uwaga-poprawiona, Pedagogika, rozwoj poznawczy

Uwaga

     Pisząc o właściwościach poznawczych dzieci w wieku przedszkolnym nie można pominąć kwestii rozwoju uwagi, która odgrywa centralną rolę w procesie kontrolowania informacji przetwarzanych przez umysł. Uwaga jest to pewna istotna cecha ludzkiego umysłu, umożliwiająca jego ukierunkowanie i koncentrację na określonych czynnościach, zwłaszcza czynnościach poznawczych. Mówić można o ogólnej tendencji rozwojowej polegającej na przechodzeniu od kontrolowania uwagi przez bodźce (tzw. uwaga mimowolna) do coraz większej samokontroli uwagi podległej własnym zamiarom i celom jednostki (uwaga dowolna). Częściowo proces ten dokonuje się w wieku przedszkolnym, gdy można obserwować zaczątki uwagi dowolnej, uwarunkowane jednakże indywidualnymi cechami dzieci, np. ich temperamentem.

Uwaga jest swoistą cechą umożliwiającą zorganizowanie aktywności człowieka  jego czynności i działania.

Cechy uwagi:

·         pojemność

·         natężenie

·         trwałość

·         podzielność

·         przerzutność

Funkcje uwagi

Dwie podstawowe funkcje uwagi to selekcjonowanie i ukierunkowanie aktywności człowieka. Selektywny aspekt uwagi polega na możliwości dokonywania wyboru czynności, jaką chcemy wykonać lub zjawiska na którym chcemy się skupić. Selekcja wiąże się z ukierunkowaniem czynności na określony cel lub zadanie. Funkcja selekcji i ukierunkowania czynności spełnia zależnie od poziomu zachowania się człowieka uwagę reaktywną, i uwagę kognitywną. Pierwszy podział uwagi odgrywa ważną rolę regulacyjną w zachowaniu się reaktywnym, w którego skład wchodzą odruchy i nawyki. Uwaga kognitywna natomiast wiąże się z zachowaniem celowym skierowanym na wykonanie określonego zadania. Wyodrębnienie uwagi reaktywnej i kognitywnej odpowiada po części tradycyjnemu podziałowi na uwagę mimowolną i dowolną. Uwaga mimowolna zostaje wywołana przez pewne właściwości bodźców i sytuacji, bez wysiłku ze strony jednostki. Najprostszą formą spontanicznej uwagi mimowolnej jest odruch orientacyjny, który stanowi wrodzoną reakcję organizmu na bodźce nieznane i nowe. Uwaga dowolna wymaga świadomego zamiaru i wysiłku woli.

Sposób percepcji świata przez dziecko wiąże się z charakterystycznymi cechami jego uwagi . Przez cały okres wczesnego dzieciństwa , a także wiek przedszkolny , dominuje uwaga mimowolna . Ten rodzaj uwagi odgrywa też ważną rolę w młodszym wieku szkolnym .

Najprostszą formą uwagi mimowolnej jest odruch orientacyjny , polegający na nastawieniu narządów odbiorczych na nowy bodziec przy jednoczesnym zahamowaniu ruchów i czynności wykonywanych w danej chwili . Oba składniki odruchu orientacyjnego przejawiają się wyraźnie już u dzieci 2-miesięcznych , przechodząc następnie w aktywność badawczą, coraz silniejszą w miarę rozwoju chwytu i manipulacji. Na podstawie odruchów orientacyjnych wytwarza się w drugim półroczu życia dziecka wiele odruchów warunkowych. Dziecko 7-8-miesięczne zajmuje się już stosunkowo długo tym samym przedmiotem, zmieniając w trakcie manipulacji jego położenie i spostrzegając wciąż nowe jego aspekty . Po 15-20 min. zabawy odruch orientacyjny i badawczy wygasają , co wiąże się ze zjawiskiem tzw. habituacji , czyli utraty wrażliwości podmiotu na powtarzające się stymulacje.

Małe dziecko nie posiada jeszcze zdolności do koncentrowania uwagi przez dłuższy czas . Jego uwaga ulega łatwo rozproszeniu , nie jest przerzutna ani podzielna , a jej zakres jest niewielki , jakkolwiek szybko poszerza się on wraz z wiekiem . Już w pierwszych latach życia wzrasta też trwałość uwagi . W 3 r.ż. dzieci potrafią utrzymać uwagę w czasie zabawy ok. 20-35 min. , zaś na zajęciu monotonnym – ok. 17,5min Dzieci w wieku 3-4 lat są jeszcze mało samodzielne, nie zawsze łatwo nawiązać z nimi kontakt. Znajdują się one w stadium myślenia sensoryczno-motorycznego, ich wyobraźnia zaczyna się rozbudzać, nie potrafią skupić uwagi przez dłuższy czas. Uwaga przedszkolaka nie jest ani zbyt trwała, ani też przerzutna i podzielna. Dziecko zmienia często przedmioty zainteresowania, odrywa się od jednej czynności, lub zabawy, aby przejść do następnej. Przerywa rozpoczętą czynność, gdy zaczyna się nudzić. Jego uwaga jest mimowolna, nie podtrzymywana wysiłkiem. Mimowolna uwaga dzieci w tym okresie skoncentrowana jest przede wszystkim na nowych , silnych i atrakcyjnych bodźcach. Uwaga mimowolna, która występuje głównie  u dzieci w wieku przedszkolnym, nie jest wywoływana z reguły zainteresowaniami lecz przedmiotami. Przerzuca się z przedmiotu na przedmiot. Nie jest też ani zbyt trwała i podzielna. Dziecko zmienia często przedmioty zainteresowania, odrywa się od jednej czynności lub zabawy, aby przejść do następnej. Gdy zaczyna się nudzić, przerywa rozpoczętą czynność. Jego uwaga jest skoncentrowana na bodźcach silnych i atrakcyjnych, a nie podtrzymywana wysiłkiem woli. W wieku przedszkolnym czynność uwagi jest w bardzo dużym stopniu zależna od tła uczuciowego.Własna działalność dzieci, która sprawia im przyjemność i wywołuje zainteresowanie, silnie skupia i rozwija uwagę. Uwaga dziecka, mimo zainteresowania daną czynnością, ulega fluktuacji i łatwo odwraca się na krótszą lub dłuższą chwilę pod wpływem różnych bodźców zewnętrznych lub wewnętrznych. Uwaga dziecka przedszkolnego przyciągana jest przez obserwowanie zwierząt, różne emocjonujące wydarzenia, oglądanie obrazków, zabawek, widowiska kukiełkowe, baśnie, opowiadania, a także filmy rysunkowe.

Wraz z wiekiem czas trwania rozmaitych czynności wykonanych przez dzieci wydłuża się. Świadczy to o tym, że skupiają one coraz bardziej uwagę na tym, czym w danej chwili się zajmują. Kształtują się także zaczątki uwagi dowolnej. Dzieci w wieku 4 – 5 ½ lat są już bardziej samodzielne i zaradne. Przystosowują się lepiej do życia w grupie przedszkolnej i nawiązują przyjazne, życzliwe kontakty z rówieśnikami. Dziecko w 5 roku życia wkracza w tzw. „Wiek pytań”. Staje się uporczywym badaczem nie znanego mu głębiej świata rzeczy, zjawisk i pojęć. Rozkwit wyobraźni i fantazji oraz szybkie postępy w dziedzinie mowy i myślenia pozwalają mu na wysuwanie wciąż nowych problemów, na które nie potrafi jeszcze samo znaleźć odpowiedzi. Próbuje je rozwiązać przy pomocy dorosłych, zasypując ich mnóstwem pytań o różne sprawy.

Dzieci w wieku 5 ½ - 7 lat są już lepiej przystosowane do pracy w zespole, zdolne do dłuższego wysiłku i skupienia uwagi. Ich samodzielność pozwala na wypełnianie pewnych obowiązków. Życie uczuciowe dziecka 6-letniego jest bardzo bogate. Opanowane i mniej impulsywne od młodszych dzieci, ma szanse w sprzyjającym środowisku wychowawczym rozwijać uczucia społeczne i estetyczne. Dziecko w tym wieku jest już lepiej przystosowane do pracy w zespole. Zdolne do dłużej trwającego wysiłku i skupienia uwagi, bez trudu uczestniczy w takich formach podawania wiadomości, jak pogadanka lub zajęcia kształtujące elementarne pojęcia matematyczne i przyrodnicze.
U starszych przedszkolaków można obserwować przejawy kształtującej się uwagi dowolnej . Stopień koncentracji uwagi i umiejętności skupiania uwagi dowolnej zależą od stopnia zainteresowania , zmęczenia oraz indywidualnych właściwości dziecka .

W okresie późnego dzieciństwa rozwija się uwaga dowolna w toku nauki szkolnej . Ważnym czynnikiem jest kierowanie uwagą dzieci przez nauczyciela i to zarówno kształtowanie dowolnej uwagi uczniów , jak też podtrzymywanie ich uwagi mimowolnej. Uwaga dowolna zaczyna się kształtować pod wpływem poleceń dorosłego, pod wpływem spełniania drobnych obowiązków, zabaw zespołowych i systematycznych zajęć. Dorosły musi tłumaczyć szczegółowo stawiane dziecku zadania oraz zwracać jego uwagę w określonym kierunku, ponieważ uwaga początkowo jest bardzo nietrwała. Zorganizowana i kierowana przez wychowawczynię zabawa odgrywa dużą rolę w rozwoju uwagi. Niektórym dzieciom sprawia trudność skupienie uwagi na dłuższy czas. Wiąże się to często z nadruchliwością, przerzucaniem się od zabawy do zabawy, czego przyczyną jest wzmożona pobudliwość dziecka wywołana zmęczeniem lub będąca przejawem trwalszych zaburzeń nerwowych. Rozwijanie zarówno pamięci jak i  uwagi u dzieci w wieku przedszkolnym wymaga od nauczyciela takiego doboru treści i środków dydaktycznych, aby wywołało to zainteresowanie i ciekawość poznawczą. Starszaki w przedszkolu potrafią już słuchać opowiadań wychowawczyni, są spokojne, mimo, że znają dobrze jego treść i nie są nią specjalnie zaciekawione, albo też mogą dotrwać do końca dłuższego spaceru, chociaż czują się zmęczone. Wraz z wiekiem dzieci nie tylko potrafią coraz dłużej zajmować się jedną, dość monotonną czynnością, lecz także rzadziej odrywają się od swego zajęcie, by skupić ja na bodźcach otoczenia. Stopień koncentracji uwagi zależy w dużej mierze od indywidualnych cech dzieci, zwłaszcza od temperamentu. Dzieci flegmatyczne na ogół łatwiej i dłużej koncentrują się na podjętej czynności niż dzieci żywe i ruchliwe, które mają uwagę bardziej przerzutną i podzielną. Często się mówi, że dzieci w wieku przedszkolnym mają bujną wyobraźnię. Potrafią one nawet zmyślać rozmaite fakty i zdarzenia, które nie zachodziły w rzeczywistości, przeżywają czytane im bajki lub opowiadania tak, jakby działo się to naprawdę, a w zabawach tematycznych identyfikują się czasem z fantastycznymi postaciami z bajek i baśni. Dziecko zachowuje się też niekiedy tak, jakby żyło w innym świecie, nie uwzględniając realności zjawisk otoczenia. Przekazywany materiał musi być zrównoważony pod względem elementów nowych i elementów dobrze znanych dziecku. Wypracowanie odpowiednich metod aktywizacji uwagi dziecka sprzyja wytworzeniu i umocnieniu nawykowi skupiania uwagi wtedy gdy wymagają tego zewnętrzne okoliczności. Umiejętność koncentracji uwagi staje się niemal cechą charakteru. Trwałość uwagi u dzieci w okresie przedszkolnym się zwiększa. Pod koniec tego okresu ma miejsce stopniowe przechodzenie od funkcji mimowolnej do dowolnej uwagi. Pamięć percepcji oznacza, iż dziecko zaczyna kierować swoimi procesami poznawczymi. W wieku przedszkolnym dokonuje się u dzieci znaczny postęp w rozwoju procesów poznawczych.