|
Nie obrażaj więc mojej inteligencji poprzez czynione na pokaz zaniżanie własnej.
Toksykologia wykład II
Podstawowe pojęcia i definicje. Ogólne wiadomości o truciznach i zatruciach.
Toksykologia: nauka o truciznach i zatruciach/z greckiego toxikon = trucizna, logos = nauka/ Toksykologia jako dyscyplina naukowa: bada aktualne i potencjalne niebezpieczeństwa związane z działaniem substancji chemicznych/trucizn / na organizmy żywe, ekosystemy oraz opracowuje sposoby zapobiegania, rozpoznawania i leczenia zatruć. Bada także mechanizmy działania trucizn. Badania naukowe /teoretyczne/: współzależność budowy chemicznej i działania toksyn, wchłaniania, toksyczne środki ochrony roślin. Bieżąca kontrola toksykologiczna: warunki produkcji, obrotu, stosowanie trucizn, rejestr pestycydów, oznaczanie zawartości w żywności. Zapobieganie: rodzaj odzieży ochronnej, metody leczenia zatruć, oświata sanitarna.
Toksykologia podział:
Dziedziny toksykologii: Humanotoksykologia Zootoksykologia Fitotoksykologia Środowiskowa Leków Żywności Ekotoksykologia Pestycydów Kliniczna Sądowo-lekarska Wojskowa Ustawodawcza Ogólna Szczegółowa Teoretyczna Doświadczalna
Różnice: Warunki ekspozycji Droga wchłaniania dawkowanie Praca, choroba Krótki, długi okres Termalna Przewód pokarmowy Układ oddechowy Wg zaleceń lekarskich samodzielnie
Terminologia : Toksykologia żywności: Dotyczy substancji chemicznych dostających się do organizmu z żywnością: · Występowanie naturalne · Dodawane celowo · Zanieczyszczenia · Wytwarzane są w produkcie w czasie proc. technologicznych lub przechowywania · Wytwarzane są w organizmie człowieka z substancji pochodzących z żywności Trucizna/dawna definicja/: Wszystko jest trucizna i nic nie jest trucizna. Dawka decyduje , że jakaś substancja nie jest trucizną. Trucizna/definicja współczesna/: Substancja która wprowadzona do organizmu w małych dawkach wskutek swoich właściwości toksykodynamicznych może wywołać zaburzenia ustroju lub śmierć. Trucizna /definicja współczesna nr 2/: Substancja która wchłonięta do organizmu lub wytworzona w organizmie powoduje zaburzenia funkcjonowania organizmu lub śmierć. Toksyczność: Działanie niepożądane- wynikające z reakcji chemicznych lub fizykochemicznych pomiędzy związkiem chemicznym, który wniknął do ustroju a układem biologicznym/DNA-enzym/ Ksenobiotyk: Substancja chemiczna nie będąca naturalnym składnikiem organizmu, substancja obca, egzogenna /z greckiego ksenon - obcy/ Np.: zanieczyszczenia lub substancje dodawane celowo. Zatrucie: Proces chorobowy z klinicznymi objawami podmiotowymi i przedmiotowymi. Wywołane przez substancję chemiczną pochodzenia egzogennego lub endogennego.
Podział zatruć:
Zatrucia ostre Szybki rozwój, zmiany w organizmie w ciągu krótkiego czasu po wniknięciu 1-razowej dawki trucizny; zwykle objawy zatrucia lub śmierć w ciągu 24 h Zatrucia podostre Mniej gwałtowne po wniknięciu 1 lub kilku dawek Zatrucia przewlekłe Na skutek działania małych dawek trucizn wchłanianych przez dłuższy czas ; dotyczy głównie substancji kumulujących się w organizmie
Ekspozycja: Fizyczny kontakt żywego organizmu z czynnikiem fizycznych, chemicznym lub biologicznym wyrażony stężeniem, natężeniem i czasem trwania. Efekt: Każda biologiczna zmiana w organizmie , narządzie lub tkance spowodowana lub związana z narażeniem na czynnik chemiczny. Efekt może być : szkodliwy , nieszkodliwy, trwały, odwracalny. Efekt szkodliwy: Nieodwracalna zmiana biologiczna pojawiająca się podczas lub po zakończeniu narażenia /gorsza wydolność organizmu, mniejsza sprawność, zwiększona wrażliwość na inne czynniki / Zmiana niekorzystna /anormalna/: Gdy wyniki pomiarów znajdują się poza zakresem wartości prawidłowych.
Działanie niekorzystne: odwracalne nieodwracalne Uszkodzenia biochemiczne: odchylenie od wartości prawidłowych ; powracające do normy po przerwaniu narażenia Uszkodzenie płodu Mutacje, nowotwory złośliwe
Działanie toksyczne: miejscowe systemowe Efekt ograniczony do miejsca kontaktu ksenobiotyku z tkanką np.: skóra – subst. żrąca; płuca - gazy Skutki po wchłonięciu do krwioobiegu i dotarciu do tkanki docelowej
Narząd krytyczny: Narząd który jako pierwszy osiąga stężenie krytyczne substancji toksycznej. /w pierwszej kolejności objawy zatrucia/ Stężenie krytyczne w komórce: Stężenie przy którym zachodzą zmiany czynnościowe w komórce odwracalne lub nieodwracalne; niepożądane lub szkodliwe.
Zależność dawka-odpowiedz: Zależność miedzy dawka a częścią populacji wykazującą określony skutek. Wykorzystywana do oceny ryzyka ze strony substancji chemicznej. Jest to podstawowa zasada toksykologii. Koreluje ekspozycję ze skutkami /efektami/ zazwyczaj im wyższa dawka tym silniejsza odpowiedz /silniejsze objawy zatrucia/. Zależność tą bada się na podstawie badań na zwierzętach, badań klinicznych /z udziałem ludzi/ lub metodami alternatywnymi /In vitro/. Dzięki badaniom nad zależnością miedzy dawką /ekspozycją/ a odpowiedzią //reakcją/ można m.in. ustalić najniższą dawkę przy której pojawia się efekt/ dawka progowa/
Krzywa dawka –odpowiedz zazwyczaj ma sigmoidalny kształt. Małe dawki zazwyczaj nie sa toksyczne. Dawka przy której po raz pierwszy pojawia się efekt toksyczny to dawka progowa. Od tego momentu krzywa wznosi się. W powyższym przykładzie 10 mg –najniższa dawka , przy której pojawiły się pierwsze objawy zatrucia. Dawka 35 mg u 100% osobników wywołuje objawy zatrucia /śmierć/.
NOAEL /NO-OBSERVABLE-ADVARSE-EFFECT-LEWEL/ Największa dawka lub poziom narażenia w badaniach umożliwiających wyznaczenie zależności dawka –odpowiedz, przy którym nie występuje statystycznie istotny wzrost częstości lub nasilenia szkodliwych skutków działania substancji u zwierząt badanych w stosunku do grupy kontrolnej. LOAEL/ LOWEST-OBSERVABLE-ADVARSE-EFFECT-LEWEL / Najmniejsza dawka lub poziom narażenia w badaniach umożliwiających wyznaczenie zależności dawka-odpowiedz, przy którym już występuje statystycznie istotny wzrost częstości lub nasilenia szkodliwych skutków działania substancji u zwierząt badanych w stosunku do grupy kontrolnej. Dawka LD50 /Lethal dose/ Dawka śmiertelna to taka dawka w mg/kg m.c. , która po jednorazowym podaniu wywoła śmierć dokładnie 50% zwierząt użytych w doświadczeniu. Wyznaczana jest w badaniach toksyczności ostrej. Praktycznym zastosowaniem LD50 jest klasyfikacja badanych związków do klas toksyczności. Jest to wyliczona statystycznie dawka , która spowoduje śmierć 50% osobników po 1-razowym podaniu./w przykładzie wynosi ok. 23 mg/ kg m.c. / ADI/accepted daily intake/ To taka ilość substancji w mg/kg m.c./24h , która zgodnie z aktualnym stanem wiedzy nie spowoduje niekorzystnych skutków zdrowotnych nawet jeśli będzie pobierana codziennie przez całe życie ,uwzględnia pobieranie wszystkimi drogami ekspozycji. Wyznaczana na podstawie wyników badań toksyczności przewlekłej. Wyznaczana głównie dla substancji dodawanych do żywności. Nie ustala się ADI dla związków rakotwórczych!!!!
NOAEL100= ADI
Losy substancji obcych w organizmie z uwzględnieniem dróg i mechanizmów wchłaniania, barier, rozmieszczenia, przemian, odkładania i wydalania. Losy substancji obcych w organizmie 1. Droga i sposób dostania się do organizmu/wchłanianie/ 2. Transport i wiązanie ustrojowe/bariery biologiczne/ 3. Rozmieszczenie , kumulowanie 4. Przemiany w organizmie 5. Wydalanie
1. Drogi narażenia/ekspozycji/: Przewód pokarmowy Narażenie niezawodowe; związki szkodliwe zawarte z żywności i wodzie ;niektóre leki Układ oddechowy Narażenie zawodowe i niezawodowe; zanieczyszczenie powietrza ; niektóre leki Skóra Narażenie zawodowe i niezawodowe; związki wchodzące w bezpośredni kontakt ze skóra; niektóre leki; kosmetyki; Błony śluzowe np.: nosa Narażenie zawodowe i niezawodowe; niektóre związki zawarte w powietrzu; żywności; wodzie; niektóre leki;
Zanim ksenobiotyk dotrze do komórki docelowej organizmu musi przejść przez wiele błon komórkowych. Błony to podstawowy system obronny organizmu/bariera/ Ksenobiotyk musi przejść 5 błon zanim dotrze do mitochondriów. Mechanizmy transportowe: ... |
Menu
|