umowy, PRAWO UŁ, III rok, Zobowiązania - Cywilne cz II

W tzw. części szczególnej k.c. ustawodawca przewidział kilkanaście umów które na tyle powszechnie występują w obrocie cywilnoprawnym iż konieczne stało się ich ustawowe uregulowanie. Umowy regulowane w k.c. nazywane są umowami nazwanymi i stanowią one w wielu przypadkach pewien wzór / podstawę pozostałych umów występujących w obrocie, tzw. umów nienazwanych, np. umowy hotelowej, umowy o świadczenie usług turystycznych, umowy o korepetycje, umowy o naukę języka, umowy o świadczenie usług medycznych, umowa o świadczenie usług telekomunikacyjnych oraz tzw. umowy mieszane, na które składają się elementy różnych typów umów nazwanych.

Umowy nazwane dzieli się według wielu różnych kryteriów, jako umowy dotyczące korzystania z rzeczy (najem, dzierżawa), służące przeniesieniu własności tych rzeczy (sprzedaż, zamiana, pożyczka), umowy których przedmiotem jest świadczenie usług, a także inne umowy których celem jest zabezpieczenie (poręczenie), dostarczenie innej osobie środków utrzymania (dożywocie) lub spełnienie innych celów / funkcji.

Większość czynności nazywanych potocznie umowami to faktycznie czynności o charakterze dwustronnym. Nie należą jednak do tej kategorii:

1) odpowiedzialność hotelarza za szkodę wyrządzoną gościowi hotelowemu w rzeczy wniesionej (odpowiedzialność która powstaje ex lege);

2) przyrzeczenie publiczne, które powstaje na podstawie oświadczenia woli przyrzekającego, czyli stanowi jednostronną czynność prawną będącą źródłem zobowiązania;

3) przekaz, który jest jednostronną czynnością prawną, jest upoważnieniem złożonym przez przekazującego do przekazanego o wykonanie przekazu i jednocześnie zawiera drugie upoważnienie dla odbiorcy przekazu o jego odebranie.

SPRZEDAŻ

Sprzedaż jest pierwszą, podstawową, najstarszą historycznie umową uregulowaną w k.c., przy czym jest to umowa na tyle popularna, że ustawodawca wprowadził też tzw. szczególne rodzaje sprzedaży, które przewidział odrębnie w kodeksie cywilnym biorąc pod uwagę charakterystyczne ich cechy. Do tych szczególnych rodzajów umów należą:

- sprzedaż na raty;

- sprzedaż z zastrzeżeniem własności rzeczy sprzedanej;

- sprzedaż na próbę lub w celu zbadania rzeczy;

- sprzedaż z prawem odkupu;

- sprzedaż z prawem pierwokupu.

Dodatkowo nowelą do kodeksu cywilnego z 27 lipca 2002 roku wprowadził do kodeksu cywilnego odesłanie do odrębnych przepisów regulujących tzw. sprzedaż konsumencką – art. 5351 k.c. Poza kodeksem cywilnym znajdują się też inne szczególne rodzaje sprzedaży, np. sprzedaż na odległość lub sprzedaż na podstawie tzw. akwizycji (od domokrążców). Szczególne rodzaje sprzedaży poza kodeksem cywilnym uregulowane są w ustawie z 2 marca 2000 roku o ochronie niektórych praw konsumentów oraz odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny.

Sprzedaż konsumencka uregulowana jest natomiast w ustawie z 27 lipca 2002 roku o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz zmianie kodeksu cywilnego.

Sprzedaż będzie miała charakter sprzedaży konsumenckiej, jeżeli kumulatywnie zostaną spełnione następujące przesłanki:

1) sprzedawca jest podmiotem który zawiera umowę w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa;

2) kupującym jest konsument, czyli osoba fizyczna która nabywa rzecz w celach niezwiązanych z działalnością zawodową lub gospodarczą;

3) przedmiotem sprzedaży jest rzecz ruchoma;

4) przepisy o sprzedaży konsumenckiej stosuje się także do sprzedaży energii elektrycznej, gazu i wody, ale tylko wtedy gdy były sprzedane w ograniczonej ilości lub objętości.

Zgodnie z art. 5351 k.c. przepisy dotyczące umowy sprzedaży stosuje się do sprzedaży konsumenckiej w takim zakresie w jakim sprzedaż ta nie została uregulowana odrębnymi przepisami.

6.       Definicja

Przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę.

7.       Charakter prawny

Umowa sprzedaży będzie umową dwustronnie zobowiązującą, bowiem na każdą ze stron zostały nałożone obowiązki. Po stronie sprzedawcy jest to obowiązek przeniesienia własności rzeczy na kupującego oraz wydania tej rzeczy, natomiast na kupującego – obowiązek odebrania rzeczy i uiszczenia ceny.

Jest to umowa konsensualna, a więc powstaje już na podstawie zgodnych oświadczeń woli stron. Wydanie rzeczy nie jest konieczne do jej zawarcia.

Jest to umowa odpłatna.

Jest to umowa wzajemna – obie strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej z nich jest odpowiednikiem świadczenia drugiej.

Jest to umowa kauzalna – causa obligandi vel aquvirendi.

Co do zasady wywołuje skutek zobowiązująco-rozporządzający.

8.       Forma

Ustawodawca nie przewidział odrębnych zasad dotyczących formy zawarcia umowy sprzedaży. W konsekwencji będą miały zastosowanie ogólne zasady.

Nieruchomości – forma aktu notarialnego ad solemnitatem.

Sprzedaż przedsiębiorstwa – forma pisemna z podpisami urzędowo poświadczonymi ad solemnitatem.

W każdym innym przypadku forma dowolna, z tym że forma pisemna ad probationem.

9.       Przedmiot / Inne cechy charakterystyczne

Przedmiotem umowy jest przeniesienie własności rzeczy (ruchomości, nieruchomości, oznaczonych co do gatunku, oznaczonych co do tożsamości) oraz zgodnie z art. 555 k.c. sprzedaż energii oraz praw (prawa majątkowe i zbywalne, w szczególności prawa rzeczowe [oprócz służebności osobistych – art. 300 k.c. i użytkowania na rzecz osoby fizycznej – art. 266 k.c.], wierzytelności i prawa majątkowe na dobrach niematerialnych).

Przedmiotem umowy mogą być zarówno rzeczy istniejące w chwili jej zawarcia jak i przyszłe:

- emptio rei sperate – sprzedaż rzeczy spodziewanej – jest umową sprzedaży zawartą pod warunkiem zawieszającym, że rzecz powstanie, a należna cena będzie dostosowana do ilości i jakości rzeczy tej która powstanie;

- emptio spei – sprzedaż nadziei – jest to umowa sprzedaży bezwarunkowej w której zawarty jest obowiązek zapłaty ceny niezależnie od tego czy rzecz powstanie oraz niezależnie od tego jaka będzie jej ilość oraz jakość.

5a. Prawa i obowiązki sprzedawcy

1)              sprzedawca ma obowiązek przeniesienia własności na kupującego – zasada czynności o podwójnym skutku zobowiązująco-rozporządzającym (art. 155 § 1 k.c., art. 510 § 1 k.c.) z wyjątkami

2)              obowiązek wydania rzeczy kupującemu – art. 535 k.c. – przepis ten ma charakter dyspozytywny, ma zastosowanie gdy strony nie postanowiły inaczej

Sposób wydania rzeczy powinien zapewnić jej całość i nienaruszalność.

Sposób w szczególności opakowania i przewozu powinien odpowiadać właściwościom rzeczy

Art. 545 § 2 k.c. – obowiązek zbadania rzeczy.

3)              obowiązek udzielenia kupującemu potrzebnych wyjaśnień o stosunkach prawnych i faktycznych dotyczących rzeczy oraz wydanie posiadanych dokumentów które tej rzeczy dotyczą

4)              obowiązek załączenia instrukcji dotyczącej sposobu korzystania z rzeczy, jeżeli jest to potrzebne do należytego korzystania z rzeczy zgodnie z jej przeznaczeniem.

Skutki wydania rzeczy:

1)              ponoszenie kosztów wydania, np. opakowania, przesłania rzeczy, jej ubezpieczenia itd., które co do zasady ponosi sprzedawca – art. 547 § 1 k.c.;

2)              z chwilą wydania rzeczy kupującemu, przechodzą na kupującego wszystkie korzyści i ciężary związane z rzeczą oraz niebezpieczeństwo jej przypadkowej utraty lub uszkodzenia. Art. 548 § 2 k.c. pozwala stronom na odrębne określenie chwili przejścia korzyści i ciężarów, przy czym w razie wątpliwości przyjmuje się że w tej samej chwili powstaje po stronie kupującego niebezpieczeństwo przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy.

5b. Prawa i obowiązki kupującego

1)              Obowiązek odebrania rzeczy, przy czym w ramach tego obowiązku jest ponadto obowiązek zbadania przesyłki jeżeli rzecz sprzedana została mu przekazana za pośrednictwem przewoźnika – art. 545 § 2 k.c.;

2)              Jeżeli kupujący dopuszcza się zwłoki z odebraniem rzeczy sprzedanej, sprzedawca może oddać rzecz na przechowanie na koszt i niebezpieczeństwo kupującego. Sprzedawca może również sprzedać rzecz na rachunek kupującego po uprzednim wyznaczeniu mu dodatkowego terminu do odebrania rzeczy. Sprzedaż rzeczy kupującego bez wyznaczania dodatkowego terminu jest dopuszczalna w trzech przypadkach:

1. jeżeli rzecz jest narażona na zepsucie;

2. jeżeli wyznaczenie terminu nie jest możliwe;

3. jeżeli z innych względów groziłaby szkoda.

O dokonaniu sprzedaży rzeczy kupującego, sprzedawca ma obowiązek niezwłocznie zawiadomić kupującego.

3)              Jeżeli rzecz ma być przesłana do miejsca które nie jest miejscem spełnienia świadczenia, koszty ubezpieczenia i przesłania ponosi kupujący.

4)              Kupujący ma obowiązek zapłaty ceny. Cena, co do zasady stanowi sumę pieniężną wskazaną w umowie, przy czym przyjmuje się że cena ta nie musi odpowiadać obiektywnej wartości przedmiotu świadczenia. Cena może być też ustalona w ten sposób, że zostaną do umowy wprowadzone pewne podstawy, czy też zasady jej ustalenia w przyszłości. Jeżeli z okoliczności wynika, że strony miały na względzie cenę przyjętą w stosunkach danego rodzaju, przyjmuje się w razie wątpliwości że chodzi o cenę określoną w miejscu lub w czasie w którym rzecz miała być kupującemu wydana. Cena może mieć charakter ceny sztywnej, maksymalnej, minimalnej lub wynikowej.

Cena sztywna – art. 537 k.c. – polega na tym, że zgodnie z odpowiednim zarządzeniem obowiązującym w miejscu i czasie zawarcia umowy sprzedaży określona rzecz może być sprzedana jedynie za ściśle określoną cenę. W takim przypadku, cena ta wiąże strony chociażby w umowie ustaliły odmienną. Sprzedawca który otrzymał cenę wyższą od ceny sztywnej ma obowiązek zwrotu różnicy kupującemu. Kupujący który rzeczy nie zużył i  nie odsprzedał może w sytuacji gdy zapłacił cenę niższą od ceny sztywnej od umowy odstąpić. Art. 537 § 3 k.c. Kupujący który miał zapłacić cenę niższą od ceny sztywnej, a rzecz zużył lub odsprzedał po cenie obliczonej na podstawie ceny umówionej, obowiązany jest zapłacić cenę sztywną tylko wtedy gdy przed zużyciem lub odsprzedaniem rzeczy znał cenę sztywną lub mógł ją znać przy zachowaniu należytej staranności.

Cena maksymalna – art. 538 k.c. – polega na tym, że zgodnie z zarządzeniem obowiązującym w miejscu i czasie zawarcia umowy sprzedaży, za określoną rzecz nie może być zapłacona cena wyższa niż wskazana w zarządzeniu. W takim przypadku kupujący nie ma obowiązku zapłaty ceny wyższej, a jeśli już to uczynił sprzedawca ma obowiązek zwrócić kupującemu różnicę.

Cena minimalna – art. 539 k.c. – polega na tym, że zgodnie z zarządzeniem obowiązującym w miejscu i w czasie zawarcia umowy sprzedaży, za rzecz danego rodzaju czy gatunku nie może być zapłacona cena niższa od ceny określonej w zarządzeniu, choćby taka była wskazana w umowie sprzedaży. W takim przypadku, jeśli sprzedawca otrzymał cenę niższą, ma roszczenie o dopłatę różnicy.

Cena wynikowa – art. 540 k.c. – polega na tym, że właściwy organ państwowy ustalił w jaki sposób sprzedawca może obliczyć cenę za rzeczy danego rodzaju lub gatunku. W razie sporu co do prawidłowości obliczenia ceny wynikowej, cenę tę ustali sąd.

Jeżeli kupujący jest w zwłoce z zapłatą ceny za dostarczoną część rzeczy sprzedanej lub ze względu na jego stan majątkowy wątpliwe jest czy nastąpi zapłata w terminie, cenę za pozostałą część rzeczy sprzedanych (tych które mają być dostarczone w przyszłości), sprzedawca może powstrzymać się z dostarczeniem pozostałej części rzeczy wyznaczając odpowiedni termin do zabezpieczenia zapłaty rzeczy i z zastrzeżeniem że po upływie wskazanego terminu od umowy odstąpi. W pozostałym zakresie przysługują sprzedawcy wszystkie uprawnienia wynikające ze zwłoki przy umowach wzajemnych.

1.       Zakończenie umowy (termin, wypowiedzenie, odstąpienie itd.)

2.       Przedawnienie roszczeń

Przedawnienie roszczeń z umowy sprzedaży następuje według zasad ogólnych, z wyjątkiem trzech przypadków w których zgodnie z art. 554 k.c. następuje skrócenie przedawnienia roszczeń. Dotyczą one:

1. roszczeń z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy;

2. roszczeń rzemieślników z tego tytułu;

3. roszczeń osób prowadzących gospodarstwa rolne z tytułu sprzedaży płodów rolnych lub leśnych.

We wskazanych przypadkach roszczenia przedawniają się z upływem 2 lat.

Rękojmia i gwarancja są to uprawnienia które łączą dwie cechy wspólne:

1.              przysługują one kupującemu;

2.              w przypadku wad rzeczy sprzedanej.

Różnice:

1.              Rękojmia powstaje ex lege (z mocy samego prawa), niezależnie od woli, a nawet wiedzy sprzedawcy. Natomiast gwarancja przysługuje kupującemu tylko wtedy, gdy gwarant takie uprawnienie mu przyzna.

2.              W przypadku rękojmi zostały przyznane kupującemu cztery różne uprawnienia, które może podnosić przy ujawnieniu się wad rzeczy. W przypadku gwarancji uprawnienia są tylko dwa, przy czym, co do zasady, gwarant decyduje jaki jest zakres tej gwarancji.

Przepisy kodeksu cywilnego mają charakter uzupełniający i będą miały zastosowanie dopiero wtedy, gdy w gwarancji nie zastrzeżono inaczej.

3.              W przypadku rękojmi terminy zostały ustalone ustawowo i wynoszą rok, a gdy chodzi o wady budynku – 3 lata. Natomiast gdy chodzi o gwarancję, termin w jakim gwarant zapewnia że jego rzecz będzie działała prawidłowo zależy od woli gwaranta. Może być zatem wprowadzony w postaci określonej ilości miesięcy lub lat, ale też innych wytycznych, takich jak przebieg kilometrów, czasu pracy określonej maszyny, a nawet może udzielić tzw. dożywotniej gwarancji. Dopiero w przypadku braku jakichkolwiek wytycznych, ustawodawca sprecyzował, że gwarancja obowiązuje 12 miesięcy.

Rękojmia

Rękojmia dotyczy rzeczy sprzedanej która może być obciążona dwojakiego rodzaju wadami:

- wadami fizycznymi; lub

- wadami prawnymi.

Rzecz może mieć trojakiego rodzaju wadę fizyczną:

1)              Wada fizyczna może polegać na tym, że rzecz ma wadę zmniejszającą jej wartość lub użyteczność ze względu na cel w umowie oznaczony, wynikający z okoliczności lub z przeznaczenia rzeczy.

2)              Rzecz ma wadę fizyczną, jeżeli nie ma właściwości o których istnieniu zapewniał sprzedawca – odpowiedzialność za dicta et promissa.

3)              Jeżeli rzecz została kupującemu wydana w stanie niezupełnym, przy czym przyjmuje się że to nie tylko stan niekompletny, ale też nie została dołączona instrukcja obsługi lub inne dokumenty potrzebne...