|
Nie obrażaj więc mojej inteligencji poprzez czynione na pokaz zaniżanie własnej.
ROZRÓD
WETERYNARIA W PRAKTYCE dr n. wet. Roman Dąbrowski, dr n. wet. Roland Kusy, dr hab. n. wet. Marek Szczubiał, dr n. wet. Tomasz Piech Katedra i Klinika Rozrodu Zwierząt Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Akademii Rolniczej w Lublinie Ropomacicze PROBLEM WCIĄŻ AKTUALNY Streszczenie Stany zapalne endometrium u samic zwierząt domowych zajmują czołowe miejsce wśród schorzeń ginekologicz- nych (25, 30, 37). W przypadku suk naj- cięższą i stosunkowo często spotykaną jednostką chorobową układu rozrod- czego jest ropomacicze ( pyometra , endo- metritis-pyometra-complex ), (fot. 1), (4, 7, 11, 36). Pierwsze przypadki opisujące występowanie ropomacicza u suk datują się na rok 1930 (21, 44). Pomimo podję- cia wielu prób zapobiegania oraz zacho- wawczego jego leczenia, stanowi ono w dalszym ciągu duże zagrożenie dla ży- cia zwierząt (43). Ropomacicze jest schorzeniem prze- biegającym z nagromadzeniem się ropy w świetle macicy (fot. 2), (18, 33). Wy- stępuje najczęściej u suk powyżej 6 roku życia (18, 20, 41, 43). Dane z piśmiennic- twa oraz obserwacje własne wskazują, że do ropomacicza może dojść również u suk młodszych, nawet 4-miesięcznych (41, 43). Schorzenie może być następ- stwem długo trwającego porodu, zabu- rzeń inwolucji macicy po porodzie lub też infekcji dróg rodnych po poronieniach. Uważa się przy tym, że bardziej podatne na ropomacicze są suki, które nigdy nie rodziły (36). Etiopatogeneza ropomacicza wciąż nie jest do końca wyjaśniona. Do rozwo- ju ropomacicza dochodzi w fazie meta- estralnej i diestralnej cyklu rujowego (do około 85-105 dnia po cieczce). W prze- biegu schorzenia obserwuje się nadmier- ną sekrecję gruczołów macicznych oraz proliferację początkowo endometrium, a w miarę trwania procesu chorobowego również głębszych warstw ściany maci- cy (13, 25, 33, 36). Uważa się, że powyż- sze zmiany proliferacyjne i sekrecyjne są wynikiem nadmiernej reakcji błony śluzowej macicy na skoordynowane od- działywanie estrogenów i progesteronu (3, 36). Stąd też u podstawy tej metropa- Jednym z najczęściej występujących schorzeń układu rozrodczego u suk jest ropomacicze. W etiologii schorzenia za- sadniczą rolę odgrywają zaburzenia na- tury hormonalnej stanowiące pierwotną jej przyczynę. Wtórnie proces ten wikłany jest przez czynniki infekcyjne. Obecnie w literaturze coraz częściej opisywane są przypadki skutecznej terapii zacho- wawczej ropomacicza, jednakże metodą z wyboru jego terapii jest nadal zabieg owariohisterektomii. Słowa kluczowe suki, ropomacicze, leczenie ropoma- cicza Abstract Pyometra is one of the most common diseases of the reproductive system in bitches. The aetiology of the disease is mainly associated with hormonal abnor- malities which are the primary cause of this condition. The process is complica- ted by infectious factors. Although more and more reports describing successful conservative therapy for pyometra are found in literature, ovariohysterectomy remains the treatment of choice. Key words bitches, pyometra, treatment for py- ometra 38 MARZEC-KWIECIEŃ • 2/2007 www.weterynaria.elamed.pl u suk WETERYNARIA W PRAKTYCE ROZRÓD tii leżą przede wszystkim zaburzenia na- tury hormonalnej, stanowiące pierwot- ną jej przyczynę, zaś wtórnie proces ten wikłany jest przez czynniki infekcyjne (4, 12, 18, 21, 25, 36). W opinii różnych autorów do ropo- macicza może dojść w przypadku pod- wyższenia poziomu estrogenów przy fi- zjologicznych stężeniach progesteronu, poziomu progesteronu przy fizjologicz- nych stężeniach estrogenów lub pozio- mu obu tych hormonów (7, 18, 25, 36). Ostatnie doniesienia wskazują, że ropo- macicze może rozwinąć się także w fazie lutealnej cyklu, przy braku zaburzeń se- krecyjnych obu wymienionych hormo- nów (12, 38). W etiologii ropomacicza pewną rolę odgrywają zmiany ilościowe receptorów estrogenowych (ER) w endometrium (14, 15, 17, 38). W normalnym cyklu jaj- nikowym, we wczesnej fazie porujowej, stosunkowo wysokie stężenie endogen- nego progesteronu przyczynia się do zmniejszenia ich ilości w endometrium i zatrzymania rozrostu błony śluzowej macicy (17, 31). Zaburzenie wzajemne- go stosunku estrogenów i progesteronu w przypadku nieprawidłowości czynno- ściowych jajników (cysty jajnikowe, fot. 3) może prowadzić do braku fizjologiczne- go porujowego obniżenia się liczby ER w endometrium. Konsekwencją tego faktu jest nadmierna proliferacja komó- rek endometrium oraz wzmożona ich czynność sekrecyjna we wczesnej fazie porujowej, co stanowi punkt wyjściowy do rozwoju endometritis glandularis cysti- ca (14). Rozrost gruczołów zlokalizowa- nych w endometrium macicy określany jako CEH ( cystic endometrial hyperplasia ) poprzedza typowe ropomacicze, do któ- rego dochodzi w wyniku dołączenia się wtórnie infekcji bakteryjnych (2, 12, 18, 21, 25, 36). W przebiegu ropomacicza dochodzi za- zwyczaj do silnej intoksykacji organizmu, która jest następstwem infekcji macicy drobnoustrojami. Spośród drobnoustro- jów najczęściej izolowana jest Escherichia coli (1, 4, 9, 16, 26, 46), co jest związane ze zwiększoną adherencją tych bakterii pod wpływem progesteronu do mikrokosm- ków błony śluzowej macicy (4, 38, 42). Jednym ze składników ściany komórko- wej bakterii Gram-ujemnych są endo- toksyny (m.in. lipopolisacharyd – LPS). Uważa się, że uwalniany w przebiegu schorzenia w nadmiernej ilości LPS jako czynnik prozapalny może być przyczyną rozwoju stanów zapalnych w narządach miąższowych, co może prowadzić do ze- społu niewydolności wielonarządowej, a niekiedy nawet zejść śmiertelnych (21). Pod wpływem lipopolisacharydu we krwi dochodzić może do zaburzeń czynności neutrofilów i makrofagów, czego następ- stwem jest zahamowanie lub nadmier- na synteza i uwalnianie cytokin proza- palnych (TNFα, IL-1, IL-6, IL-8) oraz wtórnych mediatorów zapalnych (wol- ne rodniki tlenowe, tlenek azotu, prosta- glandyny, leukotrieny, czynnik aktywują- cy płytki krwi), jako jednych z głównych mechanizmów nadmiernej odpowiedzi zapalnej i immunologicznej (21, 22, 34). TNFα wraz z IL-1 wywołuje gorączkę, spadek ciśnienia i zmniejszenie obwo- dowego oporu naczyniowego (35). Po- nadto TNFα, IL-1 i IL-6 są głównym in- duktorem zwiększonej biosyntezy białek ostrej fazy, jako nieswoistych wskaźni- ków natężenia procesów zapalnych (35). Dlatego też wydaje się, że niekontrolowa- ne nadmierne wytwarzanie mediatorów zapalenia w przebiegu ropomacicza, wi- kłanego ponadto przez E. coli może być jedną z głównych przyczyn nieodwracal- nego procesu uszkodzenia narządów we- wnętrznych lub też nawet wstrząsu sep- tycznego, który w niektórych przypad- kach prowadzić może w efekcie do zejść śmiertelnych (21). Oprócz E. coli z wydzieliny zapalnej macicy izolowane są ponadto drobno- ustroje, takie jak: Proteus spp. , Pasteurel- la spp. , Klebsiella spp. , Pseudomonas spp. , Moraxella oraz dotychczas niezidentyfi- kowane bakterie Gram-dodatnie z ro- dzaju Bacillus oraz Staphylococcus aureus, Streptococcus spp. (1, 4, 16, 26). Te ostat- nie mogą być również przyczyną wstrzą- su septycznego. W rozpoznaniu ropomacicza bardzo istotną rolę odgrywa wywiad przepro- wadzony z właścicielem zwierzęcia. Konieczne jest ustalenie wieku zwie- rzęcia, daty wystąpienia i okresu trwa- nia ostatniej cieczki, ewentualnej ciąży i porodu. W wywiadzie pytamy o apetyt zwierzęcia, pragnienie, oddawanie mo- czu, wyciek z dróg rodnych, wylizywa- nie okolicy sromu oraz czy suka otrzy- mywała sterydowe hormony płciowe lub ich analogi. Dużą rolę w diagno- styce ropomacicza ma badanie palpa- cyjne macicy przez powłoki brzuszne. Należy jednakże pamiętać, że jest ono obarczone pewnym ryzykiem, związa- nym z możliwością pęknięcia wypeł- Fot. 1. Ropomacicze u suki Fot. 2. Ropomacicze u suki – widoczna cysta jajnikowa MARZEC-KWIECIEŃ • 2/2007 39 www.weterynaria.elamed.pl ROZRÓD WETERYNARIA W PRAKTYCE Fot. 3. Badanie USG jamy brzusznej suki – widoczne powiększone rogi macicy; badanie wykonane w Kate- drze i Klinice Rozrodu Zwierząt Wydziału Medycyny Weterynaryjnej AR w Lublinie nym mechanizmem terapii ropoma- cicza. Odbywa się to bowiem poprzez hamowanie funkcji ciałka żółtego. An- tygestageny oddziałują na receptory progesteronowe w macicy, wobec któ- rych wykazują silniejsze powinowactwo niż progesteron endogenny oraz gliko- kortykoidy. Wskazaniem do rozpoczę- cia terapii ropomacicza antygestage- nami jest podwyższony poziomu pro- gesteronu w surowicy krwi – powyżej 1 ng/ml (28). Do preparatów zawiera- jących jako substancję czynną antyge- stagen należą: RU 46534 (aglepriston), ZK 98734 (lilopriston) oraz ZK 98299 (onapriston) (27, 28). Spośród nich w praktyce stosowany jest najczęściej RU 46534. W Polsce antygestagenem dopuszczonym do obrotu w ginekolo- gii weterynaryjnej jest preparat o na- zwie Alizin. Jest to roztwór do iniekcji, zawierający antagonistę progesteronu – aglepriston. Wykorzystywany jest on przede wszystkim do przerywania ciąży u suk. Ostatnio przeprowadza- ne badania wskazują również na jego przydatność w leczeniu ropomacicza u suk (28). W terapii piometrii antyge- stagenami duże znaczenia posiada fakt, że po ich podaniu dochodzi do otwarcia szyjki macicznej i wydalenia zalegają- cej w macicy ropnej wydzieliny (28, 45). Towarzyszy temu zazwyczaj poprawa stanu ogólnego zwierzęcia, co może być traktowane jako przygotowanie pacjen- ta do zabiegu owariohisterektomii (28). W leczeniu zachowawczym ropomaci- cza stosowane są również prostaglan- dyny F–2α, których mechanizm działa- nia polega na luteolizie ciałka żółtego, co prowadzi do obniżenia stężenia pro- gesteronu w surowicy krwi (5, 10, 23, 32, 39, 40). Ponadto prostaglandyny po- wodują rozwarcie szyjki macicznej oraz wywołują skurcze mięśniówki macicy, co w efekcie prowadzi do samoistnego opróżnienia tego narządu z patologicz- nej zawartości, stwarzając tym samym korzystne warunki do samowyleczenia. Warto jednak zaznaczyć, że podczas sto- sowania syntetycznych analogów PGF 2 α u psów na ogół obserwuje się silne obja- wy nietolerancji tego leku, przejawiają- ce się niepożądanymi objawami ubocz- nymi. W związku z tym zaleca się sto- sowanie naturalnej PGF 2 α (np. preparat Dinolytic firmy Upjohn). Kolejna metoda zachowawczego le- czenia ropomacicza polega na jednocze- snym podawaniu prostaglandyny i ago- nisty dopaminy – kabergoliny, działają- cej również luteolitycznie na ciałko żółte (11, 24). Dawkę PGF 2 α można wówczas zmniejszyć, tym samym nie dochodzi do wystąpienia ubocznych objawów jej działania (24). Jednakże powyższy mo- del terapii ropomacicza można zastoso- wać jedynie w przypadku, gdy suka jest w drugiej połowie fazy diestralnej cyklu rujowego (24). W każdej metodzie leczenia zacho- wawczego ropomacicza otwartego do- datkowo należy uwzględnić antybioty- koterapię, opierając się na uprzednio wykonanych badaniach bakteriolo- gicznych pobranej wydzieliny z dróg rodnych i określeniu lekowrażliwości wyizolowanych drobnoustrojów. Tera- pia zachowawcza zapalenia błony ślu- zowej macicy stosowana jest głównie u suk młodych (jak wynika z doświad- czenia klinicznego najbardziej skutecz- na jest do czwartego roku życia), będą- cych w dobrym stanie ogólnym, które hodowane są w celach reprodukcyj- nych oraz u tych samic, u których za- bieg owariohisterektomii jest niemoż- liwy do wykonania, z uwagi na brak ak- ceptacji ze strony właściciela zwierzęcia. Podejmując się leczenia zachowawcze- go ropomacicza zawsze należy mieć na uwadze czas jego trwania oraz stopień uszkodzenia ściany macicy. Przy dłu- gotrwałym procesie chorobowym do- chodzi bowiem do jej nieodwracalnych zmian zwyrodnieniowych. Ponadto po- głębiająca się podczas długotrwałej te- rapii zachowawczej ropomacicza in- toksykacja organizmu może być bezpo- średnią przyczyną zejścia śmiertelnego zwierzęcia lub wydłużonego okresu ho- spitalizacji po zabiegu amputacji maci- cy i jajników. Metodą z wyboru w terapii ropomaci- cza jest zabieg polegający na usunięciu macicy wraz z jajnikami – owariohiste- rektomia (19, 47). Główną zaletą meto- dy chirurgicznej jest dość szybkie ustę- powanie towarzyszących ropomaciczu objawów klinicznych, takich jak apatia, brak apetytu, wzrost pragnienia, niekie- dy uporczywy ropny wyciek z dróg rod- nych, któremu towarzyszy zazwyczaj nieprzyjemny zapach, a w przypadku długo trwającego procesu chorobowego dodatkowo toksemia (38, 41). Jednakże wykonanie zabiegu owariohistektomii zależy w dużej mierze od decyzji właści- ciela, który nie zawsze akceptuje powyż- sze postępowanie, jako metodę z wybo- ru leczenia ropomacicza. Fot. 4. Zdjęcie RTG jamy brzusznej suki – widoczne powiększone rogi macicy; zdjęcie wykonane w Pra- cowni Radiologii i Ultrasonografii Katedry i Kliniki Chirurgii Zwierząt Wydziału Medycyny Weterynaryj- nej AR w Lublinie nionej ropą macicy w trakcie badania. Wziernikowanie pochwy przy pomocy waginoskopu to również jedno z badań podstawowych w przypadku tego scho- rzenia. Badanie to pozwala na ocenę stanu pochwy oraz zewnętrznego uj- ścia szyjki macicznej, a w przypadku obecności wypływu, umożliwia lokali- zację jego źródła. Metodą nieinwazyjną na podstawie której istnieje możliwość rozpoznania ropomacicza jest badanie USG (fot. 4) lub RTG jamy brzusznej (fot. 5), pozwalające ocenić stopień po- większenia macicy. Rozpoznanie scho- rzenia ułatwia również badanie hema- tologiczne krwi, w którym stwierdza- my najczęściej leukocytozę i neutrofilię z przesunięciem obrazu białokrwinko- wego w lewo. Częste występowanie ropomacicza u suk powoduje konieczność poszuki- wania skutecznych metod jego lecze- nia i zapobiegania. Jedną z metod za- chowawczego leczenia ropomacicza jest stosowanie antygestagenów. Mecha- nizm działania antygestagenów polega na hamowaniu biologicznych funkcji progesteronu, takich jak: zwiększenie sekrecji gruczołów macicznych, blo- kowanie czynności skurczowej myome- trium oraz zamykanie szyjki macicznej (6, 8, 28, 29, 45). Eliminacja oddziały- wania progesteronu na tkanki i orga- ny wewnętrzne organizmu jest istot- Piśmiennictwo: 1. Bagcigil A.F., Kirsan I., Ikiz S., Ozgur Y.: Bacteriological examination of the bitches with pyometra . „Medycyna Wet.”, 2004, 60, 934-936. 2. Barton C.: Disease of the uterus-cystic en- dometrial hyperplasia/pyometra complex . In Morgan, R.V. (Ed), Veterinary Reproduc- 40 MARZEC-KWIECIEŃ • 2/2007 www.weterynaria.elamed.pl ROZRÓD WETERYNARIA W PRAKTYCE tion and Obstetrics, WB Saunders, Phila- delphia 1992, 527-529. 3. Bielańska-Osuchowska Z.: Embriologia . PZWiL, Warszawa, 1983. 4. Birger M., Samborski Z.: Aktualne poglą- dy na etiopatogenezę zespołu endometritis- -pyometra u suk . „Medycyna Wet.”, 1998, 54, 239-241. 5. Birger M., Dejneka G.J., Niżański W., Sam- borski Z.: Wybrane aspekty diagnostyki i te- rapii zespołu endometritis-pyometra u suk. „Medycyna Wet.”, 1998, 54, 301-304. 6. Blendinger K., Bostedt H., Hoffmann B.: Hormonal state and effects of the use of an anti- progestin in bitches with pyometra. „J. Reprod. Fertil. Suppl.”, 1997, 51, 317-325. 7. Bøerresen B.: Pyometra in the dog – a pa- thophysiological investigation. I. The pyome- tra syndrome, a review . „Nord. Vet. Med.”, 1975, 27, 508-517. 8. Breitkopf M., Hoffmann B., Bostedt H.: Tre - atment of pyometra (cystic endometrial hyper- plasia) in bitches with an antiprogestin. „J. Re- prod. Fertil. Suppl.”, 1997, 51, 327-331. 9. Chen Y.M., Wright P.J., Lee C.S., Brow- ning G.F.: Uropathogenic virulence factors in isolates of Escherichia coli from clinical cases of canine pyometra and feces of healthy bitches . „Vet. Microbiol.”, 2003, 94, 57-69. 10. Concannon P.W., Hansel W.: Prostaglan- din F2 α induced luteolysis, hypothermia and abortions in Beagle bitches . „Prostaglandins”, 1977, 13, 533-542. 11. Corrada Y., Arias D., Rodrigez R., Torto- ra M., Gobello C.: Combination dopamine agonist and prostaglandyn agonist treatment of cystic endometrial hyperplasia-pyometra com- plex in bitches . „Theriogenology”, 2006, 66, 1557-1559. 12. De Bosschere H., Ducatelle R., Ver- meirsch H., van den Broeck W., Co- ryn M.: Cystic endometrial hyperplasia–pyo- metra complex in the bitch: should the two en- tities be disconnected? „Theriogenology”, 2001, 55, 1509-1519. 13. De Bosschere H., Ducatelle R., Tshama- la M.: Is mechanically induced cystic endome- trial hyperplasia (CEH) a suitable for study of spontaneously occurring CEH in the uterus of the bitch? „Reprod. Domest. Anim.”, 2002, 37, 152-157. 14. De Cock H., Vermeirsch, H., Ducatelle, R., De Schepper, J.: Immunohistochemical ana- lysis of estrogen receptors in cystic-endometri- tis-pyometra complex in the bitch. „Therioge- nology”, 1997, 48, 1035-1047. 15. De Cock H.: Immunohistochemical localiza- tion of estrogen receptor in the normal canine female genital tract . „Domest. Anim. Endo- crinol.”, 1997, 14, 133-147. 16. Dhaliwal G.K., Wray C., Noakes D.E.: Uter- ine bacterial flora and uterine lesions in bitch- es with cystic endometrial hyperplasia (pyome- tra). „Vet. Rec.”, 1998, 143, 659-661. 17. Dobrzyńska Z.: Badania nad etiopatoge- nezą i diagnostyką najczęściej występujących schorzeń narządu rodnego suk w środowisku wielkomiejskim . Praca doktorska, Wro- cław, 2001. 18. Dow C.: The cystic hyperplasia-pyometra complex in the bitch. „Vet Rec.”, 1958, 70, 1102-1108. 19. England G.C.W.: Rozród i położnictwo psów według Allena. Warszawa, 1998. 20. Fayrer-Hosken R.A., Durham D.H., Allen S., Miller-Liebl D.M., Caudle A.B.: Follicular cystic ovaries and cystic endometrial hyperplasia in a bitch. JAVMA, 1992, 201, 107-108. 21. Fransson B., Lagerstedt A.S., Hellmen E., Jonsson P.: Bacteriological findings, blood chemistry profile and plasma endotoxin le- vels in bitches with pyometra or other ute- rine diseases. „J. Vet. Med. A.”, 1997, 44, 417-426. 22. Giannoudis P.V.: Current concepts of the in- flammatory response after major trauma: an update. „Injury”, 2003, 34, 397-404. 23. Gilbert R.O., Nöthling J.O., Oettle E.E.: A retrospective study of 40 cases of canine pyometra–metritis treated with prostaglan- din f–2alfa and broad-spectrum antibacterial drugs. „J. Reprod. Fert. Suppl.”, 1989, 39, 225-229. 24. Gobello C.: Dopamine agonist, anti-proge- stins, anti-androgens, long-term-release GnRH agonist and anti-estrogens in canine reproduc- tion: A review. „Theriogenology”, 2006, 66, 1560-1567. 25. Hardy R.M., Osborne C.A.: Canine pyome- tra: pathophysiology, diagnosis and treatment of uterine and extra-uterine lesions. „J. Am. Vet. Med. Ass.”, 1974, 10, 245-266. 26. Hagman R., Kühn I.: Escherichia coli strains isolated from the uterus urinary bladder of bit- ches syffering from pyometra: comparison by re- striction enzyme digestion and pulsed-field gel electrophoresis . „Vet. Microbiol.”, 2002, 84, 143-153. 27. Hoffmann B., Schuler G.: Receptor blockers – general aspects with respect to their use in do- mestic animal reproduction . „Anim. Reprod. Sci.”, 2000, 60-61, 295-312. 28. Janowski T., Domosławska A., Zduń- czyk S.: Blokery receptorów progesteronu (an- tygestageny) oraz ich zastosowanie w rozro- dzie małych zwierząt. „Medycyna Wet.”, 2003, 59, 1064-1067. 29. Janowski T., Domosławska A., Zduń- czyk Z.: Przydatność antygestagenów w le- czeniu endometritis-pyometra-complex (EPC) u suk. Materiały z Sesji Naukowej „Moż- liwości zastosowania antygestagenów u psów i kotów”, Warszawa, 2005. 30. Johnston S. D.: Diagnostic and therapeu- tic approach infertility in the bitch. J. Am. Vet. Med. Ass. 176, 1335–1338, 1980. 31. Johnstone S.D., Kiang D.T., Seguin B.E., Hegstad R.L.: Cytoplasmic estrogen and pro- gesterone receptors in canine endometrium dur- ing the estrus cycle. „Am. J. Vet. Res.„, 1985, 46, 1653-1658. 32. Kania B.F.: Prostaglandyny: działanie i stoso- wanie u zwierząt. „Medycyna Wet.”, 2000, 56, 94-98. 33. Karczewski W., Ostrzeszewicz G., Naga- jewski M.: Analiza czynników usposabiają- cych do występowania ropomacicza u suk oraz wyników leczenia operacyjnego tego schorze- nia. „Medycyna Wet.”, 1987, 43, 487-488. 34. Kostro K., Wojcicka-Lorenowicz K., Gliń- ski Z., Krakowski L., Wrona Z.: Białka ostrej fazy jako ligandy komórek układu im- munologicznego. „Medycyna Wet.”, 2002, 58, 929-933. 35. Kostro K., Gliński Z.: Białka ostrej fazy u zwierząt. WAR, Lublin, 2003. 36. Krzyżanowski J.: Ropomacicze u suk. „Me- dycyna Wet.”, 1994, 50, 436-438. 37.Krzyżanowski J., Wawron W., Krakow- ski L., Kostro K., Wrona Z., Szczubiał M., Piech T., Kusy R.: Badania nad sta- nem nieswoistych mechanizmów obronnych u suk z ropomaciczem. „Med. Wet.”, 2000, 56, 382-385. 38. Leitner M., Aurich J.E., Galabova G., Au- rich C., Walter I.: Lectin binding patterns in normal canine endometrium and in bit- ches with pyometra and cystic endometrial hyperplasia. „Histol. Histolathol.”, 2003, 18, 787-795. 39. Meyers-Wallen V.N., Goldschmidt M.H., Flickinger G.L.: Prostaglandin F2 alpha tre- atment of canine pyometra. JAVMA, 1986, 189, 1557-6151. 40. Nelson R.W., Feldman E.C., Stabenfeldt G.H.: Treatment of canine pyometra and en- dometritis with prostaglandin F2 alpha. JA- VMA, 1982, 181, 899-903. 41. Niskanen M., Thrusfield M.V.: Associations between age, parity, hormonal therapy and bre- ed, and pyometra in Finnish dogs. „Vet. Rec.”, 1998, 143, 493-498. 42. Sandholm M., Vasenius H., Kivistö A.K.: Pathogenesies of canine pyometra. „J. Am. Vet. Med. Assoc.”, 1975, 167, 1006-1010. 43. Stone E.A., Littman M.P., Robertson J.L., Bovee K.C.: Renal Dysfunction in dogs with pyometra , JAVMA, 1988, 193, 457-464. 44. Teunissen G.H.: The development of endo- metritis in the dog and the effects of oestradiol and progesterone on the uterus , „Acta Endo- crinol.” (Copenh), 1952, 9, 707-420. 45. Trasch K., Wehrend A., Bostedt H.: Follow- up examinations of bitches after conservative treatment of pyometra with antigestagen al- gepristone. „J. Vet. Med. A Physiol. Pathol. Clin. Med.”, 2003, 50, 375-379. 46. Wernicki A., Krzyżanowski J., Puchalski A., Kowalczyk D.: Charakterystyka wybra- nych wsłaściwości szczepów E. coli izolowanych z przypadków ropomacicza suk . „Med. Wet.”, 2000, 56, 49-52. 47. Żakiewicz M.: Chirurgia małych zwierząt . PWRiL, Warszawa, 1983. dr n. wet. Roman Dąbrowski Katedra i Klinika Rozrodu Zwierząt Wydział Medycyny Weterynaryjnej Aka- demii Rolniczej w Lublinie, 20-612 Lublin, ul. Głęboka 30 e-mail: roman.dabrowski@ar.lublin.pl 42 MARZEC-KWIECIEŃ • 2/2007 www.weterynaria.elamed.pl |
Menu
|