wesele, Polonistyka

Ze wstępu z BN

Stanisław Wyspiański (1869-1907)

- urodzony w Krakowie

- wcześnie osierocony przez matkę – jego ojciec nie był w stanie zapewnić mu należytej opieki i oddał Stanisława pod opiekę państwa Stankiewiczów

- w 1890 udał się w swą pierwszą podróż po Europie – znacząca dla jego twórczości artystycznej

- pracował przy renowacji Kościoła Mariackiego

- kolejny raz (1891-92) wyjechał do Paryża, studiował i odbywał praktyki

- 1894 na stałe osiadł w Krakowie

- zajął się twórczością artystyczną – m.in. odnowa Kościoła Franciszkanów

- nawiązał współpracę z redakcją „Życia”

Geneza „Wesela”

- autentyczne wesele w podkrakowskich wówczas Bronowicach (Lucjan Rydel i Jadwiga Mikołajczykówna), 20.11.1900

- 16.03.1901 – premiera „Wesela” w teatrze im. Juliusza Słowackiego (dyrektorem był Józef Kotarbiński)

„Wesele” można odczytywać jako utwór z kluczem, silnie osadzony w krakowskich realiach. Sam ślub inteligenta z dziewczyną pochodzącą z warstwy chłopskich był głośnym wydarzeniem nie tylko towarzyskim, ale i społecznym, świadczył bowiem o przełamywaniu tradycyjnych podziałów klasowych. Należy go też jednak rozpatrywać na tle tzw. ludomanii – czyli zainteresowania warstw inteligenckich życiem, zwyczajami ludu, w którym nieco idealistycznie upatrywano najzdrowszej warstwy narodu, zdolnej dźwignąć odpowiedzialność za jego losy.

- wraz z Chochołem na scenę wkracza element fantastyczny ß w akcie III zachodzi kalejdoskopowa, migotliwa wymiana dwu planów: realistycznego o nalocie komediowym i fantastycznego

Kompozycja dwuplanowa

Akt I – plan realistyczny. Spotkanie ludzi z różnych środowisk, rozmowy na różne tematy - poważne i banalne, zderzenie postaw i mentalności

Akt II- fantastyczny, symboliczny, poważny, ogarnia obydwa plany, z biegiem czasu przewyższa plan fantastyczny

Akt III – trudno określić, połączenie wątku realistycznego o symbolicznego

- przenikanie się obydwu planów

- falowanie nastrojów

- subtelna indywidualizacja języka w dialogach

- początkowo „Wesele” odczytywane było jako dramat narodowy

Budowa:

- wieloplanowość, wielowarstwowość

- dramat synkretyczny

Przestrzeń„Wesela”
jest kameralna, rzecz dzieje się w izbie, w miejscu zamkniętym, o dobrze zarysowanych granicach. Didaskalia z początku tekstu zawierają dokładny opis tego miejsca. Z pozoru zwykla chłopska Cata, nosi jenak także pewne cechy dworku szlacheckiego (szable, pistolety, portret damy z lat 40. XX wieku). W izbie wiszą dwa obrazy: Kościuszko pod Racławicami i Wernyhora, autorstwa Jana Matejki. Zapowiadają one późniejsze pojawienie się ukraińskiego lirnika oraz chłopów uzbrojonych w kosy. Przestrzeń i czas dramatu nakreślone są konkretnie, ale służą też jako nośnik znaczeń symbolicznych.

Anegdota i realia

Realia:

- na podstawie realnego wydarzenia. Lucjan był krakowskim artystą, przyjacielem Stasia. Bronowice należały do parafii NMP w Krakowie (kościół Mariacki). Bronowice były własnością kościoła. Jadwiga, siostra żony Włodzimierza Tetmajera (przyrodni brat Kazimierza) à brak akceptacji ze strony ojca. Przyjecie weselne w domu Włodzimierza (w dramacie Gospodarz) ß później Rydel odkupił ten dom, dlatego dzisiaj Muzeum „Rydlówka”

- listopad – ważny miesiąc dla Polski

- Żydzi- to również autentyczne osoby. Rachela – Pepe Singer, pielęgniarka

- Dziennikarz – Rudolf Starzewski, redaktor „Czasu”, związany ze Stańczykami (konserwatyści)

- Radczyni – Antonina Domańska, pisarka

- Klimina – baba z Bronowic

- Nos – Tadeusz Noskowski lub Stanisław Czajkowski

„Wesele” to w pewnym sensie pamflet złośliwie opisujący znajomych Wyspiańskiego

- opis wnętrza – plan realny

Plan symboliczny

- fantastyka – zapowiadana w rozmowie Poety z Rachelą (Akt I) ß pomysł  zaproszenia naw wesele Chochoła (pojawia się w Akcie II)

- postać Chochoła: symbol, zapowiedź odrodzenia narodu, nadbudowana. Otwiera korowód „osób dramatu” – widziadeł. Zapowiada ich przyjście i ich rolę à „gości wiele”, którzy będą odsłaniać wszystko co ludziom „w głowie gra”

„widziadła” = personifikacja MYŚLI

- niektóre odczytania wskazują, że Chochoł to prototyp samego Wyspiańskiego

Widmo (pierwszy gość zapowiadany przez Chochoła)

- ukazuje się Marysi (postaci realnej)

- tradycja szopkowa, rodowód religijny,(w parach)

- w MP pojawiają się kabarety, użycie kukieł w celu satyry

- prototypem Widma jest narzeczony Marysi (Ludwik de Laveaux)

Stańczyk – postać historyczna, ukazuje się Dziennikarzowi, symbol epoki Jagiellonów – w tradycji był symbolem mądrości politycznej (dwór Zygmunta Starego)

- uświadamia Dziennikarzowi błędność jego sądów, wskazuje odpowiedzialność za grupę, do której się należy

Rycerz – ukazuje się Poecie

- Kazimierz Przerwa Tetmajer napisał dramt „Zawisza Czarny

Poeta – dekadent, który marzy o sile

Rycerz – reprezentuje fazę swietności Polski

Hetman – ukazuje się Panu Młodemu

F. K. Broniecki – zw. z konfederacją barską – był zdrajcą

Hetman ilustruje upadek, hańbę Polski

Upiór – ukazuje się Dziadowi

Upiór – Jakub Szela – przywódca rabacji galicyjskiej (najbardziej znany przywódca)

Upiór uświadamia Dziadowi, że granica między zwykłą niechęcią, a krwawą rewolucją jest nieduża

Wernyhora – ukazuje się Gospodarzowi.  Postać na pół legendarna, związana z koliszczyzną – symbol pojednania dwóch stanów, a także symbol pojednania Polaków z Ukraińcami – aspekt narodowościowy i społeczny

- idea przymierza narodów i solidaryzmu klasowego

Zostawia złoty róg, gubi podkowę, zapowiada, ze przybędzie – gromadzą się chłopi pod kaplicą w Bronowicach. Nie przybywa Wernyhora, nadchodzi Chochoł. Wernyhora nie przybywa, bo idea Przymierza jest nieaktualna.

„Wesele” jako dramat syntezy sztuk

- ważna dekoracja, rekwizyty, gra światła. Sala jasna – ogród ciemny

- Wagner – synteza sztuk – inaczej realizuje się u Wyspiańskiego – tu jest wszystko integralnym związkiem.