wersologia, Poetyka

Rodzaje wierszy

sylabotoniczny

zdaniowy

toniczny

sylabiczny

stroficzny

stychiczny

nieregularny

biały

podlega zasadom regularnego systemu wersyfikacyjnego zwanego sylabotonizmem

üjego budowa oparta jest na zgodności liczby sylab i regularnym rozkładzie akcentów w obrębie wersów

üposiada stałą liczbę sylab w wersie i stały rozkład sylab akcentowanych i nieakcentowanych

üwprowadza do poezji polskiej zasady miarowego wiersza antycznego; podstawową miarą wiersza jest stopa, tj. określona liczba sylab z jednym stałym akcentem (trochej, jamb, daktyl, amfibrach, anapest, peon III)

ügranice stóp mogą pokrywać się z granicami wyrazów (diereza) bądź mogą wypadać wewnątrz wyrazów (cezura)

ümoże też wystąpić zjawisko kataleksy lub hiperkataleksy, tj. skrócenia lub wydłużenia w ostatniej stopie wersu sylaby nieakcentowanej

üukształtował się w polskiej poezji w epoce romantyzmu

najstarszy polski typ wiersza występujący w poezji średniowiecznej XV i początku XVI wieku

üinaczej nazywany wierszem składniowo-intonacyjnym

üoparty był na zasadzie przebiegu wersu i zdania

üposzczególny wers stanowił jedno zdanie lub wyraźnie określony, jednorodny człon zdania , przy czym koniec zdania był zawsze końcem wersu

ünie występowały w nim przerzutnie

üposiadał nierówne wymiary wersów, różne ilości sylab w wersie (asylabizm), ale niekiedy wyrównywano długości wersów, ponieważ wiersz ten związany był z muzyką (głównie pieśni kościelne)

ürym średniowieczny zależny był od zdaniowej budowy wiersza (najczęściej więc występowały rymy parzyste, gramatyczne)

üdo wiersza zdaniowego nawiązywano w poezji młodopolskiej, czasami pojawia się w twórczości współczesnych poetów (J. Czechowicz, W. Szymborska)

spełnia zasady budowy wiersza charakterystyczne dla systemu wersyfikacyjnego zwanego tonizmem

üposiada jednakową liczbę akcentów głównych, stałą ilość zestrojów akcentowych w wersie

üzestrój akcentowy to zespół sylab stanowiących znaczeniową całość, zgrupowanych wokół jednego akcentu (akcent nie musi być stały, może padać na różne sylaby)

üilość sylab występująca w poszczególnych wersach jest różna

üpojawił się już w niektórych dramatach J. Słowackiego

üprawdziwie rozwinął się w Księdze ubogichJ. Kasprowicza

übył wykorzystywany w twórczości wielu poetów w XX wieku

- Jest pierwszym uporządkowanym ,unormowanym i regularnym systemem wersyfikacyjnym w poezji polskiej

-posiada jednakową  ilość sylab (zgłosek) każdym wersie

-po tej samej liczbie sylab –w wersach dłuższych niż  8 zgłoskowe–pojawia się średniówka, czyli pauza, stały międzywyrazowy przedział wewnątrz wersu

-charakteryzuje go również stały akcent w zakończeniu wersu i najczęściej stała przedśredniówką (akcent paroksytoniczny)

-w związku z tym najczęściej spotykamy w tego typu utworach rymy żeńskie

üwprowadzono również przerzutnię

üpoczątkiwierszasylabicznegosięgająepokirenesansuitwórczościJ.Kochanowskiego

wiersz zbudowany z wersów powiązanych w strofy

wiersz zbudowany z ciągu wersów nie grupujących się w wierszowe

jednostki wyższego rzędu

częścioweodstąpienieodpewnychregułzzachowaniempozostałych–topodstawowacechawierszanieregularnego

üwiersznieregularnysylabiczny

•tylkopewnaczęśćwersówmatakąsamądługość;zwykleprzeplatająsięzesobąwersyoróżnejilościsylab

•średniówkaznajdujesięwstałymmiejscu

•układrymówjestdośćregularny,urozmaicony

•rozwinąłsięwXVIII+wiecznychbajkach,spotykamygorównieżwdramacieromantycznym

üwiersznieregularnysylabotoniczny

•wwersiemożewystępowaćtensamrodzajstóp,aleichilośćwposzczególnychwersachjestróżna

•pojawiłsięwpoezjiokresuromantyzmu

üwiersznieregularnytoniczny

•jestzbliżonydowierszawolengo

•ilośćzestrojówakcentowychwwersachmożebyćróżna

•upowszechniłsięwpoezjinaprzełomieXIXiXXwieku

wierszbezrymowy,stanowiącywobrębiedanegosystemuwersyfikacyjnegoopozycjęwobecznaczniebardziejrozpowszechnionegowpolskiejpoezjiwierszarymowanego

üpo raz pierwszy pojawił się w Odprawie posłów greckich J. Kochanowskiego jako aluzja do pozbawionego rymu wiersza antycznego

üwierszem białym pisane są m. in. Satyry Opalińskiego, niektóre dramaty J. Słowackiego i C. Norwida

WERSOLOGIA to budowa wiersza; ogół zasad i właściwości systemowych i strukturalnych kształtujących mowę wierszowaną i odróżniających ją od prozy

WIERSZ to mowa w szczególny sposób zorganizowana, przeciw stawna prozie. Fundamentem organizacji wierszowej są:

a) powtarzalność wierszowanych jednostek, których budowę i współzależności ustalają reguły systemów wersyfikacyjnych. Powtarzalność ta jest źródłem rytmu wierszowego i tylko w wierszu wolnym może zatracić swój rytmiczny charakter

b) napięcie między intonacją zdaniową a intonacją wierszową.

c)w systemach numerycznych napięcie między złożonym wzorcem rytmicznym a jego urzeczywistnieniem w przebiegu określonego tekstu wierszowego.