własność inetektualna i przemysłowa, Studia, I semestr, Ochrona Własności intelektualnej

Własność intelektualna i przemysłowa

Wynalazki, znaki towarowe, prawo autorskie, licencje… Prawo własności intelektualnej to wyjątkowo obszerna dziedzina, obok której żaden przedsiębiorca nie może obecnie przejść obojętnie. Dziś każdy przedsiębiorca może i powinien uwzględnić aspekty tego typu w swojej działalności. Czy to trudne? Z pewnością niełatwe, jednak wystarczy pamiętać o elementarnych zasadach, by zaoszczędzić czas i pieniądze, a firmę uchronić przed kłopotami.

W dobie globalizacji podstawą prowadzenia działalności gospodarczej jest coraz częściej wiedza z zakresu ochrony własności intelektualnej. Znajomość jej podstawowych zagadnień w praktyce przekłada się na efektywniejszy transfer technologii z sektora nauki do gospodarki. Małe lub średnie przedsiębiorstwo (MŚP), które posiada w tym zakresie odpowiednie umiejętności, zapewnia sobie konkurencyjną pozycję na rynku. Na początku przygody z własnością intelektualną warto poznać  podstawy najważniejszych zagadnień,  aby następnie sprawnie działać na polu wdrażania przełomowych innowacji. Poza tym, wiele firm nie jest jeszcze świadomych do końca, iż nie muszą robić wszystkiego same, bowiem na wiele procesów (etapów) ochrony własności intelektualnej (wdrażanie, ochrona) mogą pozyskać środki pieniężne z funduszy unijnych.

Definicja i źródła prawa

W polskim prawie przez własność intelektualną (WI) należy rozumieć wszystko to, co powstało w drodze intelektualnego procesu i zostało ujęte w postaci materialnej (zapis, rysunek, szkic, przedmiot, plan, projekt, książka itp.). Własność intelektualna to inaczej pisząc zbiór praw będący wynikiem rozmaitej aktywności człowieka, zwłaszcza w dziedzinie literackiej, artystycznej, naukowej i przemysłowej. Z tego też względu wymienione obszary podlegają ochronie w ramach czterech aktów prawnych. I tak należy w tym miejscu wymienić następujące ustawy:

·         w zakresie prawa własności artystycznej, naukowej i literackiej – (Dz. U. z 1994 r., Nr 24, poz. 83 z późn. zm.) oraz (Dz. U. z 2001 r., Nr 128, poz. 1402 z późn. zm.);

·         w zakresie prawa własności przemysłowej – Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r (tekst jednolity - Dz. U. z 2003 r., Nr 119, poz. 117 z późn. zm.) oraz (Dz.U. z 2003 r., Nr 47, poz. 211 z późn. zm.).

Do powyżej wymienionych dziedzin aktywności człowieka mają zastosowanie ponadto liczne , których omówienie można znaleźć m.in. na stronie Urzędu Patentowego RP. Chodzi tu szczególnie o te kwestie, które nie zostały wprost uregulowane w polskim prawie, ale w praktyce gospodarczej można na takie zapisy się powoływać, gdyż Polska ratyfikowała je i implementowała je do swojego wewnętrznego systemu prawnego, a tym samym są w naszym kraju obowiązującym prawem.

Co i kto podlega ochronie?

Z ochrony prawnej własności intelektualnej mogą korzystać na takich samych zasadach osoby fizyczne jak i osoby prawne. Celem ochrony jest zapewnienie uprawnionej osobie (fizycznej lub prawnej) wyłączności na osiąganie korzyści materialnych z przedmiotu ochrony, czyli własności intelektualnej (np. innowacyjnej technologii, nowatorskiego oprogramowania itd.). Z drugiej strony ma ona zagwarantować jej twórcy prawa do zidentyfikowania go jako autora.

Według art.1 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej stosowany będzie skrót PAPP) przedmiotem prawa autorskiego jest utwór, czyli każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną. Inaczej pisząc utwór (dzieło) jest dobrem niematerialnym, który wyrażony jest w postaci materialnej, czyli na jakimś nośniku (papier, taśma, zapis cyfrowy itp.). Przedmiotem prawa autorskiego w szczególności są utwory:

·         wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe),

·         plastyczne,

·         fotograficzne,

·         lutnicze,

·         wzornictwa przemysłowego,

·         architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne,

·         muzyczne i słowno-muzyczne,

·         sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne, i pantomimiczne,

·         audiowizualne.

Z kolei bazą danych według art.2 Ustawy o ochronie baz danych (dalej w tekście stosowany będzie skrót UOBD),jest zbiór danych lub jakichkolwiek innych materiałów i elementów zgromadzonych według określonej systematyki lub metody, indywidualnie dostępnych w jakikolwiek sposób, w tym środkami elektronicznymi, wymagający istotnego, co do jakości lub ilości, nakładu inwestycyjnego w celu sporządzenia, weryfikacji lub prezentacji jego zawartości.

Artykuł 8 PAPP stanowi, że prawo autorskie przysługuje twórcy, którym może być wyłącznie osoba fizyczna, niezależnie od tego, czy ta osoba posiada pełną, czy też ograniczoną zdolność do czynności prawnych albo nawet jest jej pozbawiona (np. z powodu wieku lub ubezwłasnowolnienia). Dopóki twórca nie ujawnił swojego nazwiska, w wykonywaniu prawa autorskiego zastępuje go producent lub wydawca, a w razie ich braku – właściwa organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych wyróżnia autorskie prawa osobiste i autorskie prawa majątkowe. Pierwsze to rodzaj szczególnej więzi, która ma charakter niezbywalny i nie podlegający zrzeczeniu się. Łączy ona twórcę z jego utworem, co przejawia się jego prawem do:

·         autorstwa utworu,

·         oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo,

·         nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania,

·         decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności,

·         nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

Autorskie prawa osobiste podlegają chronione bezterminowo. Z kolei majątkowe prawa autorskie swoją naturę i konstrukcję czerpią z koncepcji prawa własności opisanej w Kodeksie cywilnym. Znaczy to tyle, że twórca - podobnie jak właściciel rzeczy - ma prawo do rozporządzania swoim utworem oraz ma prawo do korzystania z niego, w tym w celach zarobkowych. Stanowi o tym art. 17 PAPP, że twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. O ile autorskie prawa osobiste są niezbywalne to majątkowe prawa autorskie można przenieść na inne osoby w drodze dziedziczenia lub na podstawie umowy: o przeniesienie autorskich praw majątkowych (cesja praw) oraz o korzystanie z utworu (licencja).

Producentem baz danych, według art. 2 ust.1 pkt 4) Ustawy o ochronie baz danych (dalej w tekście stosowany będzie skrót UOBD), jest osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, która ponosi ryzyko nakładu inwestycyjnego przy tworzeniu baz danych. Ustawa przyznaje producentowi prawo (wyłączne i zbywalne) pobierania danych i wtórnego ich wykorzystania w całości lub w istotnej części, co do jakości lub ilości.

Przedmiotem własności przemysłowej w rozumieniu ustawy Prawo własności przemysłowej (dalej stosowany skrót - PWP) są: projekty wynalazcze, znaki towarowe oraz oznaczenia geograficzne. Przez projekty wynalazcze należy rozumieć:

·         wynalazki czyli nowe w skali światowej rozwiązania, posiadające poziom wynalazczy i nadające się do przemysłowego stosowania,

·         wzory użytkowe, czyli nowe i użyteczne rozwiązanie o charakterzetechnicznym, dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci,

·         wzory przemysłowe, czyli nowe i posiadające indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, strukturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację,

·         topografia układu scalonego, czyli oryginalne rozwiązanie polegające na wyrażonym w dowolny sposób przestrzennym rozplanowaniu elementów, z których co najmniej jeden jest aktywny oraz połączeń między nimi, przy czym pojęcie "układ scalony" oznacza warstwowy wytwór przestrzenny, utworzony w celu spełniania funkcji elektronicznych,

·         projekty racjonalizatorskie, czyli każde rozwiązanie zgłoszone przedsiębiorcy przez twórcę, nadające się do wykorzystania, a nie będące wynalazkiem, wzorem użytkowym, wzorem przemysłowym lub topografią układu scalonego.

Znakiem towarowym może być każde oznaczenie, które można przedstawić w sposób graficzny, jeżeli oznaczenie takie nadaje się do odróżnienia towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa.Znakiem towarowym może być w szczególności wyraz, rysunek, ornament, kompozycja kolorystyczna, forma przestrzenna, w tym forma towaru lub opakowania, a także melodia lub inny sygnał dźwiękowy.

Trzecim elementem podlegającym ochronie Prawa własności przemysłowej są oznaczenia geograficzne,przez którenależy rozumieć oznaczenia słowne odnoszące się bezpośrednio lub pośrednio do nazwy miejsca, miejscowości, regionu lub kraju (teren), które identyfikują towar jako pochodzący z tego terenu, jeżeli określona jakość, dobra opinia lub inne cechy towaru są przypisywane przede wszystkim pochodzeniu geograficznemu tego towaru.

Odrębną kategorią, ale ściśle powiązaną z własnością przemysłową są zapisy Ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji(dalej w tekście stosowany będzie skrót UZNK). Definiuje ona pojęcie czynu nieuczciwej konkurencji, którym jest każde działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta.

Prawa wyłączne 

Prawa wyłączne to uprawnienie dla osoby (fizycznej lub prawnej) do korzystania w sposób zarobkowy lub zawodowy z własności intelektualnej chronionej tym prawem, co jest potwierdzone posiadaniem patentu, praw autorskich lub prawa wyłączności na sprzedaż danego produktu na danym rynku. Innymi słowy, wyłączność ma na celu zapewnienie ekonomicznych korzyści z faktu opracowania i wdrożenia w przestrzeń gospodarczą danego rozwiązania innowacyjnego (wynalazku, wzoru użytkowego itp.). Prawa wyłączne do wynalazków, wzorów i topografii przysługują przede wszystkim twórcom innowacyjnych rozwiązań oraz – wyjątkowo: pracodawcy (gdy rozwiązanie zostało dokonane w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy), zamawiającemu (gdy rozwiązanie zostało dokonane w wyniku realizacji umowy, o ile strony nie ustaliły inaczej), podmiotowi określonemu w umowie (gdy rozwiązanie powstało w związku z wykonywaniem tej umowy). Należy mieć jednocześnie świadomość, że nie w każdym przypadku prawo wyłączne ma charakter trwały i całkowicie bezwzględny. Skutkiem przyznania ochrony prawnej rzeczy objętej własnością intelektualną jest uzyskanie przez osobę uprawnioną (osoby uprawnione) do praw wyłącznych, których czas trwania może być nieograniczony (np. autorskie prawa osobiste) lub ograniczony w czasie (np. patent na wynalazek 20 lat, prawo ochronne na wzór użytkowy 10 lat, prawo ochronne na znak towarowy 10 lat).  Podobnie jest z prawami wyłącznymi w ujęciu terytorialnym. I tak materialne prawa wyłączne w każdej sytuacji są ograniczone terytorialnie, np. do obszaru danego państwa, grupy państw, regionu geograficznego. Z kolei prawa niematerialne - w myśl zasady, iż autorem dzieła jest się wszędzie i pozostaje na zawsze - nie podlegają ograniczeniom czasowym i przestrzennym.

Ogólną zasadą, kluczową dla przedsiębiorstw w gospodarce opartej o wiedzy, jest, że prawa wyłączne do własności przemysłowej są zbywalne i podlegają dziedziczeniu.

Innym sposobem przekazania prawa wyłącznego na rzecz osoby trzeciej (fizycznej lub prawnej)  jest udzielnie przez jego właściciela licencji. Odbywa się to w drodze sporządzenia umowy, w której szczegółowo opisane są wszelkie prawa i obowiązki licencjobiorcy, włącznie z prawem lub wykluczeniem prawa do udzielenia przez niego sublicencji (osoba trzecia może udzielić dalszej licencji, przy czym dalsze sublicencjonowanie jest już niedozwolone). Licencja jest ważna tak długo, na jak długo został udzielony patent, chyba że w umowie licencyjnej jest ustalony przez strony termin krótszy. Maksymalny termin nie może być jednak dłuższy niż 20 lat (czyli maksymalny ustawowy termin dla patentu do wynalazku).

Jak zarządzać własnością intelektualną?

Posiadanie samego pomysłu przez przedsiębiorcę lub MŚP na innowacyjne rozwiązanie w rozumieniu polskiego prawa nie daje jeszcze podstawy do ochrony patentowej. Jak już to zostało napisane wyżej patenty są udzielane na rozwiązania, które są nowe, posiadają poziom wynalazczy i nadają się do przemysłowego stosowania. Innymi słowy koncepcje, zamysły, plany, projekty, będące w stadium początkowej intelektualnej analizy nie mogą zostać zgłoszone do opatentowania. By uniknąć zbędnego wysiłku i straty czasu można swój pomysł skonsultować z . Jeśliby się okazało, że nasz pomysł może zostać objęty ochroną patentową to przedsiębiorca lub MŚP nie musi występować przed Urzędem Patentowym RP osobiście. Może udzielić pełnomocnictwa. Pełnomocnikiem w postępowaniu zgłoszeniowym może być właśnie tylko rzecznik patentowy.

Własność intelektualna nie jest łatwym obszarem działalności biznesowej. Prawo własności przemysłowej jest bardzo rozbudowanym aktem prawa i jego zrozumienie – przynajmniej na początkowym etapie – nastręcza przedsiębiorcom wiele trudności. Dużą pomoc w poruszaniu się po zawiłościach WI każda osoba znajdzie w zamieszczonym na stronach Urzędu Patentowego RP z zakresu dokumentacji i informacji patentowej.

Gdyby się okazało, że nasz pomysł posiada zdolność wynalazczą to dla ochrony praw i przyszłych korzyści należy dokonać jego zgłoszenia. Dlaczego? Otóż od chwili dokonania prawidłowego zgłoszenia rozpoczyna się ochrona, która zabezpiecza nasze interesy prawne i ekonomiczne. Zgłoszenie nie oznacza udzielenia patentu, a jedynie uruchamia procedurę, która może się takim pozytywnym dla przedsiębiorcy rozstrzygnięciem zakończyć. Należy w tym miejscu szczególnie mocno podkreślić, iż w obszarze ochrony naszych praw pierwszeństwo ma data zgłoszenia. Ta w świetle przepisów polskiego prawa własności przemysłowej jest tą chwilą, kiedy zgłoszenie wpłynęło do Urzędu Patentowego RP. Mając tę świadomość trzeba szczególnie zadbać o rzetelność i pełność przedstawianej dokumentacji. Co dokładnie zgłoszenie winno zawierać? Podany obok danych zgłaszającego i przedmiotu zgłoszenia powinien być wniosek o udzielnie patentu. Jak podkreśla ekspert od własności przemysłowej , jeżeli zgłaszający nie jest twórcą wynalazku, powinien wskazać twórcę i podstawę swego prawa do uzyskania patentu: „Zgłoszenie powinno ponadto zawierać opis wynalazku ujawniający jego istotę. Opis ten powinien być na tyle wyczerpujący, aby znawca mógł na tej podstawie wynalazek urzeczywistnić”- wyjaśnia Lech Bieguński w wydanej przez PARP publikacji. „Innymi słowy, opis powinien umożliwić znawcy skonstruowanie urządzenia, wytworzenie wyrobu, przygotowanie substancji chemicznej itp. Zgłoszenie powinno także obejmowaćzastrzeżenia patentowe (w jednym zdaniu, jednoznacznie określające przez podanie cech technicznych zastrzegany wynalazek i zakres żądanej ochrony patentowej). Ta część ma kluczowe znaczenie dla określenia zakresu żądanych praw wyłącznych. Zgłoszenie powinno również zawierać skrót opisu”- dodaje. Do zgłoszenia należy dołączyć rysunki oraz wszystkie inne dokumenty, jeśli w zgłoszeniu przedsiębiorca lub MŚP na nie się powołuje. Trzeba pamiętać, że prawidłowe zgaszenie rodzi bardzo mocny dla każdego przedsiębiorstwa skutek prawny - pierwszeństwo.

Na każdym etapie postępowania można dokonać samodzielnego sprawdzenia czy nie naruszamy praw wyłącznych. Jak to sprawdzić? Zrobić to można na trzy sposoby. Pierwszym z nich jest przeszukanie zasobów Biblioteki Urzędu Patentowego, w której znajdują się krajowe oraz międzynarodowe zbiory dokumentacji i literatury patentowej. Drugi sposób to przeszukanie bazy danych gromadzącezbiory informacji patentowej. I wreszcie trzecia możliwość to skorzystanie z porady rzecznika patentowego (patrz wyżej).

Powyższe uwagi to zaledwie początek tego z czym przedsiębiorca lub MŚP zetknie się podczas operowania własną własnością intelektualną. Należy mieć świadomość, że procedury są skomplikowane, czasochłonne i niestety kosztowne. Część kosztów może zostać pokryta dzięki dofinansowaniu z funduszy unijnych w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Dlatego warto śledzić aktualną ofertę, która znajduje się na witrynie internetowej (PARP) oraz na Portalu Innowacji, w dziale Finansowanie Innowacji (sekcja „”). Obszerna literatura przedmiotu oraz studia przypadków pozwalają nawet początkującemu przedsiębiorcy zagłębić się w tą niełatwą tematykę i przemyśleć wyzwania z nią związane. Wraz z rozwojem polskiej gospodarki będzie też rosnąć znaczenie zarządzania własnością intelektualną w biznesie. Dla polskich przedsiębiorców oznacza to zarówno zagrożenia, jak i szanse. Te pierwsze wynikają w pierwszym rzędzie z naruszenia (świadomego lub nie) praw wyłącznych. Szansą jest zaś wyprzedzenie konkurencji, wynikające z możliwej wieloletniej ochrony prawnej na innowacyjne rozwiązania, opracowane czy to w firmie, czy też na jej zlecenie. Własność intelektualna to stały element gospodarek najbardziej rozwiniętych gospodarczo państw świata – Niemiec, Japonii czy USA. Nie ma powodu, dla którego nie miałoby tak być także i w polskich warunkach.

Autor tekstu: Jacek Strzelecki