Uprawa zbóż, 1. ROLNICTWO, Produkcja Roślinna4

UPRAWA ZBÓŻ

Znaczenie gospodarcze

W Polsce uprawia się żyto na ok. 2.350 tys. ha, co stanowi ponad 26 % zasiewów wszystkich zbóż i uzyskuje się przeciętnie ok. 23 q ziarna z ha.

Sposób użytkowania

 Żyto - roślina typowo paszowa, w postaci zielonki, otrąb żytnich.

wykorzystywane w:

przemyśle zbożowo-młynarskim jako surowiec do produkcji mąki.

Rodzaj pieczywa zależy od udziału mąki w wypieku, możemy wyróżnić: chleb żytni (udział w 90% maki żytniej), w mieszany (50 %).

Wymagania klimatyczne

Żyto jest najbardziej odpornym zbożem, znosi temp. do -25 - 30°C, straty w wyniku wymarznięcia są niewielkie.

Najkorzystniejsze temperatury to: od siewu do wschodów to 10-13°C, w czasie wegetacji wiosennej - średnia dobowa temp. ok. 7-8°C.

Dzięki mocnemu, silnie rozwiniętemu systemowi korzeniowemu i mniejszemu ulistnieniu niż inne zboża, żyto ma mniejsze wymagania wodne,  ok. 220 mm, z czego aż 140 mm przypada na okres nalewania ziarna (maj i czerwiec).

Wymagania glebowe

Żyto można wysiewać na wszystkich rodzajach gleb:

ma małe wymagania wodne,

oszczędnie gospodaruje wodą,

dobrze znosi lekkie zakwaszenie.

Ze względów ekonomicznych zaleca się uprawiać ję na glebach klasy 4 i 5. Rodzaj gleby nie wpływa w znaczącym stopniu na plony, o ich wielkości decyduje głównie pogoda oraz poziom agrotechniki. 

Stanowisko agrotechniczne

Żyto dość wyraźnie reaguje na przedplon, zwłaszcza na glebach lekkich.

Najkorzystniej oddziałują  przedplony roślin strączkowych na nasiona i zieloną masę oraz ziemniaki wczesne.

Mniej korzystnym przedplonem są zboża za wyjątkiem owsa ze względu na jego fitosanitarne właściwości.

Nie wskazana jest uprawa żyta po ziemniakach późnych oraz marchewce pastewnej.

 Zboża ozime kończą 4-letnie, klasyczne zmianowanie:

okopowe,

zboża jare,

motylkowe,

zboża ozime.

Zboża zostawiają po sobie gorsze stanowisko dla roślin następczych niż okopowe - łatwiej się zachwaszczają, nie stosuje się nawożenia organicznego.

Uprawa roli pod żyto jest zróżnicowana w zależność od przedplonu:

na stanowiskach po ziemniakach nie zaleca się wykonywania orki,

po motylkowych i zbożach ściernisko należy podorać lub talerzować (jeśli nie było chwastów), następnie podorywka, orka siewna (na głębokość 16-20cm), bronowanie doprawiające przed siewem.

źle reaguje na siew w glebę nieodleżałą, ze względu na odsłanianie węzła krzewienia w procesie osiadania gleby, przez co źle przezimuje. Przyśpieszyć osiadanie można poprzez zastosowanie wału wgłębnego (Campbella).

Nawożenie

- azotem: 60-100 N kg/ha: po przedplonach zbożowych pierwsze nawożenie stosujemy przedsiewnie (20-25 kg/ha), w każdym innym przypadku nawozimy wczesną wiosną i od razu w całości lub w 2 dawkach: najpierw 60% w czasie ruszenia wegetacji a resztę w fazie strzelania w źdźbło.

Pierwszą dawkę stosujemy  tylko w formie stałej, drugą - w formie stałej lub płynnej. 

- fosforem: 40-80 kg P2O5 : stosuje się z reguły jesienią, przedsiewnie. Jednak na glebach na kompleksach słabszych dawkę dzieli się na dwie równe części, stosując przedsiewnie oraz w czasie ruszenia wegetacji.

- potasem - 70-120 K2O: fosfor i potas można zastosować w nawozach pojedynczych bądź kompleksowych o proporcjach najbardziej zbliżonych do zapotrzebowania. Nawozy potasowe stosuje się w tych samych terminach co fosforowe.

Siew

Żyto wymaga zagęszczenia 3-5 mln ziarniaków na 1 ha, to jest ok. 120-140 kg/ha nasion o MTZ 30-33 g .Siejemy na głębokość 2-3 cm w rozstawie rzędu       12 -15 cm.    

Pielęgnacja 

W prawidłowym płodozmianie, z w integrowanym rolnictwie łan żyta ma dużą zdolność samoregulacji zachwaszczenia. Chemiczne zwalczanie chwastów stosuje się dopiero wtedy gdy żyto uprawia się jako drugie, trzecie zboże, lub gdy w wyniku niesprzyjających warunków zimowych nastąpi przerzedzenie łanu.

Zaprawianie nasion przed siewem jest niezbędne, pozwala ona bowiem uniknąć pleśni śniegowej zbóż oraz pałecznicy zbóż.

Występowanie chorób podstawy źdźbła zwiększa się w przypadku wysycenia płodozmianu zbożami. Najczęstszą z nich występującą u żyta jest fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła, trudna do chemicznego zwalczania.

Dużą podatność na choroby wykazują zwłaszcza formy mieszańcowe a szczególnie mieszańce niemieckie. Ponadto u form mieszańcowych konieczne jest stosowanie antywylegaczy zarówno ze względu na porażenia podstawy źdźbła jak i na wysokość słomy. 

W 3 dekadzie lipca w fazie pełnej dojrzałości.

Zbiór jednoetapowy kombajnem zbożowym, w fazie pełnej dojrzałości. Opóźnienie zbioru może spowodować osypywanie się i porastanie ziarna. 

JĘCZMIEŃ

Jęczmień ozimy w Polsce uprawiany jest głównie na cele pastewne, a tylko w ograniczonym zakresie jako surowiec dla przemysłu piwowarskiego.

Powierzchnia uprawy tej formy jęczmienia w ostatnich latach waha się w granicach 110-180 tys. ha. Stanowi to 1,5-2,0% ogólnej powierzchni uprawy zbóż.

Uprawa jęczmienia ozimego koncentruje się głównie w rejonach zachodniej i południowej Polski.

Wadami jęczmienia ozimego są najsłabsza ze zbóż mrozoodporność, największa wrażliwość na kulturę gleby (zwłaszcza odczyn i stosunki wodno-powietrzne), wczesny termin siewu.

Zalety jęczmienia ozimego to:

największy spośród zbóż (oprócz pszenicy ozimej) potencjał plonowania;

wczesne dojrzewanie (początek lipca) pozwalające na lepszą organizację żniw;

pełniejsze wykorzystanie kombajnów;

możliwość uprawy poplonów ścierniskowych;

możliwość dobrego przygotowania pola pod rzepak ozimy;

duża tolerancja na suszę wiosenną.

WYMAGANIA KLIMATYCZNO - GLEBOWE

Jęczmień ozimy jest najmniej zimotrwały ze zbóż i bez pokrywy śnieżnej znosi mrozy do –10°C.

Długotrwała pokrywa śnieżna sprzyja rozwojowi pleśni śniegowej. Duże szkody powstają na przedwiośniu, gdy po ociepleniu temperatura spada i występują mroźne, wysuszające wiatry. Jeżeli w czasie ruszenia wegetacji gleba jest jeszcze zamarznięta, to korzenie nie mogą pobierać wody i rośliny giną.

Niedobór opadów wiosną nie ma większego znaczenia, gdyż jęczmień dobrze wykorzystuje zapasy wody zimowej. Niższa temperatura od fazy kłoszenia do dojrzewania przedłuża okres wegetacji i sprzyja plonowaniu, natomiast wysoka temperatura skraca okres wegetacji i zmniejsza plony.

Najlepsze plony jęczmienia ozimego uzyskuje się na glebach żyznych o dobrej strukturze.

Największe plony uzyskuje się na glebach średnio zwięzłych tj. glinach lekkich i pyłach, a także na piaskach gliniastych mocnych, należących do kompleksów: pszennego bardzo dobrego i pszennego dobrego.

Uprawę jęczmienia ozimego można zalecać na wszystkich kompleksach pszennych, żytnim bardzo dobrym i dobrym, przy obojętnym lub lekko kwaśnym (pH 5,5-7,0) odczynie gleby.

Odmiany jęczmienia ozimego nie wykazują wyraźnej różnicy w reakcji na jakość gleb i poziom kultury roli.

DOBÓR STANOWISKA

Jednym z czynników umożliwiających dobry rozwój jęczmienia ozimego jesienią i stwarzających lepsze warunki dla przezimowania jest dobór przedplonu. Ze względu na wczesny siew jęczmienia ozimego, przedplon powinien możliwie wcześnie zejść z pola, aby prawidłowo przygotować rolę.

Największe plony jęczmienia ozimego uzyskuje się po:

rzepaku,

roślinach strączkowych (groch, peluszka , wyka),

wczesnych ziemniakach.

UPRAWA ROLI

Po roślinach niezbożowych (rzepak, strączkowe) należy wykonać podorywkę i bronowanie. Podorywka może być połączona z talerzowaniem. Około 2 tygodnie przed siewem należy wykonać orkę siewną na głębokość 15-20cm i zabronować pole.

W stanowisku po zbożach wykonuje się orkę „razówkę”, na głębokość około 25 cm, pługiem z przedpłużkiem w połączeniu z wałem lub broną. Przy takiej uprawie, większość osypanych ziaren zboża przedplonowego jest umieszczona na głębokości uniemożliwiającej ich wzejście.

Korzystne jest zastosowanie agregatu uprawowego. Uprawa taka powoduje lepsze wymieszanie ścierni z glebą, a jednocześnie obniża koszty.

NAWOŻENIE MINERALNE

Gleby kwaśne trzeba wapnować co 4 lata. Wapnowanie wykonane bezpośrednio pod jęczmień jest mało skuteczne, powinno być wykonane pod rośliny wcześniej uprawiane na danym polu.

W przypadku niedostatecznej zawartości w glebie magnezu przyswajalnego dla roślin, na glebach zakwaszonych zaleca się zastosować wapno magnezowe, a na glebach nie wymagających wapnowania, rozsiać siarczan magnezowy, w dawce 30-60 kg MgO/ha.

Jęczmień wykazuje dużą wrażliwość na niedobór fosforu i średnią wrażliwość na niedobór potasu w glebie. Stosuje się je w całości przedsiewnie, najlepiej pod bronę po wykonaniu orki siewnej.

Dawki azotu do 50 kg/ha można stosować jednorazowo w czasie ruszenia wegetacji roślin wiosną.

Wyższe dawki zaleca się dzielić na dwie: połowę po ruszeniu wegetacji i resztę na początku fazy strzelania w źdźbło, lub trzy: 50% przy ruszeniu wegetacji, 35% pod koniec fazy krzewienia i 15% na początku kłoszenia.

W warunkach suszy większe efekty przynosi dokarmianie roślin (II i III dawka) nawozami płynnymi, które w razie potrzeby (objawy niedoboru miedzi, manganu) można łączyć z ciekłymi nawozami mikroelementowymi, a także z niektórymi pestycydami.

Ważniejsze cechy rolnicze odmian jęczmienia ozimego

Rejony uprawy jęczmienia ozimego w Polsce:

I – zachodniopomorskie, pomorskie

II – warmińsko - mazurskie, podlaskie

III – lubuskie, wielkopolskie, kujawsko - pomorskie

IV – łódzkie, mazowieckie, lubelskie

V – dolnośląskie, opolskie, śląskie

VI – małopolskie, świętokrzyskie, podkarpackie

SIEW

Jednym z warunków uzyskania wyrównanych wschodów jęczmienia jest wysoka jakość materiału siewnego.

Nasiona do siewu powinny charakteryzować się czystością nie mniejszą niż 98 %, MTZ powyżej 40 g, dobrą zdrowotnością oraz zdolnością kiełkowania 93-100%.

Aktualnie zrejonizowane odmiany jęczmienia ozimego zaleca się wysiewać w terminie 12-18 września. Jedynie w rejonach południowo-zachodnim i zachodnim siew można opóźnić do 25 września.

Badania wykazały, że zbyt wczesny siew jęczmienia ozimego, jak również zbyt gęsty powodują wytwarzanie dużej masy wegetatywnej, co zwiększa podatność roślin na wymarzanie oraz jesienne porażenie chorobami.

Z kolei zbyt późny siew uniemożliwia nagromadzenie dostatecznej ilości węglowodanów w roślinie, co także sprzyja ich wymarzaniu.

Gęstość siewu jęczmienia ozimego w dużym stopniu zależy od jakości gleby, przedplonu i terminu siewu.

Jęczmień ozimy wysiewa się w rozstawie 10-15 cm, na głębokość 3-5 cm (głębiej na glebach lżejszych i przesuszonych). Bezpośrednio po siewie pole należy zabronować.

Obliczanie ilości wysiewu

                                        gęstość siewu (szt. ziarn/m2) x MTZ (g)

ilość wysiewu w kg/ha = -----------------------------------------------------

                                        czystość x zdolność kiełkowania ziaren

OCHRONA ROŚLIN

Zasiewy jęczmienia ozimego są bardzo podatne na zachwaszczenie jesienią, zwłaszcza w przypadku wczesnego siewu oraz długiej i ciepłej jesieni. Walkę z chwastami należy prowadzić już jesienią, gdyż wiosną jest ona mniej skuteczna.

Na początku krzewienia jęczmienia zaleca się wykonanie bronowania (w kierunku ukośnym do rzędów roślin).

              Wiosną zabieg ten można przeprowadzić jeszcze przed ruszeniem wegetacji, przy czym jest on szczególnie ważny w razie pojawienia się pleśni śniegowej.

              Jeśli mimo tego mechanicznego zabiegu nadal w łanie występują liczne chwasty (mogące spowodować znaczną obniżkę plonu ziarna), wówczas niezbędne jest zastosowanie herbicydów.

Dobór herbicydów trzeba uzależnić od gatunku chwastów dominujących w łanie.

W przypadku bardzo silnego zachwaszczenia zasiewów, chemiczną walkę należy rozpocząć już jesienią, a jeśli okaże się mało skuteczna - powinno się ją powtórzyć wiosną.

ZBIÓR

Jęczmień ozimy dojrzewa zwykle w pierwszej dekadzie lipca. Ze względu na jego podatność na obłamywanie się kłosów, w miarę możliwości należy unikać opóźniania zbioru.

Jednoetapowy zbiór kombajnem wykonuje się w fazie pełnej dojrzałości ziarna.

Zmagazynowane ziarno powinno być systematycznie przewietrzane poprzez szuflowanie lub wymuszony obieg powietrza w pryzmach.