watykanski I, religioznawstwo, chrześcijaństwo nowożytne

Sobór Watykański I

1869-70 (został zawieszony, ze względu na wejście wojsk włoskich do Rzymu, papież ogłosił się wtedy więźniem Watykanu), zwołał Pius IX

Przyczyny:

Od czasu soboru trydenckiego bardzo dużo się zmieniło.

-          Za sprawą rewolucji francuskiej jawnie pojawia się ateizm (Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela gwarantowała wolność sumienia i wyznania).

-          Sekularyzacja, której dodatkowo sprzyja modernizm, postęp nauki – teoria Darwina (ewolucja człowieka), Spencera (ewolucja świata – a więc nie kreacja).

-          W XIX wieku dochodzi do wielu rewolucji (Wiosna Ludów i ruchy z nią związane, plus parę innych wydarzeń przed nią i po), przegrywają politycznie, ale rozwalają system i powodują jego stopniowy upadek.

-          Rozwija się liberalizm.

-          Ok. 1700 roku kryzys religijności.

A w Kościele w tym czasie raczej rozwija się konserwatyzm i integryzm. Papieże po Napoleonie trochę porządkują układy z państwami, ale potępiają modernizm (szczytem Grzegorz XVI, który potępia też np. kolej żelazną i oświetlenie gazowe). Papieże po Napoleonie (ich pontyfikaty są w okresie zmian w Europie, więc pośrednio wiążą się z soborem, info głównie na bazie encyklopedii Religia):

Pius VII, Barnaba Gregorio Chiaramonti, ur. 14 IV 1740, zm. 20 VIII 1823, papież od 14 III 1800; benedyktyn; 1801 po zawarciu konkordatu z Napoleonem Bonapartem odzyskał Państwo Kośc.; 1804 uczestniczył w koronacji Napoleona, lecz za sprzeciwianie się jego polityce 1809–14 internowany przez Francuzów; 1814 ponownie odzyskał Państwo Kośc.; 1814 restytuował zakon jezuitów i wspomagał jego działalność misyjną na Wschodzie; przyczynił się do postępu kośc. restauracji Europy i odbudował stosunki z państwami eur. (liczne konkordaty, m.in. z Prusami i Rosją); po 1815 udzielił w Rzymie azylu członkom rodziny Bonapartów; podjął pierwszą próbę dostosowania Kościoła do nowych warunków społ.-polit. epoki nowoż.; pontyfikat P., jego osobisty autorytet i pobożność przyczyniły się do odrodzenia papiestwa po upadku z czasów Piusa VI.

Leon XII, Annibale della Genga, ur. 22 VIII 1760, zm. 10 II 1829, papież od 28 IX 1823; arystokrata, po studiach w Rzymie sekretarz osobisty Piusa VI, od 1820 wikariusz generalny Rzymu i prefekt w kilku kongregacjach watykańskich; porządkował organizację kośc. poważnie naruszoną w wyniku rewolucji fr.; zwalczał indyferentyzm rel., masonerię, wzmocnił rolę Świętego Oficjum i indeksu ksiąg zakazanych; 1825 ogłosił rokiem jubileuszowym (jubileusz), rozwijał działalność misyjną Kościoła; rozbudował Bibliotekę Watykańską i odbudował spaloną bazylikę Św. Pawła za Murami; pobożny i skromny, przez jednych uznawany za wybitną postać w historii Kościoła, przez innych mocno krytykowany z powodu swej reakcyjności, konserwatyzmu i niepopularnych reform, które uczyniły z Państwa Kośc. jedno z najbardziej zacofanych państw w Europie.

Pius VIII, Francesco Saverio Castiglione, ur. 20 XI 176, zm. 30 XI 1830, papież od 31 III 1829; podczas krótkiego pontyfikatu troszczył się gł. o sprawy duszpasterskie i doktrynalne, prowadzenie polityki powierzył proaustriackiemu kard. G. Albaniemu; potępił masonerię; zajął kryt. postawę wobec ruchów wyzwoleńczych w Belgii, Irlandii i Polsce (1830). Grott mówił jeszcze, że ten papież sprzeciwiał się małżeństwom mieszanym.

Grzegorz XVI, Bartolomeo Alberto Cappellari, ur. 8 IX 1765, zm. 1 VI 1846, papież od 2 II 1831; prof. nauk przyr. i filozofii, od 1823 przełożony generalny zakonu kamedułów, konsultor kilku kongregacji watykańskich (w tym Świętego Oficjum); Był znany ze swej niechęci do wszelkiego postępu i zmian; 1799 napisał Triumfy Stolicy Apostolskiej, głośne dzieło, w którym bronił nieomylności papieża i jego świeckiej władzy oraz zawarł ostrą krytykę gallikanizmu i febronianizmu. Wybrany na papieża przy poparciu kanclerza Austrii K. Metternicha, stanął wobec problemów związanych z niepokojami w Państwie Kośc. oraz wrzeniem rewolucyjnym ogarniającym całą Europę. Wszystkie swe wysiłki skierował na obronę zastanego porządku, zwł. status quo Watykanu, w którym widział ostoję bezpieczeństwa i ładu międzynar.; pontyfikat rozpoczął od potępienia ruchów wolnościowych, które jego zdaniem stanowiły największe zagrożenie dla misji Kościoła, m.in. powstania 1830 w Belgii, a także powstania listopadowego 1830–31 w Polsce (encyklika Cum primum 9 VI 1832). Głosił tezę o absolutnej wyższości władzy kośc. nad świecką; występował przeciwko oddzieleniu Kościoła od państwa. Reagował ostro na liberalny nurt w katolicyzmie, widząc w nim zagrożenie indyferentyzmem (potępienie w encyklice Mirari vos z 15 VIII 1832 doktryny księdza F.R. de Lamennais’go i wyd. przez niego fr. czasopisma „L’Avenir”); potępił też poglądy G. Hermesa postulującego czysto rozsądkową interpretację objawienia (hermezjanizm). Konserwatyzm G. był tak skrajny, że nie zgodził się on na wprowadzenie w Państwie Kośc. kolei żelaznej i oświetlenia gazowego. G. patronował reformie zakonów i popierał studia neoscholastyczne w celu ujednolicenia typu duchowości i badań filoz.-teol. w obrębie katolicyzmu; zasłużony dla rozwoju działalności Kościołów w krajach misyjnych, zwł. w Ameryce Łac. i Indiach, Kanadzie i Stanach Zjednoczonych; potępił niewolnictwo (brewe In supremo 1839). Mecenas sztuki, m.in. zainicjował utworzenie w Rzymie zbiorów sztuki egipskiej, etruskiej i starochrześc. oraz niem. instytutu archeol., zarządził również odbudowę bazyliki Św. Pawła.

Ruchom w Polsce przeciwstawiał się, bo mu była potrzebna Austria do stłumienia ruchów w samym Watykanie. A za nią stała Rosjia. Więc jakby papież poparł Polaków, to naraził by się Rosji i stracił poparcie Austrii, a był za słaby, żeby tak ryzykować. Poza tym poseł austriacki przedstawił mu polskie powstanie jako rewolucje liberalną...- To z Olszewskiego.

A w ogóle, to jest papież, którego możecie kojarzyć z „Kordiana” – ten który miał  papugę, ogólnie Słowacki go raczej nie lubił, za brak poparcia dla powstania...

I wreszcie mamy papieża, który zwołał sobór:

Pius IX, Giovanni Maria Mastai Ferretti, błogosławiony, ur. 13 V 1792, zm. 7 II 1878, papież od 16 VI 1846; beatyfikowany 2000. Początkowo zwolennik umiarkowanego liberalizmu, uważany za rzecznika demokratyzacji Państwa Kośc. (zreformował administrację, do której wprowadził osoby świeckie). W czasie rewolucji 1848 zbiegł z Rzymu. W 1848–50 przebywał w neapolitańskiej Gaecie, skąd powrócił pod ochroną wojsk fr. korpusu ekspedycyjnego. Jego późniejszy konserwatyzm sprzyjał rozpowszechnianiu się wśrod eur. katolików poglądów skrajnie zachowawczych (ultramontanizm). W polityce kośc. dążył do wzmocnienia autorytetu papiestwa i pozostawał pod silnymi wpływami jezuitów. Zapoczątkował centralizację katolicyzmu wraz z ograniczeniem szczególnych praw Kościołów narodowych. W 1854 zatwierdził dogmat o niepokalanym poczęciu Maryi (bulla Ineffabilis Deus 1854). W 1864 w encyklice Quanta cura P. potępił liberalne i demokr. prądy umysłowe i idee jako pomyłki epoki (m.in. zasadę wolności sumienia i prasy czy zasadę rozdziału Kościoła od państwa). Do okólnika dołączył Syllabus, zestawiający błędne wypowiedzi i koncepcje (m.in. modernizm, racjonalizm, socjalizm, panteizm). W 1870 na Soborze Watykańskim I doprowadził do przyjęcia dogmatu o nieomylności papieża w kwestiach wiary i moralności (nieomylność). Przeciwny wł. wojnie wyzwoleńczej z Austrią, 1860 utracił na rzecz jednoczących się Włoch większość ziem, a po zajęciu 1870 Rzymu przez armię wł. i ostatecznym upadku Państwa Kośc. ogłosił się na znak protestu „więźniem Watykanu”. Potępił oficjalnie powstanie styczniowe. W latach 70. występował przeciwko ograniczaniu przywilejów Kościoła katol. w Niemczech.

Przebieg i postanowienia soboru:

Obradowano w pięciu komisjach: dogmatyczna, dyscyplinarna, do spraw zakonnych, dla Kościołów Wschodnich i misji, do spraw kościelno-politycznych. Brało w nim udział 764 ojców soborowych – jeden z liczniejszych, zaproszono także protestantów, ale nie pojawili się. Uchwalono kilka ważnych dokumentów. W styczniu – wyznanie wiary. W kwietniu – De fide catholica, która była de facto powtórzeniem Syllabusa błędów, który parę lat wcześniej napisał papież (vide: Quanta cura). W grudniu – De ecclesia christi, to tutaj znalazł się zapis o nieomylności papieża. Dogmat ten był bardzo długo dyskutowany, miał wielu przeciwników, także wśród ojców soborowych. Uchwalono go w sumie, jak część z nich wyjechała (wyjechali w ramach protestu), resztę udało się przekonać. Dogmat o nieomylności papieża:

-          papież ma nad sobą tylko prawo boskie, nie podlega kanonicznemu, stoi ponad nim

-          władza papieska ma trzy cechy

o       bezpośrednia – nie jest dziełem ludzkim, ani wynikiem ewolucji organizacji

o       wywodzi się z własnego prawa

o       rządząca w pełnym znaczeniu – nie tylko reprezentacyjna lub tytulatna

-          nieomylność papieża ograniczona dwoma warunkami

o       formalnym: orzeczenia nieomylne, tylko jeśli wygłaszane ex cathedra

o       rzeczowym: nieomylność tylko w sprawach wiary i obyczajów

Sobór występował też przeciw fideizmowi [fideizm [łac. fides ‘wiara’], pogląd filoz. podważający rolę intelektu ludzkiego w poznaniu i uzasadnieniu ważności prawd ostatecznych (zwł. istnienia Boga i praw moralnych); dla zwolenników f. jedynym niepodważalnym źródłem wiedzy jest objawienie, które może być przyjęte przez człowieka jedynie w akcie wiary; poglądy fideistyczne głoszono już w starożytności (np. Tertulian) i średniowieczu (np. W. Ockham); w czasach nowoż. zwolennikami f. byli zwł. myśliciele fr. (J.B. Bossuet, L. de Bonald, F.R. de Lamennais); termin f. upowszechnili w XIX w. myśliciele protest. A. Sabatier i E. Ménégoz, zwolennicy f. skrajnego.], uznając i podkreślając zgodność między rozumem i wiarą. Odrzucono ateizm i materializm jako sprzeczne z prawdami katolickimi

Skutki soboru:

-          schizma: od Kościoła odchodzą przeciwnicy dogmatu o nieomylności – Kościół Starokatolicki (istnieje do dziś w Niemczech i częściach Szwajcarii)

-          bardzo chłodno przyjęty w większości krajów Europy, przede wszystkim ze względu na dogmat o nieomylności, ale też po prostu uważano, że jest zacofany i blokuje rozwój przez potępienie nowoczesnych nurtów

-          Francja wypowiedziała konkordat uznając, że zmieniła się jedna ze stron umowy (jakościowa zmiana w Kościele, na tyle mocna by uznać go za nowy podmiot)

Sobór przerwało wejście wojsk włoskich do Rzymu. Ogólnie Włosi zajęli całe Państwo Kościelne, bo chcieli się zjednoczyć. Papież w ramach protestu ogłosił się więźniem Watykanu. Sobór został zawieszony, i w sumie już po pierwszej wojnie pojawia się pomysł zwołania nowego soboru, ale nie ma dobrych warunków ku temu (pamiętajmy, że Watykan w Rzymie jest a od 1922 roku jest tam też Mussolini). Ostatecznie udało się dopiero Watykański II.....