w1, analiza leków

Przedmiot farmakognozji

Początek formularza

Farmakognozja jest to dziedzina wiedzy przyrodniczej, wchodzi w zakres nauk farmaceutycznych, zajmuje się surowcami naturalnymi oraz ich składnikami chemicznymi które wykazują właściwości biologiczne, oczywiście mające zastosowanie w lecznictwie.

Słowo farmakognozja pochodzi od greckich słów pharmakon (lek) i gnosis (wiedza).

Zadaniem farmakognozji jest badanie tych substancji i ich składników z zastosowaniem metod fizycznych, chemicznych, biologicznych oraz badania możliwości ich zastosowania
w postaci leków naturalnych.

Nowoczesna farmakognozja koncentruje się na składnikach chemicznych tych surowców, ich budowie i właściwościach farmakologicznych uzasadniających ich zastosowanie w lecznictwie.
Opiera się na fitochemii – chemii substancji naturalnych pochodzenia roślinnego.
 

NAUKI  POKREWNE:

- BOTANIKA FARMACEUTYCZNA – nauka o roślinach leczniczych

 - TAKSONOMIA – nauka o klasyfikowaniu organizmów

 - CHEMOTAKSONOMIA - nauka o klasyfikowaniu organizmów na podstawie składu
                                                chemicznego

 - FIZJOLOGIA – nauka o czynnościach życiowych organizmów

 - BIOCHEMIA – nauka o przemianach chemicznych zachodzących w komórkach
                               organizmów oraz o substancjach ulegających tym przemianom

 - CYTOLOGIA – nauka o komórce

 - FITOCHEMIA – chemia roślin (dział chemii organicznej zajmującej się substancjami
                                pochodzenia roślinnego)

 - MIKROBIOLOGIA – nauka o mikroorganizmach

 - FARMAKOLOGIA – nauka o działaniu leków

 - BIOTECHNOLOGIA – nauka o wykorzystaniu organizmów i procesów biologicznych
                                  w technologii

Rys historyczny – jako pierwszy terminu farmakognozja użył w 1815r. Polak – Seydler,
ale sama dziedzina znana jest już od czasów starożytnych:

STAROŻYTNOŚĆ:

- 2,5 wieku p.n.e.- starożytne medycyny tradycyjne np: Chin, Indii, Egiptu, Japonii
 

- Egipt – Papirus Ebersa (-1550) – opisy roślin leczniczych

- Hipokrates (-460) – lekarz grecki uznawany za ojca medycyny, jego nauki zostały spisane
                                 w Corpus Hipporaticum

- Dioskorydes (77) – lekarz grecki, opisał około 600 surowców roślinnych

- Galen (Claudius Galenus)(130) – lekarz rzymski pochodzenia greckiego, stąd farmacja
                                    galenowa

ŚREDNIOWIECZE:

- Rozwój ziołolecznictwa klasztornego

- Awicenna (980) – lekarz perski – Canon medicinae

RENESANS:

- Odkrycia geograficzne – nowe rośliny i surowce (kawa, kakao, korzeń ipekakuany,
                                      kora chinowa)

- Paracelsus – lekarz i przyrodnik szwajcarski, zwrócił uwagę na obecność ciał czynnych
                     w surowcach

XVIII w.:

- Karol Linneusz (Carl von Linné) – szwedzki lekarz i przyrodnik, opracował system
                                                      klasyfikowania organizmów

XIX w.:

Pierwsze izolacje związków czynnych z surowców:

- Sertürner – 1805 – izolacja morfiny z opium

- Pelletier i Caventou – 1818 – izolacja strychniny z nasion kulczyby

 -1815 – Seydler (PL) – nazwa farmakognozja
 

XX w.:

- Dynamiczny rozwój fitochemii, związany z rozwojem nowoczesnych metod analitycznych

Michaił Cviet – twórca chromatografii

Pochodzenie surowców :

1. Zbiór roślin dziko rosnących – wymaga dużego nakładu pracy i znajomości gatunków
                                               przez zbieracz. Narzędzia do zbioru to : grzebienie , sekatory.

Skutki negatywne – wyniszczanie gat. na stanowiskach naturalnych, zbiór
                                z zanieczyszczonych (nieznanych) terenów,

2. Uprawy – od 75% - 80% wszystkich pozyskanych surowców pochodzi z upraw gdyż
                         to daje nam zbiór dużej ilości z małej powierzchni(ekonomizacja pracy).

Surowiec jest tez wyrównany pod względem cech morfologicznych i zawartości składników czynnych. Przy wielu zakładach farmaceutycznych prowadzi się uprawy roślin i stosuje się wiele zabiegów agrotechnicznych które powodują wzrost wydajności surowca i wzrost zawartości substancji czynnych.
Te zabiegi to :
–selekcja – wprowadzanie nowych odmian hodowlanych,
–nawożenie,
–badania biotechnologiczne : hodowla tkanek in vitro
- biosynteza metabolitów wtórnych

Suszenie pozyskanych surowców .

Ważny proces technologicznej obróbki gdyż dla wartości leczniczych surowca bardzo
istotną rolę odgrywają:

- odpowiednia temperatura suszenia ,
- ruch powietrza ,
- grubość warstwy surowca.

Suszymy :
– na powietrzu, w cieniu ,
– w ogrzewanych suszarniach ,
– w próżni
– promieniowaniem podczerwonym

wpływ temperatury - bardzo duży-optymalna temp to 30-35 st.C

bardzo wrażliwe na temperaturę są surowce lotne:

1. -olejki eteryczne – zw. chemiczne powstające w egzogennych utworach wydzielniczych,
2. - estry – walepotriaty (z kozłka lekarskiego),
3. - witaminy – głównie wit.c,
4. – enzymy,
5. – hormony,

niekiedy stosujemy suszenie stopniowe – np glikozydy nasercowe :
- I – faza 20-30 st.C ,
-II – faza 80- 100 st.C

Dla każdego surowca optymalne warunki suszenia podaje Farmakopea.

Liofilizacja – proces suszenia polegający na wysublimowaniu wody, zachodzi w próżni
                     w niskiej temperaturze, możemy w ten sposób pozyskać hormony i enzymy.

Przechowywanie surowców - ma na celu zapobieganie stratom (jakościowym
                                                                         i ilościowym) składników czynnych.

Składniki czynne należą do różnych grup substancji chemicznych mają więc różną trwałość, lotność i właściwości fizykochemiczne:

• najbardziej lotne są surowce olejkowe,
• najłatwiej utleniają się fenole ,
• najłatwiej hydrolizują glikozydy i estry ,
• najłatwiej polimeryzują garbniki katechinowe ,
• najtrwalszymi związkami są alkaloidy i węglowodany.

Z reguły jest tak że im dłużej przechowujemy substrat tym więcej traci on swoich substancji czynnych.
Mamy jednak 2 ważne wyjątki :

– olejek kminkowy – z owoców kminku – im dłużej przechowywany tym go więcej
– lanatozyd C – z liścia naparstnicy wełnistej

Zasady prawidłowego przechowywania surowców (szczegółowo opisane dla każdego surowca w F.P) a ogólnie to :
– sucho,
– optymalna temperatura,
– chronione przed szkodnikami.
 

Podział ze względu na trwałość podczas przechowywania:

1. Mieszanki ziołowe – można przechowywać, ok 1roku – dodajemy do ich przeciwutleniacze
                                      np tokoferole, witamina E

2. Alkaloidy – przeważnie związki trwałe można przechowywać do 1 roku (wyjątek to  
                        atropina i sporysz)

3. Glikozydy nasercowe – mało trwałe, bo szybko tracą swoje właściwości jeżeli dostaną
                                        wilgoci

4. Antrazwiązki – łatwo fermentują i utleniają się (senes, kruszyna – przeczyszczające)

5. Garbniki – łatwo się utleniają i polimeryzują tworząc czerwony nalot (czerwień katechinowa),
                      należy je przechowywać nierozdrobnione

6. Śluzy – jeśli dostana wilgoci to szybko pleśnieją i fermentują

7. Flawonoidy - są wrażliwe na światło, hydrolizują i utleniają się.

8. Olejki – wrażliwe na wysoką temperaturę i światło, należy przechowywać
                  w ciemności i nierozdrobnione.

Standaryzacja

Surowce roślinne (i nie tylko) przeznaczone do użytku leczniczego muszą odpowiadać określonym standardom.
Najważniejsze są wymagania Farmakopei.
Standaryzowanie surowców i ich przetworów zapewnia ich odpowiednia wartość leczniczą, opartą na badaniach:

• cech mikro- i makroskopowych,
Częściej stosuje się czyste izolowane substancje roślinne, lub ich ściśle oznaczone kompleksy ( dot. to substancji silnie działających)

• ocenie czystości
jakie mamy zanieczyszczenia :
-organiczne, aflatoksyny (toksyny grzybów pleśniowych),
-nieorganiczne :- pestycydy, metale ciężkie (kadm, ołów)

• zawartości składników czynnych(ilościowych i jakościowych)

Metody oznaczania zawartości składników czynnych – ilościowe:

– destylacja z parą wodną (olejki)
– spektrofotometria (flawonoidy, antrazwiązki, garbniki)
– miareczkowo-wagowa (alkaloidy)
– oznaczanie wskaźnika goryczy (zw. goryczowe)

• domieszek zafałszowania
• badaniach biologicznych.
 

...