ustroje konstytucyjne, dziennikarstwo i komunikacja społeczna, systemy polityczne

Redakcja:

Katarzyna Świerk-Bożek

Redakcja serii: Alicja Pollesch

Skład, łamanie: Zakład Usługowy PR1M

Copyright by

Kantor Wydawniczy ZAKAMYC7E

oddział Polskich Wydawnictw Profesjonalnych sp. z o.o. 2005

Redakcja:

ul. Zacisze 7, 31-156 Kraków

tel. (12) 630.46.00

e-mail: redakcja@zakamycze.com.pl

www.zakamycze.com.pl

ISBN: 83-7444-004-X

wydanie II cena: 49,00 zł

Druk i oprawa: Drukarnia TECHNET, tel. (12) 656.21.11

SPIS TREŚCI

Wykaz skrótów........................................................................................................15

Od autora..................................................................................................................17

Rozdział pierwszy

Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii

i Północnej Irlandii.................................................................................................21

I.    Podstawy konstytucyjne..................................................................................21

1.  Konwencje konstytucyjne...........................................................................21

2.  Ustawy ustrojowe.........................................................................................22

3.  Prawo zwyczajowe.......................................................................................22

4.  Zasady ustrojowe.........................................................................................23

4.1. Zasada rządów prawa..........................................................................23

4.2. Zasada podziału władzy......................................................................23

4.3. Zasada zwierzchnictwa parlamentu...................................................24

II.   Suwerenność narodu a supremacja parlamentu..........................................25

III.  Prawa jednostki i ustrój społeczno-polityczny.............................................27

IV.  Ogólna definicja ustroju...................................................................................29

V.   Parlament Zjednoczonego Królestwa............................................................31

1.  Izba Gmin......................................................................................................31

1.1.  Skład i system wyborczy.....................................................................31

1.2.  Mandat członka Izby Gmin.................................................................34

1.3.  System sesyjny......................................................................................35

1.4.  Organizacja wewnętrzna.....................................................................37

1.4.1. Speaker Izby Gmin.................................................................................37

1.4.2. Komisje Izby Gmin.................................................................................38

1.4.3. Frakcje partyjne.......................................................................................40

2. Izba Lordów..................................................................................................42

2.1.  Skład.......................................................................................................42

2.2.  Organizacja wewnętrzna.....................................................................44

3.  Komisje Wspólne obu Izb...........................................................................45

4.  Funkcje parlamentu.....................................................................................46

5

4.1.  Ustawodawstwo.................................................................................46

4.1.1. Charakter ustawodawstwa.................................................................46

4.1.2. Procedura ustawodawcza...................................................................48

4.1.2.1. Ustawy publiczne...................................................................49

4.1.2.2. Ustawy prywatne....................................................................52

4.1.2.3. Ustawy finansowe..................................................................53

4.2.  Kontrola działalności rządu..............................................................54

VI.    Rząd — gabinet — premier...........................................................................60

1.  Zestaw personalny i funkcje.....................................................................60

2.  Odpowiedzialność przed parlamentem .................................................65

VII.   Monarcha.........................................................................................................69

VIII. Organizacja wymiaru sprawiedliwości.......................................................72

1.  W sprawach cywilnych.............................................................................72

1.1.  Anglia, Walia i Irlandia Północna....................................................72

1.2.  Szkocja..................................................................................................74

2.  W sprawach karnych.................................................................................75

2.1.  Anglia...................................................................................................75

2.2.  Szkocja..................................................................................................77

3.  W sprawach administracyjnych...............................................................77

3.1.  Kontrola przez sądy powszechne....................................................77

3.2.  Kontrola poprzez trybunały administracyjne................................79

IX.    Ustrój terytorialny..........................................................................................80

1.  Zarząd lokalny (local gauernment)............................................................80

2.  Dewolucja w Szkocji, Walii i Irlandii Północnej....................................82

2.1.  Szkocja..................................................................................................82

2.2.  Północna Irlandia...............................................................................84

2.3.  Walia.....................................................................................................86

3.  Regionalizacja w Anglii.............................................................................87

Rozdział drugi

Stany Zjednoczone Ameryki................................................................................89

I.       Podstawy konstytucyjne................................................................................89

II.     Zasada suwerenności ludu............................................................................91

III.    Prawa jednostki i ustrój społeczno-polityczny..........................................92

IV.    Ogólne określenie ustroju..............................................................................95

V.      Zasada federalizmu........................................................................................95

VI.    Zasada podziału władzy..............................................................................101

VII.   Władza ustawodawcza — Kongres USA..................................................102

1.  Struktura....................................................................................................102

2.  Wybory i konstytucyjne stanowisko kongresmanów.........................104

3.  Funkcjonowanie.......................................................................................106

4.  Funkcje Kongresu USA...........................................................................108

6

4.1.  Ustawodawstwo...............................................................................108

4.1.1. Pojęcie ustawy....................................................................................108

4.1.2. Procedura ustawodawcza.................................................................110

4.2.  Kontrola nad egzekutywą...............................................................114

4.3.  Kompetencja wypowiadania wojny..............................................118

VIII. Władza wykonawcza — Prezydent USA..................................................118

1.  Wybory Prezydenta.................................................................................119

2.  Funkcje Prezydenta USA........................................................................123

2.1.  Stanowisko konstytucyjne..............................................................123

2.2.  Promotor ustawodawstwa..............................................................125

2.2.1. Orędzia do Kongresu ........................................................................126

2.2.2. Wykorzystywanie prawa weta........................................................127

2.2.3. Współpraca z członkami Kongresu.................................................127

2.3.  Egzekutor ustaw i szef administracji federalnej..........................127

2.3.1. Aparat administracji federalnej.......................................................127

2.3.1.1.  Wiceprezydent......................................................................127

2.3.1.2.  Departamenty i ich szefowie..............................................128

2.3.1.3.  Tak zwane niezależne agencje wykonawcze...................128

2.3.1.4.  Tak zwane niezależne komisje regulujące.......................129

2.3.2. Zwierzchnictwo Prezydenta.............................................................129

2.3.3. Przejawy zwierzchnictwa Prezydenta............................................130

2.4.  Kierownik polityki zagranicznej....................................................132

2.5.  Głównodowodzący Sił Zbrojnych..................................................133

2.6.  Uprawnienia nominacyjne poza sferą egzekutywy....................135

2.7.  Prawo ułaskawiania.........................................................................135

3.  Aparat pomocniczy Prezydenta.............................................................135

IX.    System hamulców.........................................................................................137

1.  Hamulce egzekutywy wobec Kongresu...............................................137

1.2. Zamrażanie kredytów......................................................................139

2.  Hamulce legislatywy wobec Prezydenta..............................................140

2.1.  „Władza nad sakiewką" (power ofthe purse)................................140

2.2.  Wymóg zgody Senatu na zawierane przez Prezydenta

traktaty...............................................................................................140

2.3.  Wymóg zgody Senatu na nominacje dokonywane

przez Prezydenta..............................................................................141

2.4.  Tak zwane weto legislatywy...........................................................141

X.     Władza sądownicza......................................................................................142

1-  Organizacja sądownictwa.......................................................................142

2-  Sąd Najwyższy USA................................................................................145

2.1.  Instancyjność.....................................................................................145

2.2.  Właściwość odwoławcza.................................................................145

2.2.1. W trybie apelacji.................................................................................145

2.2.2. W trybie certiorari..............................................................................146

7

2.2.3. W trybie certification.........................................................................147

2.2.4. W trybie mandamus..........................................................................148

2.3. Zasady postępowania......................................................................148

3. Judical Review..........................................................................................149

XI.    Zagadnienie odpowiedzialności za właściwe wykonywanie

funkcji publicznych......................................................................................151

Rozdział trzeci

Republika Włoska................................................................................................154

I.       Podstawy konstytucyjne..............................................................................154

II.     Ogólna charakterystyka ustroju .................................................................156

III.    Pozycja jednostki i ustrój społeczno-polityczny......................................159

IV.    Parlament.......................................................................................................163

1.  Dwuizbowość...........................................................................................163

2.  System wyborczy.....................................................................................165

2.1.  Do Izby Deputowanych..................................................................165

2.2.  Do Senatu..........................................................................................166

3.  Struktura Izb.............................................................................................166

4.  Funkcje parlamentu.................................................................................167

4.1.  Funkcja ustawodawcza ...................................................................167

4.2.  Funkcja kontrolna.............................................................................172

V.      Rada Ministrów.............................................................................................175

1.  Powoływanie............................................................................................175

2.  Skład Rady Ministrów.............................................................................175

3.  Funkcje Rady Ministrów.........................................................................176

4.  Odpowiedzialność Rady Ministrów......................................................178

4.1.  Odpowiedzialność polityczna........................................................178

4.2.  Odpowiedzialność konstytucyjna..................................................179

5.  Konstytucyjne organy pomocnicze Rady Ministrów..........................180

5.1.  Narodowa Rada Gospodarki i Pracy.............................................180

5.2.  Rada Stanu........................................................................................182

5.3.  Trybunał Obrachunkowy................................................................183

VI.    Prezydent Republiki.....................................................................................183

1.  Obsadzenie i zajmowanie stanowiska...................................................183

2.  Funkcje Prezydenta Republiki...............................................................184

3. Odpowiedzialność Prezydenta Republiki.............................................187

VII.   Sądownictwo.................................................................................................188

1.  Sądownictwo powszechne......................................................................188

2.  Sądownictwo administracyjne...............................................................190

3.  Prokuratura...............................................................................................191

VIII. Ustrój terytorialny........................................................................................191

8

IX.    Podstawowy gwarant konstytucyjności — Trybunał

Konstytucyjny...............................................................................................195

1.  Kontrola zgodności norm z Konstytucją..............................................196

2.  Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych.............................................197

3.  Egzekwowanie odpowiedzialności konstytucyjnej.............................198

Rozdział czwarty

Republika Federalna Niemiec............................................................................199

I.       Podstawy konstytucyjne..............................................................................199

II.     Zasada suwerenności ludu..........................................................................201

III.    Prawa jednostki i ustrój społeczno-polityczny........................................202

IV.    Ogólna definicja ustroju...............................................................................206

V.      Zasada federalizmu......................................................................................207

1.  Kraje federalne..........................................................................................207

2.  Podział kompetencji.................................................................................208

2.1.  W zakresie ustawodawstwa...........................................................208

2.2.  W zakresie administracji.................................................................210

2.3.  W zakresie wymiaru sprawiedliwości..........................................211

3.  Powiązania obu rodzajów państwowości............................................212

4.  Federałizm kooperatywny......................................................................212

5.  Gwaranq'e zasady federalizmu..............................................................213

VI.    Zasada podziału władzy..............................................................................213

VII.   Parlament Federalny (Bundestag)..............................................................214

1.  System wyborczy i stanowisko deputowanych...................................214

2.  Zasady działania.......................................................................................218

3.  Struktura wewnętrzna...................!.........................................................219

4.  Funkcje.......................................................................................................221

4.1.  Ustawodawstwo...............................................................................221

4.2.  Kontrola nad działalnością rządu federalnego............................224

4.2.1. Żądanie obecności..............................................................................224

4.2.2. Kontrola komisji stałych...................................................................225

4.2.3. Komisje śledcze..................................................................................225

4.2.4. Komisja ankietowa.............................................................................225

4.2.5. Korzystanie z prac Izby Obrachunkowej.......................................226

4.2.6. Zapytania.............................................................................................226

4.2.7. Godzina aktualności..........................................................................227

4.2.8. Przesłuchanie Rządu Federalnego..................................................227

4.2.9. Pełnomocnik Bundestagu do spraw

wojskowych........................................................................................228

4.2.10. Rezolucje............................................................................................228

VIII. Rada Federalna (Bundesrat)........................................................................228

1- Skład Rady Federalnej i stanowisko jej członków...............................229

2. Struktura wewnętrzna.............................................................................231

9

3. Funkcje.......................................................................................................232

3.1.  Udział w federalnym ustawodawstwie oraz

w dokonywaniu zmian konstytucyjnych......................................232...