uwarunkowania polityki regionalnej, Pomoce naukowe, studia, geografia ekonomiczna

Nie obrażaj więc mojej inteligencji poprzez czynione na pokaz zaniżanie własnej.

WSTĘP.

Kraj nie jest monolitem, lecz składa się ze zróżnicowanych przestrzennie jednostek określonego podziału administracyjnego. Kierowanie procesami rozwoju i sposobem funkcjonowania państwa od tysięcy lat odbywa się za pośrednictwem wydzielonych jednostek administracyjnych. Stąd polityka ogólnokrajowa, jednolita w zamyśle i podporządkowana interesowi ogólnonarodowemu musi być prowadzona w sposób zróżnicowany, a więc powinna być realizowana zarówno na okres bieżący , jak też średni i perspektywiczny. Innymi słowy, polityka państwa musi być wypełniona politykami regionalnymi. 1. Pojęcie polityki regionalnej. Każde społeczeństwo i państwo realizuje swą narodową politykę rozwoju, w której wyodrębnia politykę społeczną, ekonomiczną i przestrzenną (regionalną). Polityka regionalna jest więc częścią składową narodowej polityki rozwoju. W literaturze występują następujące definicje polityki regionalnej:1. Jest to planowa działalność państwa i jego organów, zmierzająca do:

Ø Optymalnego wykorzystania czynników społeczno – ekonomicznych i przestrzennych dal harmonijnego i dynamicznego rozwoju regionalnego zgodnie z planem krajowym i planami regionalnymi.

Ø Optymalnej realizacji celów i zadań rozwojowych w układzie regionalnym, zawsze jednak na bazie narodowego planu rozwoju społeczno – gospodarczego oraz krajowego planu zagospodarowania przestrzennego.

2. Polityka regionalna jest działalnością zmierzającą do kształtowania rozwoju poszczególnych regionów i relacji międzyregionalnych zgodnie z celami społeczeństwa jako całości, jak również celami społeczności regionalnych.

3. Polityka regionalna państwa jest to zespół działan i uregulowań prawnych, adresowanych do konkretnych obzarów, wychodzących poza powszechnie stosowane w państwie rozwiązania.

4. Przez politykę regionalną będziemy rozumieć całokształt działań państwa oraz występujących w jego imieniu władz centralnych i regionalnych w zakresie świadomego kształtowania procesu rozwoju społecznego i ekonomicznego regionów kraju w ramach ogólnej polityki społeczno – ekonomicznej.

Główny zakres zainteresowania polityki regionalnej to przede wszystkim:

Ø Wypracowanie sformułowania i przyjęcia kierunków rozwoju regionów, które określone są przez uściślenie celów i zadań polityki regionalnej;

Ø Rozpoznanie i wykorzystanie wszelkich czynników rozwoju w regionie oraz rozpoznanie i ograniczenie zakresu oddziaływania barier rozwoju społeczno – gospodarczego;

Ø Wypracowanie strategii rozwoju społeczno – gospodarczego w regionie;

Ø Okreslenie sposobu oddziaływania na system zagospodarowania przestrzennego oraz koordynacja wszelkich poczynań realizacyjnych w regionie.

2. Przedmiot polityki regionalnej.

Przedmiotem polityki regionalnej jest aktualny i przyszły system zagospodarownia przestrzennego regionu. We wspomnianym skrypcie wyróżniono cztery jej podstawowe zakresy zainteresowania i działania.

Pierwszy z nich dotyczy wypracowania, sformułowania i przyjęcia kierunków rozwoju regionów. Te kierunki okreslone sa poprzez uścislenie celów i zadan polityki regionalnej.

Drugi zakres polityki regionalnej dotyczy rozpoznania i wykorzystania wszelkich czynników rozwoju, a także rozpoznania i ograniczenia zakresu oddziaływania barier rozwoju społeczno – gospodarczego w regionie. Wg koncepcji SWOT jest to rozpoznanie słabych i mocnych stron regionu.

Trzeci zakres związany jest z wypracowaniem odpowiedniej strategii rozwoju społeczno – gospodarczego w regionie i stworzeniem warunków umozliwiających dokonywanie jej weryfikacji.

Ostatni, czwarty zakres zainteresowania polityki regionalnej dotyczy okreśolenia sposobu oddziaływania, wyboru stosowanych narzedzi i metod postępowania służących do realizacji tej polityki.

Polityka regionalna zmierza do racjonalnego kształtowania procesu przemian struktury przestrzennego rozmieszczenia gospodarki i ludności. Istotą tej polityki w skali kraju jest uwzględnienie aspektu regionalnego w decyzjach o alokacji środków oraz regionalne różnicowanie stosowanych instrumentów ekonomicznych.

Polityka regionalna zmierza do kształtowania rozwoju poszczególnych regionów i relacji międzyregionalnych zgodnie z celami społeczeństwa jako całości i celami społeczności regionalnych. Jest jednym z istotnych składników działalności interwencyjnej państwa. W prowadzonej obecnie polityce regionalnej w rozwinietych krajach kapitalistycznych dominuja następujące jej cechy:

Ø Orientacja na pomoc w układzie terytorialnym;

Ø Wspieranie nowoczesnych sektorów gospodarki;

Ø Zwrot w kierunku małych i średnich firm;

Ø Promowanie rozwoju opartego na własnych zasobach i predyspozycjach regionów;

Ø Kierowanie się głównymi przesłankami ekonomicznymi;

Ø Skupienie uwagi na lokalnych inicjatywach i agencjach;

Ø Skupienie działań i środków na obszarach o najwiekszych potrzebach;

Ø Wspieranie rozwoju infrastruktury nizbędnej do działalności gospodarczej w regionie;

Ø Promowanie prywatyzacji i wspólnych przedsięwzięć sektora prywatnego i publicznego.

Konieczność prowadzenia polityki regionalnej w procesie transformacji ustrojowo – systemowej wynika głównie ze zróżnicowania przestrzennego w przebiegu procesów dostosowawczych do nowych sytuacji.

4. Cele i zadania polityki regionalnej.

Polityka regionalna państwa powinna wyrażać zróżnicowane przestrzennie cele polityki społeczno – gospodarczej, przestrzennej i ekologicznej, a jej strategiczny , długookresowy charakter powinien zapewniać spójność i ciągłość rozwoju kraju w zróżnicowanym przestrzennie środowisku geograficznym. Długookresowe, strategiczne cele polityki regionalnej muszą być zgodne z procesem transformacji ustrojowej kraju.

Uniwersalne dla wszystkich regionów cele polityki regionalnej państwa można podzielić na trzy grupy:

Ø Tworzenie mechanizmów rozwoju społeczno – gospodarczego regionów oraz przełamywania barier i przeciwdziałanie procesom recesji gospodarczej;

Ø Poprawa standardu życia społeczności lokalnych i regionalnych;

Ø Kształtowanie ładu przestrzennego i zapobieganie procesom degradacji środowiska naturalnego.

Wg innego podziału ogólne cele polityki regionalnej państwa można sklasyfikować w czterech obszarach:

1. Cele społeczne, do których należy zaliczyć podjęcie decyzji w zakresie pozimu życiowego, stopnia zaspakajania potrzeb, dochodów ludności, egalitaryzmu regionalnego, poziomu kulturalnego warunkach pracy i mieszkaniowych, wolnego czasu, spożycia zbiorowego, struktury społecznej, awansu społecznego, równości społecznej, stosunków społecznych, rozwoju nauki, stanu opieki zdrowotnej i społecznej itp.

2. Cele ekonomiczne, które powinny zmierzać do optymalnego wykorzystania warunków i zasobów regionalnych, zwalczania bezrobocia, zapewnienia maksymalnego wkładu w rozwój gospodarki narodowej, przyśpieszenia tempa rozwoju gospodarczego, zmniejszenia lub likwidacji różnic międzyregionalnych, restrukturyzacji gospodarki, wielofunkcyjnego wykorzystania terenów zgodnie z ich predyspozycją, sprecyzowania form współpracy i integracji w różnej skali, rozwijanie współpracy przygranicznej, zapewnienia wymogów obronności kraju itp.

3. Cele ekologiczne; musza one zabezpieczyć dopuszczalnegranice wpływu działalności ludzkiej na środowisko geograficzne oraz sprecyzować szeroko pojętą problematyke ochrony i kształtowania środowiska człowieka.

4. Cele przestrzenne, które związane są z ustalaniem ładu przestrzennego, racjonalnego zagospodarowania przestrzennego i struktury przestrzennej, właściwego sformułowania problemów aglomeracji i osadnictwa miejsko – wiejskiego, wypracowaniem polityki lokalizacyjnej itp.

Konieczne jest wzajemne zharmonizowanie wymienionych grup celów, a także poszczególnych celów w ramach tych grup. W przedmiotowej literaturze formułuje się określone zasady regionalnego rozwoju społeczno –gospodarczego, które powinny być przestrzegane w regionalnej polityce państwai w polityce wewnątrzregionalnej. Są to:

1. Zasada regionalnej równości społecznej oznacza dążenie do relatywnego wyrównania regionalnych rozpiętości w poziomie dochodów społecznych i spożycia oraz w warunkacg bytowych i socjalnych. Zasada ta jest podstawą do ustalania założen rozwojowych w zakresie wielkości i dynamiki przyrostu ludności, pziomu i tempa i wzrostu spożycia per capita, wzorców konsumpcji materialnej i niematerialnej oraz dopuszczalnych odchyleń regionalnych.

2. Zasada równowagi regionów wobec otoczenia oznacza zrównoważony rozwój regionalnego układu gospodarki. Chodzi tu o równowage w zakresie rozmieszczenia ludności i miejsc pracy oraz dochodów i spożycia pomomo nierównomierności występowania zasobów przyrodniczych. Z zasady tej wynikają główne założenia w zakresie: układu międzyreginalnego, przepływu zasobów oraz transferu dochodów.

3. Zasada efektywnego spożytkowania zasobów regionów wyraza się w poziomie efektywnego zaangażoania zasobów przyrodniczych, istnijącego potencjału produkcyjnego i zasobów siły roboczej. Poziom ten zależy od wielkości i struktury produkcji końcowej zlokalizowanych w regionie gałęzi i branż, przy czym gałęziowo - branżowa specjalizacja gospodarcza powinna uwzględniać predyspozycje naturalne, tradycje wytwórcze i zawodowe oraz inne przesłanki regionalno – lokalizacyjne.

Oprócz celów, które powinna spełniac polityka reginalna, można mówic również o zadaniach , które powinna realizować . Polityka regonalna oznacz realizowanie następujących zadań:

1. Na poziomie krajowym:

Ø ocenę potencjału, problemów i efektywności gospodarki w poszczególnych regionach;

Ø ustalenie zasad międzyregionalnego podziału zasobów krajowych i zakresu preferencji państwa jako całości;

Ø formułowanie strategii rozwoju regionalnego z punktu widzenia ogólnokrajowego;

Ø wpływanie na zbieżność działania władz regionalnych c celami gospodarki narodowej i społeczeństwa jako całości.

2. Na poziomie regionalnym:

Ø okreslenie celów społeczności regionalnych;

Ø zapewnienie odpowiedniego do możliwości udziału regionu w osiąganiu celów ogólno krajowych i postulowanie uzasadnionego udziału w podziale zasobów krajowych;

Ø zapewnienie coraz lepszej obsługi ludności i gospodarki regionu przez rozwój infrastruktury technicznej i społecznej;

Ø motywowanie żywotności i aktywności ludności oraz gospodarki regionu.

5.Czynniki i bariery rozwoju regionalnego.

Rozwój regionalny uzależniony jest od potencjału, którym dysponuje społeczeństwo na określonym obszarze. Potencjał to czynniki wpływające na rozwój określonej przestrzeni. Wyróżniamy dwa rodzaje okoliczności, które oddziaływują na rozwój regionalny. Pierwsze – to czynniki rozwojowe, które umożliwiają harmonijny i długofalowy rozwój, drugie natomiast - działaja chamująco lub wręcz elominują tendencje prorozwojowe. Noszą one miano barier. Przez warunki omawianego rozwoju należy rozumieć nośniki zasobów danych regionów, taki jak środowisko przyrodnicze, ludnośćm majątek trwały. Dopiero nadanie siły sprawczej tym warunkom – przez odpowiednie działania w ramach interregionalnej i intraregionalnej polityki społeczno – gospodarczej – uruchamia i przekształca te potencjalne możliwości w czynniki rozwoju.

Z prezentowanych w piśmiennictwie klasyfikacji regionalnych warunków – czynników rozwoju społeczno – gospodarczego można przyjąć następujący zestaw:

Ø geograficzne – ukształtowane przez przyrodę i człowieka, a związane z miejscem działalności;

Ø naukowo – techniczne – związane z osiągniętym poziomem wiedzy, rozwoju narzędzi pracy i umiejętności posługiwania się nimi;

Ø demograficzne – związane z liczbą i strukturą ludności zamieszkującej obszar, na którym jest lub ma być prowadzona działalność;

Ø społeczno – ekonomiczne – wynikajace z charakteru stosunków ekonomicznych i społecznych, a określone przez osiągnięty poziom rozwoju gospodarczego

Ø wynikające z otoczenia zewnętrznego.

Analiza warunków rozwojowych regionu daje obraz aktualnego stanu oraz możliwości rozwojowych określonej przestrzeni.

Można stwierdzić, że skala i stopień wykorzystania regionalnych warunków rozwoju determinuje jego czynniki, a w związku z tym tylko pełne wykorzystanie czynników rozwoju zapewnia osiąganie optymalnych efektów.

Każda społeczność zmierza do umocnienia okoliczności sprzyjających procesom rozwoju oraz do ograniczania i eliminowania wpływu tych czynników, które w zasadniczy sposób ograniczają lub uniemożliwiają zaistnienie pozytywnych, trwałych tendencji w gospodarce, czyli barier.

Wkażdym kraju i określonym regionie, obok bodźców stymulujących wzrost i rozwój ekonomiczny i społeczny, występuje wiele czynników utrudniających, a niekiedy wręcz uniemożliwiających zaistnienie takiego procesu. Elementy te nazywamy barierami. Mają one charakter długotrwały i obiektywny. Skuteczne pokonywanie barier zależy od potencjału i zasobów użytych w tym celu. Bariery rozwoju mogą pojawiać się w następujących trzech okolicznościach:

Ø gdy uruchamia się proces wchodzenia na drogę przyspieszonego rozwoju;

Ø gdy forsowane jest zbyt nadmierne tempo rozwoju;

Ø gdy występują tendencje do przeprowadzenia radykalnych zmian aktualnie wdrazanej strategii rozwoju.

Do najistotniejszych barier rozwoju regionalnego zaliczamy bariery:

Ø pierwotne: bariera zwiększania stopy inwestycji, bariera infrastruktury ekonomicznej, bariera ukształtowanej struktury majatku trwałego, bariera rolnictwa oraz bariera surowcowa;

Ø wtórne: bariera instytucjonalno – organizacyjna, bariera siły roboczej oraz bariera infrastruktury społecznej;

Ø wynikowe: bariera konsumpcyjna , bariera frustracyjna oraz bariera zanieczyszczenia środowiska.

6. Wizje, modele i scenariusze rozwoju regionalnego.

1. Wizje rozwoju regionalnego.

Wizja rozwoju regionalnego jest obrazem przyszłości , którą społeczność regionalna pragnie wykreować. Wmiarę realny obraz pszyszłości powinnien wyrażać:

Ø kierunki i dotyczyć przyszłości;

Ø marzenia i wyzwania, które staja się udziałem okreslonej społeczności lokalnej;

Ø wiarygodność procesu jego realizacji.

Pojęcie strategii odnosi się do formułowania głównych misji, zamierzeń i celów rozwoju regionalnego, polityki i programów ich osiągania oraz metod , które sa niezbędne, aby strategie mogły być wdrożone dla osiągania głównych celów regionalnych.

Strategia rozwoju regionalnego to budowanie programu przyszłego działania samorządowych władz wojewódzkich. Jej istotą jest określenie odpowiedniej gradacji celów, gdyż niemożliwa jest jednoczesna realizacja wszystkich najistotniejszych potrzeb społecznych. Jako pierwsze powinny być realizowane te cele, które ułatwiają pszyszły rozwój.

Na podstawie generalnych prawidłowości zachodzących w czasie przebudowy gospodarki główne cele rozwoju regionu to:

Ø ograniczenie szkodliwych skutków poprzedniego modelu rozwoju, w tym poprawa jakości środowiska życia mieszkańców oraz jakości przestrzeni produkcyjnej, jak również zwiększenie dostępności danego układu terytorialnego;

Ø tworzenie miejsc pracy wysokiej jakości, co z jednej strony stwarza korzystny klimat gospodarczy, a więc przyczynia się do dynamizacji rozwoju, z drugiej zaś bezpośrednio prowadzi do pełniejszego zaspakajania potrzeb mieszkańców;

Ø uzyskania stabilności gospodarczej i odporności na zakłócenia zewnętrzne;

Ø tworzenie sprzyjających warunków osadnictwa dla osób z zewnątrz, poszukujących w tym określonym regionie lepszych środowiskowych warunków życia.

Aktualnie lansowane modele, scenariusze i strategie rozwoju regionalnego powinny uwzględniać zróżnicowany charakter przestrzenny kraju oraz uwarunkowania historyczne. Inny model rozwoju regionalnego powinien być wdrażany na Śląsku, a zupełnie inny na terenie Polski północno – wschodniej.

2. Modele rozwoju regionalnego.

Model rozwoju regionalnego to konstrukcja hipotetyczna, obejmująca układ założeń przyjętych w celu uchwycenia i określenia najistotniejszych cech i zależności występujących w procesie rozwoju regionalnego. W nauce ekonomicznej mimo okreslonych trudności proponuje się następujące modele służące do formułowania wizji rozwoju regionalnego:

Ø model rozwoju sektorów ROSE;

Ø model implikacji wizji rozwojowej dla polityki makroekonomicznej VISIMP.

Model ROSE pozwala na podstawie zadanego tempa wzrostu PKB, zmian w strukturze aktywności oraz zmian współczynników efektywnościowych okreslić w ujęciu sektorowym pożądane zminy majątku trwałego, zasobów pracy oraz inwestycje. Głównym zadaniem tego modelu jest wyznaczenie – w ujęciu sektorowym – inwestycji niezbędnych do osiągnięcia zadanego tempa wzrostu PKB przy określonym wzorcu zmian strukturalnych. Niejako przy okazji wyznaczamy sektorową alokację zatrudnienia oraz globalne zasoby siły roboczej, niezbędne do realizacji wizji. Konfrontując te dane z prognozami wzrostu ludności oraz jej aktywizacji zawodowej daje to szacunek stopy bezrobocia.

Model VISIMP - na zagregowanym poziomie – pozwala na badanie możliwości realizacyjnych wizji wzrostu i rowoju regionalnego oraz zmian strukturalnych poprzez symulowanie czynników określających popyt dla danej wizji przy różnych założeniach co do sybtetycznej reaktywności podmiotów gospodarczych oraz elementów polityki finansowej. Model ten służy więc do wyznaczania elementów polityki makroekonomicznej – głównie pieniądza czy stóp podatkowych – które sprzyjałyby realizacji założonej wizji.

3. Scenariusze rozwoju regionalnego.

Scenariuszem możemy określić podstawę do realizacji długofalowej, wieloletniej strategii rozwoju określonego obszaru terytorialnego. Właściwie zbudowany scenariusz rozwoju powinien zawierać opis metod i niezbędnych środków umożliwiających realizacje przyjętej strategii.

1. Scenariusz przyśpieszonego wzrostu.

W scenariuszu tym proponuje is wyraźne pobudzenie popytu finalnego, zwłaszcza inwestycyjnego. Polityka podatkowa ma być nakierowana na obniżenie skali opodatkowania, wywołując jednocześnie wzrost skłonności do oszczędzania oraz obniżke stopy procentowej. T w konsekwencji zaowocować ma dodatkowym przyrostem nakładów inwestycyjnych prywatnego sektora o 2 – 3 % powyżej prognozy bazowej. Złożono również, że warunki do inwestowania kapitału obcego ulegać będą zdecydowanej poprawie.

2. Scenariusz podtrzymanego ożywienia.

Scenariusz ten zakłada pobudzanie inwestycji i eksportu w stopniu wyraźnie niższym niż w wariancie pierwszym. Tendencja do oszczędzania oraz inwestownia ma być nieco mniejsza niż w wariancie wzrostu. W konsekwencji ma ona prowadzić do wrostu inwestycji sektora prywatnego o 1 – 2 % powyżej prognoży bazowej. Niższe w tym scenariuszu mają być też pozostałe wskażniki dotyczące eksporu oraz udziału zagranicznych inwestycji bezpośrednich.

3. Scenariusz napięć.

Scenariusz ten jest prostą kontynuacją polityki stabilizacyjnej. Główny nacisk jest połozony na redukcję stopy inflacji, wyrażną aprecjację złotego oraz redukcje deficytu budżetowego i długu publicznego. Ograniczeniu ulegnie w tym wariancie tempo inwestycji i eksportu. Opóżnienia w modernizacji aparatu wytwórczego oraz niska dynamika nakładów na inwestycje spowoduje spadek tempa wzrostu PKB. Konsekwencją tego spadku będzie niski stopień wykorzystania mocy produkcyjnych. W konsekwencji może to doprowadzić do pogłębienia się dysproporcji rozwoju społeczno- gospodarczego Polski i krajów wysoko rozwiniętych, co w konsekwencji rodzić będzie napięcia na wszystkich rynkach.

4. Scenariusz stagnacji.

Scenariusz ten jest najgorszym wśród tzw. scenariuszy pesymistycznych, Zakłada spadek skłonności inwestowania, spadek dynamiki eksportu wobec założeń bazowych, jak też realizację populis...