwami członkowskimi;

              2). szczególne rozwiązania instytucjonalne, sytuujące prawo Wspólnot niezależnie od prawa państwowego;

              3) możliwość podejmowania decyzji wiążących wszystkie państwa (również głosujące przeciwko danym aktom) większością głosów członków organów Wspólnot; jednocześnie jednak wprowadzono w procesie decyzyjnym tzw. mniejszość blokującą, uniemożliwiającą podejmowanie decyzji niekorzystnych dla pewnej grupy państw;

              4) autonomia sądowa, tj. posiadanie własnego organu sądowego o charakterze obligatoryjnym;

              5) autonomia finansowa, tj. posiadanie własnych źródeł dochodu (cła, wpływy ze wspólnej polityki rolnej, część podatku od wartości dodanej pobieranego przez państwa członkowskie).

              Ponadnarodowy charakter Wspólnot nie może być kwestionowany w szczególności po wejściu w życie Traktatu o Unii Europejskiej (Traktatu z Maastricht, dalej: TUE). Państwa przekazywały w nim na mecz tej organizacji część kompetencji suwerennych w takich dziedzinach, jak emisja pieniądza i polityka imigracyjna, tradycyjnie zaliczane do atrybutów suwerenności. Unia zakłada również ścisłą współpracę w zakresie polityki zagranicznej oraz wymiar sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Dalsze rozszerzenie kompetencji Unii przewidziane jest w Traktacie Amsterdamskim.

              W przypadku prawa wspólnotowego chodzi nie tyle o formalne przekazanie kompetencji  suwerennych na rzecz organizacji ponadnarodowych, co raczej o przekazanie uprawnień do ich wykonywania. Ograniczenie suwerenności jest więc w istocie rzeczy podobne do ograniczeń związanych z zawarciem każdej umowy międzynarodowej, zobowiązującej państwa do określonych zachowań.

              Charakter kompetencji przekazanych Wspólnotom przez państwa członkowskie nie jest w istocie (poza wspomniana polityką monetarną i imigracyjną) absolutną nowością w praktyce międzynarodowej; cechą wyróżniającą jest natomiast zakres przekazywanych spraw i stopień ich kumulacji. Powstaje zatem pytanie o rozgraniczenie sfery suwerenności państw oraz kompetencji Wspólnot.

              Kompetencje Wspólnot są albo wyraźnie przewidziane w traktatach założycielskich (pokrywają się tutaj z celami i zasadami wspólnot) lub w aktach prawnych wydawanych na ich podstawie, albo też mają charakter dorozumiany. Charakter kompetencji wyraźnie uzależniony jest od charakteru aktów prawnych, w których są one zawarte. W precyzyjny sposób podział kompetencji w obrębie Wspólnoty został rozstrzygnięty w orzeczeniu ETS w sprawie 22/70 ERTA. Przedmiotem sporu była instrukcja negocjacyjna dla państw członkowskich, wydana przez Radę w związku z zamiarem przystąpienia niektórych państw do konwencji o czasie pracy kierowców w transporcie drogowym (stąd określenie sprawy ERTA

              od skrótu nazwy umowy). Doktryna formułowana w orzeczeniu stanowi, że o ile Wspólnota wyda przepisy prawne regulujące jakieś zagadnienie przewidziane w traktacie, to państwa członkowskie nie mają już prawa do wydawania odpowiedniej regulacji w tym zakresie. Późniejsze orzecznictwo zmodyfikowało tę zasadę stwierdzając, że jeżeli Traktaty przyznają w jakiejś dziedzinie Wspólnotom wyłączną kompetencję, państwa tym samym tracą uprawnienie, do stanowienia prawa w tym zakresie.

              Przykładem kompetencji dorozumianych w prawie wspólnotowym jest przepis art. 235 TWE. Upoważnia on organy Wspólnoty do podejmowania jednomyślnie działań koniecznych dla realizacji celów Wspólnoty, nawet jeżeli nie są one wyraźnie przewidziane w Traktacie. Rada ma znaczny margines swobody przy podejmowaniu środków na podstawie art. 235; może powołać się na ten przepis zawsze wtedy, gdy uzna środki przewidziane w Traktacie za niewystarczające. Stanowiąc w trybie normy, Rada nie może jednak zmienić litery Traktatu. Każdorazowo podjęte środki będą podlegały kontroli ze strony ETS.

              Przekazanie części kompetencji suwerennych przez państwa członkowskie na rzecz organizacji międzynarodowej (czy też ponadnarodowej) wymagało wprowadzenia odpowiedniego uprawnienia dla organów państwowych w systemach prawa wewnętrznego . Znalazło to wyraz w przepisach konstytucyjnych, bądź wprowadzonych dopiero ex post (w 1970 r. zmodyfikowana została w tym kierunku została konstytucja belgijska). I tak przykładowo konstytucja włoska z 1948 r. zawiera przepis art. 11, który stanowi, iż Włochy odrzucają wojnę jako sposób rozwiązywania konfliktów międzynarodowych i ograniczania

              wolności innych ludzi; zgodzą się też w takim samym stopniu, jak inne państwa na ograniczenie swej suwerenności, koniecznie dla zapewnienia pokoju i sprawiedliwości międzynarodowej. art. 67 konstytucji holenderskiej pozwala na powierzenie kompetencji prawotwórczych, administracyjnych i sądowych organizacjom międzynarodowym na podstawie umowy; jeżeli umowa taka miałaby być sprzeczna z konstytucją, do jej ratyfikacji potrzebna byłaby kwalifikowana większość. Art. 24(1) ustawy zasadniczej RFN przewiduje, że „Federacja może przekazać w drodze ustawy prawa zwierzchnie instytucjom międzypaństwowym”.

              Art. 25 bis konstytucji belgijskiej stanowi, że wykonywanie kompetencji państwowych może być powierzone na podstawie umowy lub ustawy instytucjom prawa międzynarodowego publicznego. W konstytucji francuskiej odpowiednie upoważnienie ostało zawarte w preambule. Przed przystąpieniem Danii, Irlandii, Hiszpanii, Grecji, a ostatnio Austrii do Wspólnot Europejskich, konstytucje tych państw zostały zmodyfikowane w kierunku umożliwienia przekazania kompetencji suwerennych na rzecz organizacji ponadnarodowych.

              Również konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r. stanowi w art. 90(1), że Rzeczpospolita może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu niektóre kompetencje władzy państwowej. Ustawa w tej sprawie musi być uchwalona w szczególnym trybie, większością głosów wymaganą dla zmiany konstytucji, i może być poprzedzona referendum. Co więcej, zgodnie z art. 91(3), prawo stanowione przez takie organizacje jest stosowane bezpośrednio i ma w przypadku kolizji pierwszeństwo przed ustawami.

Wspólnoty Europejskie a Unia Europejska

              Wyjaśnienia wymaga w pierwszym rzędzie określenie wzajemnego stosunku unii i Wspólnot Europejskich. Nie ulega wątpliwości, że Unia Europejska nie jest samodzielnym państwem (federalnym). Żaden przepis Traktatu z Maastricht nie nadaje Unii również podmiotowości międzynarodowoprawnej. Unia nie jest zatem organizacją międzynarodową. Z drugiej strony Unia nie ma własnych organów, lecz realizuje swe zadania za pośrednictwem instytucji wspólnotowych. Zadania te zostały sformułowane w art. B TUE i obejmują:

              popieranie trwałego i zrównoważonego wzrostu gospodarczego oraz ustanowienie unii gospodarczowalutowej (co odpowiada zadaniom Wspólnoty Europejskiej), potwierdzenie tożsamości Unii na płaszczyźnie międzynarodowej oraz ochronę praw obywateli Unii (odpowiadającą zadaniom Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, tj. II Filarowi Unii), a także rozwijanie współpracy w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych (tj. zadań z zakresu III Filara Unii). Wszystkie zadania Unii powinny być realizowane przy poszanowaniu dorobku prawnego Wspólnoty (acquis communautaire); co więcej, Traktat z Maastricht stanowi wyraźnie w art. M, że nie narusza on istniejących struktur

              wspólnotowych. Na powiązania pomiędzy Unią i Wspólnotami wskazuje również przepis art. O Traktatu o Unii Europejskiej. Przewiduje on akcesję nowych państw członkowskich do Unii Europejskiej, przy czym przystąpienie do niej jest równoznaczne z członkostwem we Wspólnotach. Państwa członkowskie utrzymują swe stałe przedstawicielstwa przy Unii Europejskiej i taki też status mają przedstawicielstwa Unii w państwach trzecich. Pojęcie Unii występuje wreszcie, w kontekście obywatelstwa Unii, instytucji akcesoryjnej w stosunku do obywatelstw państw członkowskich. Większość autorów przyjmuje, że Unia stanowi podsumowanie aktualnego stanu rozwoju integracji europejskiej jako związku państw (z punktu widzenia prawa międzynarodowego bliskie

              rzeczywistości byłoby pojęcie konfederacji), w szczególny sposób uregulowaną formę współpracy pomiędzy państwami członkowskimi, niejako łącznik pomiędzy wszystkimi trzema składnikami integracji: Wspólnotami Europejskimi (I filar integracja gospodarcza), wspólną polityką zagraniczną i współpracą w zakresie wymiaru sprawiedliwości. Pozostaje kwestią sporną dyskusja teoretyczna pomiędzy teoriami „dachu świątyni” z jednej strony oraz „płaszcza” z drugiej. Pierwsza traktuje Unię jedynie jako dach łączący wszystkie filary; druga z kolei pozwala na przypisanie Unii działań podejmowanych w ramach poszczególnych filarów.

SYSTEM INSTYTUCJONALNY UNII I WSPÓLNOT EUROPEJSKICH

              Nie jest zadaniem niniejszego opracowania przedstawienie w sposób szczegółowy struktury instytucjonalnej i mechanizmów funkcjonowania wszystkich organów Unii i Wspólnot Europejskich, zwłaszcza że problematyka ta posiada bogatą literaturę w języku polskim. Konieczne wydaje się wszelako krótkie omówienie najważniejszych instytucji wspólnotowych: Rady Europejskiej, Rady Ministrów, Komisji, Parlamentu Europejskiego oraz Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, ze względu na ich rolę w procesie tworzenia i stosowania prawa wspólnotowego.

              Rada Europejska jest jedynym organem Unii europejskiej przewidzianym (acz tylko pośrednio) w Traktacie Maastricht. Stanowi ona kontynuację konferencji szefów państw i rządów państw członkowskich, spotykającej się regularnie od końca lat 60. Zadaniem Rady jest określenie strategicznych celów rozwoju Unii Europejskiej. Decyzje w tych kwestiach (jak np. unia monetarna, przyjmowanie nowych członków, podstawowe kierunki w polityce zagranicznej) są następnie realizowane przez Radę Ministrów i Komisję. Jakkolwiek Rada Europejska pracuje na podstawie regulaminu, to unika formalnych rozstrzygnięć w drodze głosowania, podejmując decyzje polityczne przez konsens.

              W istocie działalność rady wykracza poza ramy określone traktatami wspólnotowymi, a jej ranga wyznaczona jest przez pozycję polityczną jej członków.

              Rada Ministrów, zwana po wejścia w życie Radą Unii Europejskiej (jakkolwiek termin ten nie występuje w TUE), składa się z przedstawicieli państw członkowskich na szczeblu ministerialnym. Rada może mieć charakter ogólny (uczestniczą w niej wówczas ministrowie spraw zagranicznych) lub specjalny (złożona jest z ministrów resortowych). Skład organu zależy więc od materii będącej przedmiotem obrad. Rada jest organem prawodawczym Wspólnoty oraz koordynującym działalność gospodarczą państw członkowskich. 

              Decyzje podejmowane są przez Radę jednomyślnie, bezwzględną większością głosów lub większością kwalifikowaną, zależnie od przepisów formalnych traktatów. W tym ostatnim przypadku stosuje się system głosowania ważonego, zgodnie z którym każde państwo członkowskie ma odpowiednią ilość głosów zależną od wielkości państwa i liczby ludności. Obecnie większość potrzebna dla podjęcia decyzji wynosi 62 głosy na 87; oprócz tego wprowadzono mniejszość blokującą (wynosi 25 głosów), która uniemożliwia podjęcie decyzji.

              Rada wspierana jest przez trzy organy: Komitet Stałych Przedstawicieli (Coreper), Sekretariat generalny i Przewodniczącego. Szczególne znaczenie ma Coreper, będący w istocie zbiorową „szarą eminencją”. W jego skład wchodzą ambasadorowie państw członkowskich, zaś zadanie jego polega na dyskutowaniu nad projektami aktów prawnych przedstawianych przez Komisję i wypracowywaniu tekstów tych aktów. Prace Coreperu z kolei umożliwiają liczne, wyspecjalizowane grupy robocze.

              Komisja jest odpowiednikiem władzy wykonawczej, nadzorującej bieżącą implementację prawa wspólnotowego, ale posiadającej również pewne – własne lub delegowane – kompetencje prawodawcze. Komisja składa się z przedstawicieli państw członkowskich (obecnie w liczbie 20), wybieranych na 5 lat. Państwa członkowskie wybierają na zasadzie konsensusu przewodniczącego Komisji. Komisja dzieli się na 20 dyrekcji generalnych, kierowanych przez dyrektorów generalnych i odpowiedzialnych za poszczególne dziedziny polityki wspólnot. Funkcje Komisji są trojakie.

              Po pierwsze, przysługuje jej inicjatywa ustawodawcza, przy czym wszystkie ważne decyzje podejmowane przez radę muszą być przygotowane przez Komisję. Po drugie, Komisja nadzoruje stosowanie prawa wspólnotowego, w szczególności prawa konkurencji i dysponuje w tym zakresie daleko idącymi uprawnieniami śledczymi. Po trzecie, Komisja wykonuje pewne kompetencje w zakresie stosunków zewnętrznych i procedur finansowych.

              Parlament Europejski był początkowo ciałem złożonym z przedstawicieli parlamentów krajowych; od 1976 r. pochodzi z bezpośrednich wyborów przeprowadzanych w państwach członkowskich (obecnie 626 deputowanych wybieranych na kadencje 5-letnie). Początkowo kompetencje jego ograniczały się do opiniowania aktów innych organów; stopniowo były jednak poszerzane. Obecnie Parlament posiada uprawnienia do współtworzenia prawa (według procedur współdecydowania i współpracy), zatwierdzania niektórych umów międzynarodowych (zwłaszcza umów o akcesji nowych członków oraz umów stowarzyszeniowych),

              zatwierdzania budżetu i udzielania Komisji absolutorium z jego wykonania, zatwierdzenia przewodniczącego Komisji i komisarzy, a także pewne uprawnienia kontrolne (np. prawo zadawania pytań).

                            Trybunał Sprawiedliwości (dalej zwany ETS) jest organem sądowym Wspólnot. Pełni on funkcję sądu międzynarodowego (ponieważ rozstrzyga spory pomiędzy państwami członkowskimi), sądu konstytucyjnego (rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy organami Wspólnot, zwłaszcza zapewnia realizację zasady równowagi instytucjonalnej i decyduje o zgodności prawa wtórnego z prawem pierwotnym), sądu administracyjnego (kontroluje formalną ważność aktów prawa wspólnotowego), sądu pracy (w sprawach dotyczących funkcjonariuszy Wspólnot – obecnie funkcje te przejął

              Sąd Pierwszej Instancji). Oprócz tego ETS może działać jako sąd arbitrażowy, na mocy kompromisu zawartego przez zainteresowane państwa (forum prorogatum). Trybunał składa się z 15 sędziów oraz z 9 rzeczników generalnych (od roku 2000 będzie ich 8), pełniących funkcje pomocnicze (choć pierwszoplanowe) przy przygotowywaniu orzeczenia. Sędziowie wybierani są na 6 lat z możliwością ponownego wyboru; co 3 lata wymienia się połowę składu Trybunału. Muszą oni posiadać kwalifikacje pozwalające do zasiadania w najwyższych organach sądowniczych swoich państw i być uznanymi ekspertami w poszczególnych dziedzinach prawa. Obok funkcji sędziego, nie mogą wykonywać dodatkowych zajęć poza akademickimi.

              Przewodniczącego Trybunału wybierają spośród siebie sędziego na okres 3 lat, z możliwością ponownego wyboru.

              W 1988 r., w celu odciążenia Trybunału, decyzją Rady powołano Sąd Pierwszej Instancji. Składa się on z 15 sędziów powoływanych na okres 6 lat z możliwością ponownego mianowania. Sąd rozstrzyga spory pracownicze funkcjonariuszy Wspólnot, spory jednostek (osób fizycznych i prawnych) z instytucjami Wspólnot orza pewne kategorie sporów firm z Komisją na podstawie Traktatu o EWWiS. W szczególności do kompetencji Sądu należą sprawy z zakresu prawa konkurencji i pomocy państwa. Sąd Pierwszej Instancji nie ma właściwości w sprawach prejudycjalnych.

              Liczba spraw rozpatrywana przez trybunały wspólnotowe stale rośnie. W 1958 r. wniesiono doń 43 sprawy i wydano 10 orzeczeń; w 1963 – wniesiono 105 spraw (w tym 6 pytań prejudycjalnych) i wydano 17 orzeczeń; w 1979 (rekordowym) – wniesiono 1216 spraw (oraz dodatkowo 106 pytań prejudycjalnych) i wydano 128 orzeczeń. W roku 1995 wniesiono 415 spraw (w tym 130 pytań prejudycjalnych) i wydano 250 orzeczeń: dodatkowo do Sądu Pierwszej Instancji wniesiono 253 sprawy i wydano 198 orzeczeń. Najwięcej spraw dotyczy wspólnej polityki rolnej, konkurencji, swobody przepływu towarów i osób oraz ochrony środowiska

              i ochrony konsumentów. Średni okres oczekiwania na orzeczenie prejudycjalne wynosił w 1995 r. 17-21 miesięcy; natomiast większość orzeczeń w trybie powództwa bezpośredniego (art. 169 i 173 TWE) wydawana była w ciągu 12 miesięcy od wniesienia sprawy do sądu.

PRAWO WSPÓLNOTOWE JAKO SPECYFICZNY PORZĄDEK PRAWNY

              Aby tak skonstruowany system prawny mógł sprawnie funkcjonować w skali całej Wspólnoty, należało wprowadzić mechanizmy...