|
Nie obrażaj więc mojej inteligencji poprzez czynione na pokaz zaniżanie własnej.
ROZWAŻANIA TEORETYCZNE
Elżbieta M. Minczakiewicz Upośledzenie umysłowe czy niepełnosprawność intelektualna? 3 Sławomir Baran Przywrócić wartość ojcostwa 22 Janusz Mierzwa „Globalna wioska” typu Gemeinschaft czy Gesellschaft? 32 Małgorzata Rybczyńska Znaczenie nauczyciela wychowawcy w kształtowaniu osobowości ucznia 38 PRACE BADAWCZE • INNOWACJE Ryszard Kalamarz Uczeń dorosły w procesie edukacyjnym 41 Jadwiga Daszykowska Czas wolny w budżecie czasu nauczyciela studiującego 52 Czesław Lewicki Nauczyciel jako przedmiot i podmiot współczesnych badań pedagogicznych 59 DYSKUSJE • PORTRETY Pożegnanie prof. zw. dr hab. Janusza Homplewicza – Beata Szluz 65 Krystyna Zaufal O Szwajcarii i jej oświacie słów kilka 68 RECENZJE • SPRAWOZDANIA Adam Solak , Wychowanie chrześcijańskie i praca ludzka. Studium współzależności – Beata Szluz 73 Henryk Cudak, Funkcjonowanie dzieci z małżeństw rozwiedzionych – Jadwiga Daszykowska 76 Józef Sowa i Franciszek Wojciechowski, Rehabilitacja edukacyjna w zarysie – Izabela Marczykowska 80 Wiesława Walc, Przemoc w relacjach międzyludzkich – opinie młodzieży – Bożena Krupa 82 Andrzej Cypryś, ks. Andrzej Garbarz, Beata Szluz, Jakie państwo? – Zoia Frączek 84 Jarosław Koral SDB, Etyczno-społeczne aspekty bezrobocia w świetle doświadczeń polskich – ks. dr Andrzej Grabarz 91 Eugenia I. Laska, Teresa Piątek, Wokół zintegrowanego kształcenia uczniów w młodszym wieku szkolnym – Mariusz Kalandyk 94 Jan Śledzianowski, Wychowanie wobec przemocy – Wiesława Walc 100 Mieczysław Radochoński, Osobowość antyspołeczna – Danuta Ochojska 102 Zapraszam do lektury nowego numeru „Kwartalnika…”. Wydanie jesienne koncentruje się wokół kilku zagadnień centralnych. Przedstawiamy tekst dr Elżbiety M. Minczakiewicz dotyczący humanizacji życia ludzi niepełnosprawnych intelektualnie. Zainteresowanie budzi główna idea artykułu: punktem wyjścia do zmiany statusu osób intelektualnie niepełnosprawnych jest dyskusja nad terminologią naukową opisującą to zjawisko. Albowiem „Niepełnosprawność intelektualna” i związane z nią problemy pomimo wielorakiej odmienności łączą się niepostrzeżenie w jedną grupę zagadnień mających na uwadze przede wszystkim dobro człowieka, a więc dobro istotnego Podmiotu . Ważne jest to, by praca z ludźmi niepełnosprawnymi rozpoczynała się od pogłębionej indywidualnej diagnozy, która uniknie pułapek działań schematycznych, a da szanse na udzielenie właściwej i skutecznej pomocy. Polecam także tekst Sławomira Barana pt. „Przywrócić wartość ojcostwa”. Autor podkreśla, że w dzisiejszych czasach rola ojca staje się z wielu względów szczególnie trudna. Przemiany społeczne sprawiły, że dotychczasowy, jasno określony, paternalistyczny model ojcostwa stracił na znaczeniu, a w jego miejsce pojawił się nowy – zmieniający dotychczasowe jakości modelu paternalistycznego [autorytet, władza, prestiż społeczny, dominacja] na wymóg partnerstwa, dialogu, opiekuńczości, współdziałania. Oba modele męskości, ścierając się ze sobą, powodują spore kłopoty mężczyzn w identyikowaniu się z pełnioną rolą ojca. O tym, jak nie dopuścić do powstania „cywilizacji bez ojców” przeczytacie Państwo w prezentowanym artykule. Zachęcam również do czytania pozostałych tekstów teoretycznych i badawczych oraz bardzo bogatego działu recenzji. Przeczytajcie Państwo również wspomnienie o Ś.P. Prof. Januszu Homplewiczu, zasłużonym dla Podkarpacia i nie tylko znakomitym naukowcu i pedagogu. M. K. Redakcja naukowa: dr hab. Józef Sowa, prof. Akademii Pedagogicznej w Krakowie, dr Zoia Frączek [UR], dr Beata Szluz [UR], dr Wiesława Walc [UR] Redaguje zespół: Zbigniew Bury, Mariusz Kalandyk (red. nacz.), Piotr Ożarski, Rosław Pawlikowski Prezentowane materiały objęto recenzją naukową. Redakcja zastrzega sobie prawo do adiustacji i dokonywania zmian formalnych w artykułach. e-mail: kwartalnik@pcen.rzeszow.pl © Copyright by Podkarpackie Centrum Edukacji Nauczycieli w Rzeszowie Rzeszów 2006 Projekt okładki: Andrzej Iskrzycki Skład i łamanie: Witold Dryja Wydawca: Podkarpackie Centrum Edukacji Nauczycieli w Rzeszowie 35-234 Rzeszów, ul. Partyzantów 10a tel. 017 85 340 97, fax 85 346 82; e-mail: biuro@pcen.rzeszow.pl; www.pcen.rzeszow.pl Druk i oprawa: Poligraia PCEN Rzeszów, ul. Targowa 1 Nakład: 250 egz. ROZWAŻANIA TEORETYCZNE Elżbieta M. Minczakiewicz Upośledzenie umysłowe czy niepełnosprawność intelektualna? Jak przejść od tradycji do humanizacji życia niepełnosprawnych zgodnie z ideą „nie ma kaleki, jest człowiek” Prawa człowieka czynią nas ludźmi. To na ich podstawie budujemy wszak świątynię ludzkiej godności Koi Annan Sekretarz Generalny ONZ, grudzień 1997 niniejszego opracowania, chciałabym jednak zatrzymać się nieco przy kwes- tiach terminologicznych. W niniejszym opracowaniu pragnę zwrócić uwagę na taką kategorię epistemologiczną jak „upośledzenie umysłowe”, kategorię oznaczaną także innymi jeszcze terminami, może mniej naznaczającymi i stygmatyzującymi człowieka, tj. „niedorozwój umysłowy”, „niepełnosprawność umysłowa”, „obniżenie sprawności umysłowej” czy „oligofrenia”. 1 J. Kostrzewski w jednym ze swych opracowań 2 podkreśla znaczenie właściwej terminologii. Często bowiem bywa, iż przypisywanie danemu terminowi różnych znaczeń doprowadza do nieporozumień, a nawet poważnych konliktów i sporów. Biorąc pod uwagę taki termin, jak „upośledzenie umysłowe”, który pojawił się w tytule niniejszego opracowania, spróbujmy odnieść się do wyjaśnień Autora. J. Kostrzewski, 1 Por.: W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny , Warszawa 2001, s. 261, A. Maciarz, Mały leksykon pedagoga specjalnego , Kraków 2005, s. 82-83, a także: T. Witkowski, Rozumieć problemy osób niepełnosprawnych , Warszawa 1993, P. Pawłowski, Niepełnosprawność i zagrożenia z niej wynikające , [w:] E. Tomasik, E. Mazanek (red.), Współczesne tendencje w rehabilitacji , Warszawa 1998, s. 92-103. 2 J. Kostrzewski, Ewolucja poglądów AAMR dotyczących niedorozwoju umysłowego. Od Rocka Hebera (1959) do Ruth Luckasson i in., „Roczniki Pedagogiki Specjalnej”, t. 8, Warszawa 1997, s. 210-233. Kwartalnik Edukacyjny 3 (46) jesień 2006 Wprowadzenie Z anim podejmę próbę udzielenia odpowiedzi na pytanie postawione w tytule Elżbieta M. Minczakiewicz dostrzegając chaos terminologiczny, podejmuje próbę uporządkowania termi- nologii dotyczącej dysfunkcji intelektu. Autor podkreśla, iż wszystkie dysfunkcje intelektualne oznaczone takimi jak wyżej, bądź podobnymi terminami, można podzielić na dwie podstawowe grupy, to jest: dysfunkcje globalne i parcjalne (por. Schemat 1). PARCJALNE DYSFUNKCJE INTELEKTU Przy prawidłowym ogólnym poziomie funkcjono- wania intelektualnego dziecka od normy odbiega jedna, dwie lub kilka funkcji (np. tylko percepcja wzrokowa, słuchowa…). GLOBALNE DYSFUNKCJE INTELEKTU Poziom wszystkich sprawności intelektualnych tworzących inteligencję i poziom zachowania przystosowawczego dziecka jest istotne niższy od normy intelektualnej. OPÓŹNIENIA ROZWOJU INTELEKTUALNEGO Aktualny rozwój intelektualny dziecka nie odpowiada jego wiekowi życia. Jest to spowodowane indywidualną różnicą tempa dojrzewania mózgowia i istnieje prawdopodobieństwo iż poziom ten dojdzie do normy (intelekt uległ obniżeniu) OBNIŻENIE STOPNIA ROZWOJU INTELEKTUALNEGO Rozwój intelektualny dziecka do pew- nego czasu przebiegał prawidłowo. W wyniku określonego czynnika chorobowego uległ zaha- mowaniu lub regresji i dziecko funkcjonuje dziś o jedno odchylenie standardowe poniżej normy (intelekt uległ obniżeniu). ZAHAMOWANIE ROZWOJU INTELEKTUALNEGO Stan, w którym wiek inteligencji dziecka wzrastał mniej lub bardziej systematycznie od jednego poziomu rozwoju do drugiego. Wskutek określonego czynnika uszkadzającego rozwój ten zatrzymał się, pozostając na tym samym poziomie przez krótszy lub dłuższy czas. UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWE Istotnie niższy od przeciętnego w danym środowisku globalny rozwój umysłowy jednostki z nasilonymi równocześnie trudnościami w zakresie uczenia się i przystosowania, spowodowany we wczesnym okresie roz- wojowym przez czynniki dziedziczne wrodzone i nabyte po urodzeniu wywołujące względnie trwałe zmiany w funkcjonowaniu centralnego układu nerwowego. NIEDOROZWÓJ INTELEKTUALNY Istotnie niższy od przeciętnego ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego występujący łącznie z upośledzeniem w zakresie przystosowania się, powstał w okresie rozwojowym (tzn. w okresie ciąży, porodu lub do 3 roku życia). OTĘPIENIE ( dementia ) Stan, w którym rozwój intelektualny dziecka przebiegał do pewnego okresu mniej lub bardziej prawidłowo, ale w wyniku określonego procesu chorobowego nastąpił regres funkcji intelektual- nych i przystosowawczych (po 3 roku życia), który doprowadził do upośledzenia umysłowego dziecka. Schemat 1. Dysfunkcje intelektu wg. J. Kostrzewskiego 4 Upośledzenie umysłowe czy niepełnosprawność intelektualna? Wśród globalnych dysfunkcji intelektualnych można wyróżnić: 1) upośledzenie umysłowe (z niedorozwojem umysłowym, czyli oligofrenią oraz otępieniem, tj. demencją), 2) zahamowanie rozwoju umysłowego, które może mieć charakter sytuacyjny, okresowy lub trwały, 3) obniżenie stopnia rozwoju intelektualnego (o charakterze sytuacyjnym, okresowym lub trwałym) oraz 4) opóźnienie rozwoju intelektualnego (por. schemat 1). Przy tej ostatniej Autor dodaje, iż opóźnienie roz- woju intelektualnego rozpoznaje się tylko wówczas, gdy ogólny poziom inteligencji i zachowania przystosowawczego, mierzony stosowanymi indywidualnie, rzetelnymi i trafnymi skalami pomiaru, znormalizowanymi na reprezentatywnej próbce popu- lacji, „jest istotnie niższy o dwa odchylenia standardowe oraz istnieje uzasadnione prawdopodobieństwo, oparte na wynikach sukcesywnych badań kontrolnych, iż rozwój ten dojdzie do normy”. 3 Wśród parcjalnych dysfunkcji intelektualnych Autor wyróżnia „upośledzenie jednej lub kilku funkcji, przy ogólnym prawidłowym rozwoju umysłowym, zaha- mowanie, obniżenie oraz opóźnienie rozwoju określonej funkcji, np. funkcji mowy i języka (por. DSM-IV oraz CD-10), zaburzenia w zakresie percepcji ruchowej, wzrokowej czy słuchowej, które w efekcie warunkują takie zaburzenia, jak: dysleksja, dysgraia, dysortograia i inne”. 4 Zgodnie z definicją Amerykańskiego Towarzystwa d/s Niedorozwoju Umysłowego (American Association on Mental Deiciency, dziś noszącego nazwę American Association on Mental Retardation - AAMR) z 1959 roku, „określono »niedorozwój umysłowy« jako niższy niż przeciętny ogólny poziom sprawności intelektualnych, który powstaje w okresie rozwojowym i wiąże się z zaburzeniami w zachowaniu przystosowawczym”. 5 Stan jednostki określano więc wielkością wskaźnika ilorazu inteligencji (I.I.), uwzględniając przy tym odchylenie standardowe oraz „okres rozwoju”, którym to terminem oznaczono kategorię czasu, obejmującą interwał czasowy od poczęcia do ukończenia 16 roku życia. Wspomniana deinicja niedorozwoju umysłowego, podana przez Amerykańskie Towarzystwo d/s Niedoro- zwoju Umysłowego, zamieszczona w podręczniku Ricka Hebera, została przyjęta przez Światową Organizację Zdrowia i uznana wówczas za obowiązującą. W Polsce – jak pamiętamy – deinicja ta obowiązywała do dnia 1 stycznia 1980 roku, to jest do chwili wprowadzenia IX rewizji Międzynarodowej Klasyikacji Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów. W wyniku rewizji wyeliminowano z tejże klasyikacji taką kategorię, jak „pogranicze upośledzenia umysłowego”. 6 W 1973 roku wspomniane już American Association on Mental Retardation (AAMR) opublikowało szóste w kolejności wydanie podręcznika Terminologia i klasyikacja upośledzenia umysłowego pod red. Herberta J. Grossmana, w którym „niedorozwój umysłowy” przyjęto deiniować jako „istotnie niższy niż przeciętny 3 Ibidem , s. 210-211. 4 Ibidem , s. 210 oraz schemat 1. 5 Ibidem , s. 212. 6 Ibidem , s. 214. 5 |
Menu
|