|
Nie obrażaj więc mojej inteligencji poprzez czynione na pokaz zaniżanie własnej.
PROFILAKTYKA I DIAGNOSTYKA WAD POSTAWY CIAŁA
dr Karina Słonka Politechnika Opolska Wydział Wychowania Fizycznego i Fizjoterapii, Instytut Fizjoterapii Tel 0609405781 Gwałtowne zmiany ś rodowiska, post ę p techniczny i cywilizacyjny znacznie ułatwiaj ą Ŝ ycie współczesnemu człowiekowi. Człowiek dzi ę ki nowoczesnym urz ą dzeniom, post ę powi motoryzacyjnemu i podniesieniu poziomu Ŝ ycia stał si ę wygodny i powoli zapomina o dobroczynnym wpływie ruchu na jego organizm. Dominacja siedz ą cego trybu Ŝ ycia jest najcz ę stsz ą przyczyn ą pojawiania si ę u dzieci w wieku rozwojowym wad postawy ciała, które w pó ź niejszym wieku staj ą si ę przyczyn ą problemów bólowych kr ę gosłupa i innych stawów. O pogarszaj ą cym si ę stanie postawy ciała dzieci i młodzie Ŝ y ś wiadcz ą liczne analizy dotycz ą ce zdrowia dzieci w wieku rozwojowym, które sporz ą dzono w Polsce na przełomie lat siedemdziesi ą tych i osiemdziesi ą tych pod kierunkiem Instytutu Matki i Dziecka. Wyniki tych bada ń wykazały, Ŝ e zaburzenia statyki wymagaj ą ce pomocy oraz ingerencji specjalistów wyst ę puj ą u blisko 30% sze ś ciolatków [Kutner- Kozi ń ska , Ś lazik, 1995]. Ponadto z danych dotycz ą cych stanu zdrowia populacji w wieku rozwojowym przeprowadzonych w ramach bada ń bilansowych wynika, Ŝ e w ostatniej dekadzie dwudziestego wieku zaburzenia statyki ciała i uszkodzenia narz ą du ruchu wyst ę powały u 40% dzieci. [GUS, 1994] W praktyce oznacza to Ŝ e co drugie – trzecie dziecko wymaga specjalistycznej opieki i działa ń profilaktyczno- leczniczych. Badania przeprowadzone w Opolu oraz jego okolicach w latach 2002-2005 w ramach projektu naukowego nt Ocena rozwoju motorycznego u dzieci i młodzie Ŝ y. Dysfunkcje narz ą du ruchu, wczesna diagnostyka, profilaktyka i leczenie realizowanego przez dr Karin ę Słonk ę - adiunkta Zakładu Biologicznych Podstaw Fizjoterapii Wydziału Wychowania Fizycznego i Fizjoterapii Politechniki Opolskiej wynika, Ŝ e wady postawy ciała s ą powa Ŝ nym problem opolskich dzieci i młodzie Ŝ y. Badania prowadzono głównie w przedszkolach, w których przebadano ponad 2000 dzieci. Szczegółowa analiza postaw wykazała Ŝ e 80% badanych ma nieprawidłowo ś ci w postawie ciała. Wady te zazwyczaj wyst ę powały w płaszczy ź nie strzałkowej i dotyczyły ukształtowania kr ę gosłupa (nadmierna kifotyzacja i odstawanie łopatek – 60%, nadmierna lordotyzacja kr ę gosłupa poł ą czona z nadmiernie wyd ę tym do przodu brzuchem 55%) oraz wady w budowie klatki piersiowa w postaci wywini ę tych Ŝ eber i/lub zapadni ę tego mostka – 40%, wad ko ń czyn dolnych (ko ś lawe kolana – 65%, płasko- ko ś lawe stopy- 38%) i otyło ś ci.20%. Ponadto u badanych dzieci 5-6 letnich (ok. 500 osób) u 28% wykryto pocz ą tki zmian skoliotycznych w postaci rotacji tułowia i miednicy z nieznacznym garbem Ŝ ebrowym. Natomiast w szkołach przebadano grup ę 500 dzieci z klas 1-4. Analiza otrzymanych wyników wykazała, Ŝ e a Ŝ 40% ma postaw ę skoliotyczn ą , z czego 10% badanych ma zaawansowan ą skolioz ę z wyra ź nie zaznaczonym garbem Ŝ ebrowym. Ponadto stwierdzono wyst ę powanie nieprawidłowo ś ci w ukształtowaniu: - lordozy (zwi ę kszenie krzywizny z nadmiernie uwydatnionym brzuchem- 34% badanych) i - kifozy (powi ę kszenie krzywizny – 14% oraz stwierdzono u znacznej liczby dzieci 20% powi ę kszenie kifozy Th z przesuni ę ciem jej szczytu wy Ŝ ej i obejmuj ą cego swym łukiem odcinek szyjny. Wady tego tupu zazwyczaj wyst ę powały u dzieci sp ę dzaj ą cych kilka godzin przed komputerem lub telewizorem) - ko ń czyn dolnych (ko ś lawo ść kolan – 12%, kolana szpotawe – 3%, płaskostopie 28%) - wady klatek piersiowych 25% Wyniki tych bada ń wskazuj ą i Ŝ w województwie opolskim istnieje powa Ŝ ny problem wad postawy ciała z którym placówki o ś wiatowe nie potrafi ą sobie same poradzi ć . Szkoły nie s ą w stanie obj ąć wszystkich dzieci działaniami korekcyjnymi, ponadto prowadzone w szkołach ć wiczenia nie s ą w stanie wyrówna ć silnie progresuj ą cych w okresie wzrostowym wad postawy szczególnie skolioz. Najcz ęś ciej do celów diagnostycznych wykorzystywane jest badanie ortopedyczne postawy ciała. W szeregu specjalno ś ciach lekarskich przebieg badania podzielony jest na ogl ą danie, badanie dotykiem, mierzenie, opukiwanie i inne badania uzupełniaj ą ce. W badaniu ortopedycznym rozpatruje si ę najpierw 1 stosunki anatomiczne i czynno ś ciowe ciała jako cało ś ci, porównujemy odchylenia w poszczególnych jego odcinkach, a w ko ń cu przeprowadzamy szczegółowe badanie odchyle ń okre ś lonych okolic narz ą du ruchu. Badanie kliniczne składa si ę z : - wywiadu - badania ogólnego - badania miejscowego. Badanie postawy ciała powinno przebiega ć według stałego planu w którym uwzgl ę dnia si ę płaszczyzny i osie. Badanie nale Ŝ y przeprowadzi ć w pomieszczeniu jasnym, dobrze o ś wietlonym (najlepiej ś wiatłem naturalnym), ciepłym i przestronnym. Badanego nale Ŝ y ogl ą da ć z odległo ś ci 1,5 -2 m., powinien on by ć rozebrany do majteczek i sta ć w pozycji zasadniczej, stoj ą cej. Pozycja zasadnicza stoj ą ca podobna jest do pozycji „bacznej", z tym jednak, Ŝ e badany stoi swobodnie, głowa zwrócona jest prosto przed siebie, r ę ce opuszczone, dłonie skierowane do przodu, kolana wyprostowane, stopy obok siebie. Oceniaj ą c postaw ę ciała nale Ŝ y posługiwa ć si ę pionem oraz demografem. Demografia polega na oznaczeniu na ciele badanego charakterystycznych punktów topograficznych. Poszczególne elementy ciała ocenia si ę w płaszczy ź nie czołowej - patrz ą c od przodu i od tyłu na badanego; i w płaszczy ź nie strzałkowej – patrz ą c z boku. Wszelkie odchylenia od pionu notuje si ę , zapisuj ą c ich wielko ść w centymetrach. Przy ogl ą daniu w płaszczy ź nie czołowej szczególn ą uwag ę nale Ŝ y zwróci ć na symetri ę ciała. Przedstawia si ę to nast ę puj ą co: patrz ą c od przodu : w warunkach prawidłowych pion spuszczony od guzowato ś ci bródki pokrywa si ę z wci ę ciem jarzmowym mostka i wyrostkiem mieczykowatym, kres ą biał ą i p ę pkiem, ś rodkiem spojenia łonowego, przebiega w równej odległo ś ci mi ę dzy kłykciami przy ś rodkowymi i kostkami wewn ę trznymi, do czworoboku podparcia. Uło Ŝ enie poszczególnych elementów powinno przedstawia ć si ę nast ę puj ą co: ó głowa- ustawiona prosto, w przedłu Ŝ eniu kr ę gosłupa; ó barki- ustawione na jednym poziomie; ó obojczyki- ustawione prosto lub lekko sko ś nie; ó klatka piersiowa- symetryczna, dobrze wysklepiona; ó trójk ą ty talii- o jednakowym kształcie, usytuowane na takiej samej wysoko ś ci; ó miednica- kolce biodrowe przednie górne na jednym poziomie; ó ko ń czyny dolne- ś rodek rzepki znajduje si ę nad II ko ś ci ą ś ródstopia, kolana i kostki wewn ę trzne stykaj ą si ę lub s ą bardzo nieznacznie oddalone Układ linii poziomych : C linia mi ę dzykostkowa – ł ą cz ą ca kostki wewn ę trzne ; C linia rzepkowa – ł ą cz ą ca górne kraw ę dzie rzepek, C linia mi ę dzykr ę tarzowa – ł ą cz ą ca kr ę tarze wielkie; C linia mi ę dzykolcowa – ł ą cz ą ca kolce biodrowe przednie górne; C linia szczytu talerzy biodrowych – uzyskuje si ę j ą , wciskaj ą c płasko uło Ŝ one dłonie z obu stron w tali ę i opieraj ą c je na talerzach biodrowych; C układ obojczyków; C linia barkowa – ł ą cz ą ca wyrostki barkowe; C linia górnych kraw ę dzi mał Ŝ owin usznych. Dodatkowe informacje uzyskuje si ę obserwuj ą c tzw. trójk ą ty talii. Jest to przestrze ń pomi ę dzy swobodnie zwisaj ą c ą ko ń czyn ą górn ą (podstawa trójk ą ta) a obrysem klatki piersiowej i bioder (boki trójk ą ta). Szczyt trójk ą ta znajduje si ę w talii krawieckiej. Mo Ŝ na okre ś li ć jego wielko ść , mierz ą c w centymetrach wysoko ść tego trójk ą ta, albo k ą tomierzem(o ś przyrz ą du znajduje si ę w szczycie k ą ta talii). Mo Ŝ na równie Ŝ ograniczy ć si ę do stwierdzenia czy wyst ę puje asymetria czy te Ŝ nie. Je Ŝ eli wyst ę puje asymetria, to jest to wczesny objaw bocznego skrzywienia kr ę gosłupa. [Kutzner- Kozi ń ska 2001]. Nale Ŝ y równie Ŝ zwróci ć uwag ę na budow ę i kształt klatki piersiowej, któr ą oceniamy bior ą c pod uwag ę szeroko ść i symetri ę obu jej połów. Mo Ŝ na to zmierzy ć centymetrem bior ą c pod uwag ę odległo ść od mostka do kr ę gosłupa na 2-3 poziomach. Okre ś la si ę równie Ŝ szeroko ść mi ę dzy Ŝ ebrzy po obu stronach i kat 2 mi ę dzy Ŝ ebrowy. Zwraca si ę tak Ŝ e uwag ę na zniekształcenia typu: klatka piersiowa kurza, lejkowata lub beczkowata czy te Ŝ na bruzd ę Harrisona , jako pozostało ś ci po krzywicy. W obr ę bie ko ń czyn dolnych najwa Ŝ niejsze zmiany, to wrodzone braki i ubytki tych ko ń czyn oraz zaburzenia osi ko ń czyny i wady stóp. Zaburzenia osi całej ko ń czyny dolnej (lub obu ko ń czyn) stanowi ą do ść cz ę sty, cho ć nie zawsze dostrzegany rodzaj odchyle ń . Zasadnicze zmiany mog ą by ć zlokalizowane w jednym tylko wi ę kszym stawie ko ń czyny, aczkolwiek - w miar ę rozwoju - układaj ą si ę one w pewien ła ń cuch. Chodzi tu przede wszystkim o ko ś lawo ść b ą d ź szpotawo ść biodra czy kolana (a w konsekwencji, tak Ŝ e i stopy) oraz o zgi ę ciowe b ą d ź nadmiernie wyprostne ustawienia tych stawów, a nawet o rotacj ę w ich obr ę bie. W podgrupie tej mog ą znale źć si ę równie Ŝ skrzywienia ko ś ci długich (udowej lub piszczelowej), cho ć takie wyst ę puj ą najrzadziej. Nale Ŝ y wi ę c zwróci ć uwag ę jak przebiega o ś mechaniczna ko ń czyny dolnej, zwana lini ą Mikulicza. Ocenia si ę j ą obserwuj ą c jej przebieg. W warunkach prawidłowych biegnie ona od połowy wi ę zadła pachwinowego (połowa odległo ś ci mi ę dzy ś rodkiem spojenia łonowego a kolcem biodrowym przednim górnym), przez ś rodek rzepki, ś rodek stawu skokowego i rzutuje na drugi palec. patrz ą c od tyłu : w warunkach prawidłowych pion spuszczony od guzowato ś ci potylicznej zewn ę trznej (lub od C7) powinien rzutowa ć na wszystkie wyrostki kolczyste kr ę gów, szpar ę mi ę dzypo ś ladkow ą , przebiega ć w równej odległo ś ci mi ę dzy kłykciami przy ś rodkowymi i kostkami wewn ę trznymi i pada ć na czworobok podparcia. głowa – ustawiona prosto, w przedłuŜeniu kręgosłupa; kr ę gosłup – linia wyrostków kolczystych przebiega pionowo; barki – ustawione na jednym poziomie; łopatki – przylegające do klatki piersiowej, górne brzegi i kąty dolne usytuowane na jednym poziomie, przyśrodkowe brzegi jednakowo oddalone od kręgosłupa; trójk ą ty talii- o jednakowym kształcie, usytuowane na takiej samej wysokości; miednica- kolce biodrowe tylne górne na jednym poziomie; ko ń czyny dolne- bruzdy pośladkowe symetryczne, podłuŜna oś goleni tworzy z podłuŜną osią pięty jedną linię pionową; Uło Ŝ enie poszczególnych elementów powinno przedstawia ć si ę nast ę puj ą co : ó głowa – ustawiona prosto, w przedłu Ŝ eniu kr ę gosłupa; ó kr ę gosłup – linia wyrostków kolczystych przebiega pionowo; ó barki – ustawione na jednym poziomie; ó łopatki – przylegaj ą ce do klatki piersiowej, górne brzegi i k ą ty dolne usytuowane na jednym poziomie, przy ś rodkowe brzegi jednakowo oddalone od kr ę gosłupa; ó trójk ą ty talii- o jednakowym kształcie, usytuowane na takiej samej wysoko ś ci; ó miednica- kolce biodrowe tylne górne na jednym poziomie; ó ko ń czyny dolne- bruzdy po ś ladkowe symetryczne, podłu Ŝ na o ś goleni tworzy z podłu Ŝ n ą osi ą pi ę ty jedn ą lini ę pionow ą ; Układ linii poziomych : C linia mi ę dzykostkowa – ł ą cz ą ca kostki wewn ę trzne ; C linia podkolanowa – ł ą cz ą ca zgi ę cia podkolanowe; C linia po ś ladkowa – pokrywaj ą ca si ę z fałdami po ś ladkowymi; 3 C linia mi ę dzykr ę tarzowa – ł ą cz ą ca kr ę tarze wielkie; C linia szczytu talerzy biodrowych; C trójk ą ty talii C układ łopatek; C linia barkowa – ł ą cz ą ca wyrostki barkowe Uzupełnieniem powy Ŝ szych obserwacji jest badanie w skłonie. Badany wykonuje swobodny i wolny skłon w przód staraj ą c si ę dotkn ąć podło Ŝ a dło ń mi, nast ę pnie wolno si ę unosi prostuj ą c kolejno odcinek l ę d ź wiowy, nast ę pnie piersiowy i szyjny, a wreszcie głow ę . Badaj ą cy obserwuje przebieg wyrostków kolczystych oraz symetri ę obrysów prawej i lewej strony grzbietu (ewentualn ą obecno ść garbów Ŝ ebrowych lub wałów l ę d ź wiowych). Badanie to pozwala dostrzec asymetri ę pleców nawet w przypadkach niewyst ę powania jeszcze garbu Ŝ ebrowego. Podczas badania nale Ŝ y zwraca ć uwag ę na ró Ŝ ne ustawienie stóp (najlepiej poleci ć badanemu stan ąć przed narysowan ą lini ą ) nogi w stawach kolanowych powinny by ć wyprostowane, głowa i ramiona lu ź no zwisaj ą w dół, W płaszczy ź nie strzałkowej, natomiast ocena poszczególnych elementów postawy jest raczej wzgl ę dna, a wynika to z szerszej granicy fizjologicznej zmienno ś ci osobniczej mog ą cej wyst ę powa ć w tej płaszczy ź nie. Bior ą c pod uwag ę usytuowanie poszczególnych elementów ciała w stosunku do pionu, patrz ą c z boku : w warunkach prawidłowych pion spuszczony z okolicy wyrostka sutkowatego ko ś ci skroniowej powinien przechodzi ć przez ś rodek stawu barkowego, kr ę tarz wi ę kszy ko ś ci udowej, nieco do przodu od linii ś rodkowej stawów kolanowego i skokowego, ś rodek st ę pu i rzutowa ć na ko ść łódkowat ą . Obserwacji nale Ŝ y podda ć : C wielko ść i kształt lordozy szyjnej i co za tym idzie pochylenie głowy ku przodowi lub cofni ę cie do tyłu C wielko ść i kształt kifozy piersiowej i wysklepienie klatki piersiowej; C wielko ść i kształt lordozy l ę d ź wiowej oraz powłok brzusznych; C pochylenie miednicy – czy zaznacza si ę zwi ę kszone czy te Ŝ zmniejszone przodopochylenie ; C stosunek osi ko ń czyny dolnej do podło Ŝ a (stosunek podudzia do uda, uda do miednicy OCENA WYST Ę POWANIA PRZYKURCZY MI ĘŚ NI Do najcz ę stszych przykurczów rzutuj ą cych na kształt kr ę gosłupa zaliczamy przykurcz w stawie barkowym i biodrowym oraz mi ęś ni kulszowo goleniowych. Przykurcz w stawie barkowym cz ę sto wyst ę puje w postaci ukrytej i wykrywamy go testem ś ciennym Degi. Polecamy badanemu przyj ąć pozycj ę siadu ugi ę tego tyłem do ś ciany, tak aby całe plecy przywierały do ś ciany, nast ę pnie polecamy mu unosi ć stopniowo ramiona w gór ę , a Ŝ do dotkni ę cia ś ciany. Je Ŝ eli nie jest on w stanie dotkn ąć ś ciany bez oderwania si ę pleców (odc. l ę d ź wiowego) to k ą t zawarty mi ę dzy ramionami i ś cian ą okre ś la stopie ń przykurczu lub odległo ść mierzona centymetrem od ś ciany do wyr. rylcowatych Przykurcz zginaczy stawu biodrowego Cz ę sto przyczyn ą nadmiernego pochylenia miednicy i zwi ę kszenie lordozy l ę d ź wiowej mo Ŝ e by ć przykurcz stawu biodrowego i skrócenie wi ę zadła biodrowo-udowego. Przykurcz ten mo Ŝ e te Ŝ by ć pozostało ś ci ą rozwojow ą (staw biodrowy człowieka rozwija si ę w zgi ę ciu). Do oceny przykurczu tych mi ęś ni wykorzystuje 4 si ę test Thomasa . W te ś cie tym badany le Ŝ y na wznak i zgina maksymalnie udo, tak Ŝ eby kolano dotykało klatki piersiowej. Je Ŝ eli istnieje przykurcz biodra, udo ko ń czyny le Ŝą cej unosi si ę (maksymalne zgi ę cie jednego biodra wykrywa przykurcz w drugim). Innym testem wykrywaj ą cym przykurcz zginaczy stawu biodrowego jest test Langego . Badany z pozycji zasadniczej stoj ą cej unosi nog ę wyprostowan ą w stawie kolanowym w przód na wysoko ść 15 cm. W miar ę unoszenia nogi powinna zmniejsza ć si ę lordoza l ę d ź wiowa i maleje wystawanie brzucha. Nale Ŝ y obserwowa ć krzywizn ę l ę d ź wiow ą , która w prawidłowym przodopochyleniu miednicy powinna znika ć (dodatni objaw Langego). W przypadku zwi ę kszonego przodopochylenia i przykurczu m. zginaczy biodra podczas wykonywania tego testu lordoza l ę d ź wiowa nie zniknie, a brzuch uwydatni si ę do przodu. PRZYKURCZ MI ĘŚ NI KULSZOWO – GOLENIOWYCH Przykurcz ten jest cz ę sto nie doceniany i przeoczony. Oceny tych mi ęś ni dokonałam na podstawie prostego testu : badany siedzi w siadzie prostym, jedn ą ko ń czyn ę zgina w stawie kolanowym i biodrowym, przyci ą gaj ą c ja do tułowia, natomiast druga ko ń czyna dolna jest wyprostowana. Polecamy badanemu aby palcami r ę ki si ę gn ą ł palców stóp wyprostowanej nogi. Test powtarzamy po stronie przeciwnej. W przypadku skrócenia tych mi ęś ni pojawiał si ę ból pod kolanem i badany nie wykona pełnego skłonu. Nast ę pny test słu Ŝą cy do wykrywania tych mi ęś ni to test palec -podłoga. Kolejny testem wykorzystywany w diagnostyce przykurczy tych mi ęś ni wykonywany jest w pozycji le Ŝą cej tyłem, gdzie badany wyprostowan ą w stawie kolanowym nog ę zgina powoli w stawie biodrowym. Je Ŝ eli mi ęś nie kulszowo goleniowe nie s ą przykurczone to powinien on wykona ć zgi ę cie do k ą ta prostego. W przypadku przykurczu tych mi ęś ni badany wykonuj ą c zgi ę cie czuje nieprzyjemny ból rozci ą gania tych mi ęś ni i nie wykona pełnego ruchu z prost ą nog ą w stawie kolanowym. Po zgi ę ciu kolana nast ę puje rozlu ź nienie skróconych mi ęś ni i dalsze zgi ę cie uda w stawie biodrowym jest mo Ŝ liwe. PRZYKURCZ MI Ę SNI PRZYWODZ Ą CYCH UDA - TEST PATRICKA Przykurcz ten powoduje pozorny skrót ko ń czyny, a co za tym idzie sko ś ne ustawienie miednicy, co warunkuje postaw ę skoliotyczn ą . Na wykrycie tego przykurczu pozwala test Patrica. Przebiega on nast ę puj ą co: badany le Ŝ y tyłem na podło Ŝ u, ko ń czyna badana zgi ę ta w stawie kolanowym, odwiedziona oraz w rotacji zewn ę trznej i wsparta jest pi ę t ą o kolano ko ń czyny wyprostowanej. W tej sytuacji stabilizujemy miednic ę i próbujemy biernie docisn ąć kolano testowanej nogi do podło Ŝ a. Niemo Ŝ no ść wykonania tego testu ś wiadczy o dodatniej próbie czyli o istnieniu przykurczu, którego wielko ść mo Ŝ na zmierzy ć bior ą c pod uwag ę odległo ść pomi ę dzy podło Ŝ em a kłykciem bocznym ko ś ci udowej. Podczas testu badaj ą cy stabilizuje miednice na wysoko ś ci kolców biodrowych przednich górnych, wykluczaj ą c w ten sposób kompensacj ę . PRZYKURCZ MI ĘŚ NI ODWODZICIELI STAWU BIODROWEGO – TEST OBERA Przykurcz tych mi ęś ni powoduje pozorne wydłu Ŝ enie ko ń czyny i zmiany w ustawieniu miednicy. Pozycj ą ułatwiaj ą c ą wykrycie tego przykurczu jest uło Ŝ enie badanego na boku z ustawieniem biodra w przepro ś cie, rotacji 0 i ze zgi ę tym kolanem co ułatwia wykrycie wady. Nale Ŝ y stabilizowa ć dziecku tułów i miednic ę . W warunkach prawidłowych badany powinien dotkn ąć kolanem nogi testowanej podło Ŝ a. OCENA ZABLOKOWANIA STAWU KRZY ś OWO – BIODROWEGO – OBJAW DERBOLOWSKY’EGO. Badany le Ŝ y na plecach – badaj ą cy obejmuje ko ń czyny na wysoko ś ci kostek przy ś rodkowych. Badanego prosi si ę o przyj ę cie pozycji siedz ą cej. Przy czym badaj ą cy pomaga w wykonaniu tego ruchu lub badany podpiera si ę rekami podczas podnoszenia . Je Ŝ eli wyst ę puje zablokowanie stawu krzy Ŝ owo –biodrowego oraz zaburzenie ruchu miednicy mi ę dzy ko ś ci ą krzy Ŝ ow ą za biodrow ą , ko ń czyna dolna po tej stornie staje si ę pozornie dłu Ŝ sza a w pozycji le Ŝą cej pozornie krótsza lub długo ś ci obu ko ń czyn wyrównuj ą si ę . Bierze si ę pod uwag ę ró Ŝ nice od 0,5 cm. 5 |
Menu
|