|
Nie obrażaj więc mojej inteligencji poprzez czynione na pokaz zaniżanie własnej.
//-->.pos {position:absolute; z-index: 0; left: 0px; top: 0px;}Teraźniejszość i przyszłość oceniania szkolnegodr Teresa WejnerWyższa Szkoła Edukacji Zdrowotnej i Nauk Społecznych w ŁodziJak rozwijać motywację, aby uzyskać lepsze wyniki w nauce?Słowo „motywacja” pochodzi od movere, co oznacza poruszać się, a dokład�½niej od łacińskich słów: moveo movi, motum które znaczą poruszać, wprawićw ruch, lecz także od se movere – gotować się do czegoś, zabierać się do czegoś,wzruszać, wywoływać, powodować itp.1Oto definicje tego pojęcia podawane przez różnych autorów:Motywacja, według G. Mietzel, „to szereg świadomych przekonań i wartości,na które początkowo wywierają wpływ najwcześniejsze doświadczenia zgro�½madzone w sytuacjach związanych z osiągnięciami i cechy bezpośredniegośrodowiska, np. liczba sukcesów czy porażek”2.P.T. Young definiuje motywację jako „...proces wzbudzający działania, utrzy�½mujący je w toku i regulujący jego przebieg”.Natomiast G. Murphy definiuje motywację jako „Ogólną nazwę dla faktu, żedziałania organizmu są częściowo zdeterminowane jego własną naturą, czyliwewnętrzną strukturą”.Maier używa pojęcia motywacja w celu „wskazania procesu determinującegosposób zachowania się lub określenia zależności przyszłego sposobu zachowa�½nia się od skutków, do których takie zachowanie prowadzi”.D.O. Hebb motywację zdefiniował jako „dążność całego organizmu do zorga�½nizowanej aktywności, prawidłowo wahającej się od poziomu niskiego w cza�½sie snu do wysokiego w stanie czuwania i pobudzenia. Różni się ona takżesposobem zachowania się oraz rodzajem bodźców, na które dany organizmjest wrażliwy. Możemy zatem mówić, że zwierzę cechuje się silnie (lub słabo)wyrażoną motywacją.J.W. Atkinson3twierdzi, że „Termin motywacja odnosi się do wzbudzeniatendencji w kierunku działania prowadzącego do jednego lub więcej skutków.Odnosi się on do końcowej siły tej tendencji do działania, której dana osobadoświadcza jako «chęci czegoś» (...) szczególny cel konkretnego stanu moty�½wacyjnego jest określony przez sytuację”.123H. Gasiul,Teorie emocji i motywacji,Wyd. UKSW, Warszawa 2007, s. 222.G. Mietzel,Psychologia kształcenia,GWP, Gdańsk 2002, s. 354.John William Atkinson (ur. 31 �½�½�½ 1�½23, Jersey �½ity (stan New Jersey))�½ psycholog amer.�½ 1�½�½0 prof. Uni�½versity of Michigan w Ann Arbor�½ czł. Amer. Akad. Umiejętności. (Wielka Encyklopedia PWN, t. 2, Wyd.Naukowe PWN, Warszawa 2001, s. 423).179XVI Konferencja Diagnostyki Edukacyjnej, Toruń 2010Podobnie pisze A.H. Maslow4: „Trafna teoria motywacyjna powinna (...)zakładać, że motywacja jest stała, nigdy nie zanikająca, podlegająca wahaniomi złożona oraz że jest prawie uniwersalną właściwością praktycznie każdegostanu organizmu”.J.S. Brown motywację uważa jako specyficzną zmienną: „1) jeżeli umożliwiaona i aktywizuje kilka różnych reakcji�½ 2) jeżeli zakończenie lub przerwanie jejpo wystąpieniu nowej reakcji prowadzi do wyuczenia się tej reakcji�½ 3) jeżelinagły wzrost jej siły powoduje zaniechanie reakcji�½ 4) jeżeli skutek oddziały�½wania tej reakcji na zachowanie nie może być przypisane żadnemu innemuprocesowi, na przykład uczeniu się, wrażeniom, wrodzonym zdolnościomi nastawieniom”.J. Reykowski5termin motywacja definiuje jako „pojęcie ogólne oznaczającetakie zjawiska, jak intencja, zamiar, chęć, pragnienie, życzenie, zainteresowa�½nie czymś, obawa przed czymś itp. Wszystkie wymienione terminy mają jednącechę wspólną – oznaczają wystąpienie w człowieku „tendencji kierunkowej”,czyli gotowości do zmierzania ku określonym celom�½ ta gotowość może byćmniej lub bardziej świadoma, mniej lub bardziej sprecyzowana. Tendencjętaką nazywamy motywem lub procesem motywacyjnym, natomiast ogół mo�½tywów określamy terminem motywacja. Tak więc motywacja to hipotetycznyproces wewnętrzny, warunkujący dążenie ku określonym celom”�½.Procesy motywacyjne ukierunkowują zachowania jednostki na osiągnięcieokreślonych, istotnych dla niej stanów rzeczy, kierują wykonywanie pewnychczynności tak, aby prowadziły do zamierzonych wyników.Jeżeli człowiek jest świadomy wyników, wykonywanych czynności, wówczasdąży do określonego celu.Definicja T. Kocowskiego określa: „proces motywacyjny to proces organizują�½cy (modyfikujący), czyli pobudzający, ukierunkowujący i kontrolujący czyn�½ności psychiczne (nerwowe), a więc procesy odbioru, przetwarzania i emisjitak, aby sterowana przez nie aktywność prowadziła do celów określonychtreścią danego motywu”.7Autor zaznacza, iż podstawowym założeniem, najakim opiera się owa definicja, jest to, że „proces motywacyjny nie pobudza4Abraham Harold Maslow (ur. 1 �½V 1�½08, Nowy Jork, zm. 8 V�½ 1�½70, Menlo Park (stan Kalifornia)), twórcapsychologii humanistycznej, kierownik katedry psychologii na uniwersytecie w Watham�½ w latach 1�½�½7– 1�½�½8 prezes Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego�½ zajmował się motywacją, stworzył hierar�½chiczną teorię potrzeb ludzkich, tzw. piramidę Maslowa. Zajmował się również funkcjonowaniem osobo�½wości. (�½z. Kupisiewicz, M. Kupisiewicz,Słownik pedagogiczny,Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 200�½.)Janusz Reykowski (ur. 2�½ �½�½ 1�½2�½, Warszawa), psycholog�½ dr nauk humanistycznych Uniwersytetu War�½szawskiego 1�½5�½, habilitacja tamże 1�½�½5�½ od 1�½72 profesor psychologii UW, 1�½71�½73 członek KomitetuEkspertów dla Opracowania Raportu o Stanie Oświaty, 1�½7�½�½82 przewodniczący Polskiego Tow. Psy�½chologicznego, od 1�½8�½ twórca i dyrektor �½nstytutu Psychologii PAN, od 1�½83 członek PAN i od 1�½�½1Europ. Akademii Nauk�½ redaktor „Studiów Psychologicznych”. W latach �½0. prowadził badania nad stre�½sem psychologicznym i emocjami, w l. 70. – nad mechanizmami czynności prospołecznych: sformułowałkoncepcję źródeł i motywacji tych czynności�½ w l. 80. – prace nad wartościami i mechanizmami ewaluacjioraz nad psychologicznymi determinantami zachowań psychologicznych. (W. Okoń,Nowy słownik peda-gogiczny,Wyd. Akademickie „Żak”, Warszawa 2007.)J. Reykowski,Z zagadnień psychologii motywacji,PZWS, Warszawa 1�½70, s. 15.T. Kocowski,Szkice z teorii twórczości i motywacji,SAWW, Poznań 1�½�½1, s. 82.5�½7180Teraźniejszość i przyszłość oceniania szkolnegoczy ukierunkowuje bezpośrednio zachowania, ale że jego funkcją jest modyfi�½kowanie procesów sterujących zachowaniem, a więc procesów nerwowych czypsychicznych”.8Zgodnie z K. Obuchowskim�½„motywy właściwe danej osobyto pełne, świadomie formułowane racje postępowania, w których jest jasnookreślony jego cel i program, który ma do tego celu doprowadzić”.10�½ jak autordodaje, motyw może być jedynie punktem wyjścia do analizy przyczyn po�½stępowania. Natomiast W. Łukaszewski uważa, że przez „motywację rozumiesię system procesów odpowiedzialnych za uruchomienie, nadanie kierunkui podtrzymanie zachowania się tak długo, aż cel, względem którego zachowa�½nie się jest instrumentalne, nie zostanie spełniony”.11Nowy słownik pedagogiczny autorstwa W. Okonia12podaje następującą de�½finicję: „Motywacja to ogół motywów występujących aktualnie u danej jed�½nostki.”13W dalszej części definicji W. Okoń dokonuje podziału motywacjina: wewnętrzną i zewnętrzną. „Motywacja wewnętrzna pobudza do działania,które ma wartość samo w sobie�½ jej przykładem jest zainteresowanie lub zami�½łowanie do czegoś. Motywacja zewnętrzna stwarza zachętę do działania, którejest w jakiś sposób nagradzane lub które pozwala uniknąć kary�½ w szkole takiejmotywacji sprzyja system nagród i kar (np. stopnie, stypendia) oraz cały zbiórprzepisów regulujących tok nauki (studiów) .”14Zatem mamy dwa rodzaje motywacji:wewnętrzną i zewnętrzną.Motywacjawewnętrzna pobudza do działania na tych rzeczach, które się już zinternalizo�½wały. Źródłem wzmocnień wewnętrznych jest wszystko to, co człowiek robiz zamiłowania.U dzieci z trudnościami edukacyjnymi internalizacja zasad przebiega wolniej,dlatego musimy sięgać po te techniki, które wiążą się z motywacją zewnętrzną.Takimi sposobami są techniki metody behawioralnej. Na wzmocnienia ze�½wnętrzne mają wpływ wszelkie czynności, jakie jednostka wykonuje z nakazu,pod przymusem, ze względu na przyszły efekt czy zysk.„Osiągnięcia szkolne uczniów – pisał L. Niebrzydowski – zależne są od wza�½jemnego układu i współdziałania różnorodnych bodźców składających się natak zwaną motywację zewnętrzną i motywację wewnętrzną.”158�½Tamże.Kazimierz Obuchowski (ur. 25 V�½�½ 1�½31, Wołożyn)�½ psycholog�½ 1�½70�½81 pracował w �½nst. Filozofii i Socjo�½logii PAN�½ 1�½82�½�½8 pracownik nauk. UAM w Poznaniu (od 1�½83 profesor), od 1�½�½7 WSP w Bydgoszczy(od 2000 Akad. Bydgoska im. Kazimierza Wielkiego)�½ specjalizuje się w psychologii osobowości. (WielkaEncyklopedia PWN, t. 1�½, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2003, s. 272).K. Obuchowski,Galaktyka potrzeb. Psychologia dążeń ludzkich,Zysk i S�½ka Wydawnictwo, Poznań 2000, s. 35.W. Łukaszewski,Szanse rozwoju osobowości,Książka i Wiedza, Warszawa 1�½84, s. 337.Wincenty Okoń (ur. 1�½14), pedagog, profesor Uniwersytetu Warszawskiego (1�½55 – 1�½84), dyrektor �½n�½stytutu Badań Pedagogicznych (1�½72 – 1�½74), członek PAN�½ autor wielu prac z zakresu dydaktyki ogólnej,historii oświaty i wychowania oraz pedagogiki porównawczej. (�½z. Kupisiewicz, M. Kupisiewicz,Słownikpedagogiczny,Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 200�½.)W. Okoń,Nowy słownik pedagogiczny,Wyd. Akademickie „Żak”, Warszawa 2007.Tamże.L. Niebrzydowski,Wpływ motywacji na uczenie się,Nasza Księgarnia, Warszawa 1�½72, s. �½0.101112131415181XVI Konferencja Diagnostyki Edukacyjnej, Toruń 2010Autor za najważniejsze składniki motywacji zewnętrznej uznaje:• osobowość nauczyciela – „…na kształtowanie się stosunku uczniów doszkoły i poszczególnych przedmiotów nauczania niemały wpływ ma na�½uczyciel. Bez przesady można powiedzieć, że szkoła – to przede wszyst�½kim nauczyciel (grono pedagogiczne) wraz z całokształtem stosowanychprzez niego metod oceny, nagradzania, karania i współpracy z domemrodzinnym wychowanka.”1�½Z badań przeprowadzonych przez L. Nie�½brzydowskiego wynika, iż nauczyciel może występować w potrójnej rolisprawczej – jako przyczyna chętnego uczenia się przez dzieci przedmiotu,którego on uczy�½ przyczyna zapisania się do kółka zainteresowań�½ osobaopiniująca i kształtująca opinię o uczniu.17Zdaniem Autora, nauczycielmoże odgrywać aktywizującą rolę w nauczaniu szkolnym, gdy: a) bę�½dzie dostatecznie dobrze znał swój warsztat pracy i ucznia, którego mupowierzono, b) będzie posiadał takie cechy osobowości, które zapewniąmu autorytet i sympatię w gronie uczniów, c) do swojej funkcji naucza�½nia podchodzić będzie ze zdecydowaną chęcią wpojenia w uczniów jaknajwiększej sumy wiadomości, z chęcią nauczenia ich jak najlepiej ma�½teriału przeznaczonego do opanowania, d) będzie wyzwalał w uczniachświadomą i aktywną postawę prowadzącą do samokształcenia.18• ocenę szkolną – ocena szkolna, wraz z kontrolą, stanowi jeden z naj�½ważniejszych składników i ogniw procesu nauczania. L. Niebrzydowskipodczas swych badań stwierdził, iż wysoka ocena jest jednym z istot�½nych motywów aktywizujących pewien procent uczniów do większe�½go wysiłku, ponieważ wielu z nich traktuje ją jako środek do realizacjiprzyszłych swoich planów oraz dążeń życiowych, niektórzy uczniowienatomiast wiążą z nią nadzieję na otrzymanie nagrody.1�½Samo pobu�½dzenie potrzeby nie wystarczy, aby powstał motyw, musi pojawić sięwzmocnienie.�½stnieją dwa rodzaje wzmocnień: dodatnie (nagroda – zdobycie czegoś warto�½ściowego) i ujemne (kara – utrata czegoś wartościowego).Kara – z psychologicznego punktu widzenia rozumiana jako jeden z przy�½krych rezultatów postępowania uczniów, ponieważ kojarzona jest z pojęciemstrachu, bólu, wstydu, upokorzenia lub krzywdy, jaką może wyrządzić dzieckuosoba ją wymierzająca.Nagroda udzielana z rozsądkiem i umiarem kojarzy się z miłym doznaniem,któremu towarzyszy zwykle radość, zachwyt lub uczucie powodzenia.20Nie bez znaczenia jest tutaj sytuacja rodzinna ucznia. Poważny stosunek rodzi�½ców do pracy zawodowej i społecznej może wpływać mobilizująco na stosunekucznia do nauki, jak i na ogólną jego postawę wobec szkoły. Z taką postawą1�½17181�½20Tamże.Tamże, s. �½5.Tamże, s. �½�½.Tamże, s. 85.Tamże, s. �½�½.182Teraźniejszość i przyszłość oceniania szkolnegowiąże się czynnik, który sprzyja kształtowaniu pozytywnego stosunku do nauki�½jest nim budzenie, podtrzymywanie i utrwalanie pozytywnej motywacji ucze�½nia się, przejawiającej się w sumiennym i dokładnym wykonywaniu wszelkichobowiązków szkolnych.21Jeśli rodzice mają pozytywną postawę wobec szkołyi nauki szkolnej oraz przekonani są o wartości zdobywanej przez dziecko wiedzy,a jednocześnie potrafią wytworzyć klimat sprzyjający uczeniu się, to dzieckutrudno jest oprzeć się temu oddziaływaniu. Ulega ono wówczas przekonaniu,że nauka szkolna jest jego podstawowym i najważniejszym obowiązkiem.22L. Niebrzydowski za motywację wewnętrzną uważa motywy uczenia sięrozumiane jako pragnienia powstałe pod wpływem wewnętrznych sta�½nów, wyrażające się w czynnym dążeniu do działania. Za najważniejszemotywy wewnętrzne Autor uznaje: bezinteresowną potrzebę zdobywaniai rozumienia wiedzy, zainteresowanie nauką szkolną, ambicje, plany i dążeniażyciowe, jak i przekonanie uczniów o praktycznej przydatności zdobywanejwiedzy.23D. Fontana, poruszając kwestię motywacji wewnętrznej, zwraca uwagę naistnienie naturalnego popędu ciekawości.24Ów popęd ma skłaniać do cią�½głego poznawania otoczenia już od najwcześniejszego okresu życia. U dzieciw okresie dojrzewania pomaga on w determinowaniu rozwoju. Gdy podczaseksploracji spotyka je niezadowolenie, a w konsekwencji frustracja płynąca zestrony dorosłych, próby poznawania bliższego środowiska będą coraz rzadsze,a w ich miejsce pojawi się apatia lub przypadkowa, bezcelowa aktywność.Lecz w sytuacjach ciągłego nagradzania, zainteresowania przez dorosłych,z całą pewnością będą nadal odkrywać otaczający je świat, przy tym staną siębardziej ukierunkowane i produktywne. Jednak sama motywacja wewnętrznaokazuje się często niewystarczająca. Dlatego w dydaktyce jest wprowadzonyelement motywacji zewnętrznej, którym jest ocena w postaci stopnia, testu lubegzaminu. Uczeń odnoszący sukces buduje swój prestiż we własnych oczachi w oczach nauczycieli, kolegów i rodziców, a tym samym rozwija motywacjęosiągnięć. Dostrzega, że jego wyczyn spotyka się z nagrodą i buduje ocze�½kiwania, nad którymi będzie musiał pracować, aby je spełnić. Przeżywanienegatywnych doświadczeń prowadzi do wystąpienia u wychowanka niskiejsamooceny, jak również odrzucenia przez niego szkoły jako miejsca bezwar�½tościowego. W takich sytuacjach nauczyciel odgrywa istotną rolę. Musi on do�½starczyć okazji do odniesienia upragnionego sukcesu, dzięki któremu dzieckostopniowo zbuduje nowy obraz samego siebie i zostanie zachęcone do ustawie�½nia sobie poprzeczki na wyższym poziomie.Długi czas oczekiwania na efekty pracy zniechęca ucznia. „�½m dłuższa przerwapomiędzy działaniami i jego efektami, tym mniej wydajne jest uczenie się i tymwiększe prawdopodobieństwo, że dzieci stracą zainteresowanie zadaniem oraztym, jak je wykonały”.21222324Tamże, s. 111.Tamże, s. 112.Tamże, s. 122.D. Fontana,Psychologia dla nauczycieli,Zysk i S�½ka, Poznań 1�½�½8, s. 1�½8.183
|
Menu
|