|
Nie obrażaj więc mojej inteligencji poprzez czynione na pokaz zaniżanie własnej.
CHOROBY ODZWIERZĘCE
WETERYNARIA W PRAKTYCE dr n. wet. Łukasz Adaszek, lek. wet. Jerzy Ziętek, prof. dr hab. Stanisław Winiarczyk, lek. wet. Małgorzata Koszykowska Katedra Epizootiologii i Klinika Chorób Zakaźnych Wydziału Medycyny Weterynaryjnej UP w Lublinie Listerioza ZAGROŻENIE DLA LUDZI I ZWIERZĄT Streszczenie Listerioza jest zakaźną, bakteryjną cho- robą ludzi i zwierząt wywoływaną przez Gram-dodatnie pałeczki Listeria mono- cytogenes. Drobnoustroje te namnażają się na agarze z krwią w warunkach tle- nowych, jak i mikroaerofi lnych, rosnąc w postaci błyszczących kolonii (1). Zakażenia bakteriami notuje się na ca- łym świecie zarówno u zwierząt, jak i ludzi. Choroba najczęściej spotykana jest u owiec i krów, niemniej jednak opisywano także jej przypadki u koni, świni, psów, zwierząt fu- terkowych oraz ptactwa, a czynnik etiolo- giczny choroby wykazano w organizmach bezkręgowców, m.in. kleszczy Hyalomma anatolicum i Boophilus calcaratus (2). Listerioza jest chorobą stosunkowo mło- dą. Po raz pierwszy jej czynnik etiologicz- ny został opisany w 1926 r. u królików. W związku z tym, że zakażenie drobnoustro- jami powodowało wzrost ilości monocytów we krwi, początkowo bakterię nazwano Bac- terium monocytogenes . W późniejszym cza- sie drobnoustroje te izolowano od gryzoni w Afryce, owiec w Europie oraz innych ga- tunków zwierząt na całym świecie i określo- no je mianem Listeria monocytogenes (2). Listerie występują ubikwitarnie w śro- dowisku zwierząt. Można je izolować z odchodów zwierzęcych i ludzkich, gle- by, ścieków, wody, roślin, jak i ze ścian budynków gospodarskich. Zarazek jest oporny na warunki środowiska zewnętrz- nego. W wysuszonym kale może przeby- wać kilka lat. Długo utrzymuje się również w wierzchnich warstwach gleby, a nawet może namnożyć się przy obecności sub- stancji organicznych w przedziale tempe- ratur od -0,4°C do 45°C i zakresie pH po- między 4,5-9,6. Zjadliwe szczepy bakterii uwalniają toksyny: hemolizynę i liesterio- lizynę, będące przyczyną zachorowań. Źródłami choroby dla zwierząt są zanie- czyszczony listeriami pokarm lub woda. W związku z tym, że bakterie te utrzymu- ją się długo w środowisku zewnętrznym, najczęściej do zanieczyszczenia paszy do- chodzi wskutek jej złego przechowywania lub składowania w nieodpowiednich wa- runkach. Należy jednak zwrócić uwagę, iż drobnoustroje te izolowano z kału i wy- dzieliny nosowej zdrowych zwierząt – no- sicieli i siewców, które chociaż same nie chorują, mogą być źródłem listeriozy dla pozostałych osobników w stadzie. Najczę- ściej zachorowania na listeriozę są zwią- zane ściśle z niewłaściwym żywieniem owiec i bydła, a zwłaszcza z podawaniem źle przygotowanych kiszonek. Listeria mo- nocytogenes ma zdolność namnażania się w tego rodzaju paszy, kiedy jej pH wzro- śnie powyżej 5,5. Sytuacja taka najczę- ściej dotyczy brzeżnych warstw kiszonek mających kontakt z ziemią i powietrzem. Dodatkowo mogą być one pokryte ple- śnią. Do zakażenia dochodzi drogą ust- ną, a wszelkie rany, nadżerki jamy ustnej itp. przyspieszają rozwój objawów choro- bowych. Z jamy ustnej listerie przedostają się do dalszych odcinków przewodu po- karmowego – żołądka i jelit, a po przeła- maniu bariery jelitowej przenikają do krwi i są roznoszone po całym organizmie z wyraźną tendencją do lokalizowania się w mózgu, zaś u ciężarnych samic w łoży- sku i tkankach płodu (1). Listerioza może przebiegać w posta- ci posocznicowej, mózgowej i rozrod- czej, prowadząc do ronień u ciężarnych samic (3, 4). Postać mózgowa jest obser- wowana zarówno u zwierząt młodych, jak i dorosłych. Objawy tej postaci mogą przypominać wściekliznę. W początko- wym stadium dochodzi do wzrostu tem- peratury wewnętrznej ciała, a następnie jej powrotu do wartości prawidłowych. Stopniowo pojawiają się objawy nerwo- we manifestujące się trudnościami w po- bieraniu wody i paszy, zaburzonym poły- kaniem, wypływem śliny z jamy ustnej, opadnięciem jedno- lub obustronnym uszu, wypływem z nosa oraz zgrzytaniem zębami. Z czasem dochodzi do skręcenia głowy na bok i ku tyłowi ( opistotonus ), krę- cenia się w kółko, braku koordynacji ru- chowej, a także zmniejszenia wrażliwości na ból i porażeń jednostronnych (opadnię- cie wargi, ucha, powieki). Postać nerwowa ewoluuje w kierunku zalegania i ataksji, pojawiają się ruchy wiosłowe, a następnie zejścia śmiertelne. Charakterystycznymi symptomami listeriozy są zaczerwienie- nie i obrzęk spojówek, a także nastrzy- kanie rogówki nadające oku wygląd oka króliczego. Listerioza u owiec przebiega ostro, zaś u bydła podostro. Choroba trwa Listerioza jest ciężką, zakaźną, bakte- ryjną chorobą ludzi i zwierząt, przebie- gającą z objawami zapalenia mózgu i opon mózgowych. Można wyróżnić także dwie inne jej formy: posocznicową oraz rozrodczą. Grupę podwyższonego ryzyka zakażenia chorobą stanowi bydło skarmiane sfermentowanym sianem lub sianokiszonką. Śmiertelność w przebie- gu listeriozy jest wysoka, o ile nie wpro- wadzono szybkiej terapii antybiotykowej i wspomagającej. Listeria monocytoge- nes jest chorobotwórcza dla wielu gatun- ków zwierząt i może stanowić problem dla zdrowia publicznego. Słowa kluczowe listerioza, zoonoza Abstract Listeriosis is a severe bacterial infection, most commonly manifested by encepha- litis or meningoencephalitis in adult ani- mals and humans. In the course of the disease, two other forms: septicaemia and the reproductive form, can be distin- guished. The high risk group includes cattle fed poorly fermented hay or corn silage. Mortality is high without early an- tibiotic and supportive therapy. Listeria monocytogenes can affect many species and is a public health concern. Key words listerosis, zoonosis 52 LISTOPAD-GRUDZIEŃ • 6/2008 www.weterynaria.elamed.pl WETERYNARIA W PRAKTYCE CHOROBY ODZWIERZĘCE około 7-14 dni i na ogół kończy się śmier- cią w wyniku niewydolności oddechowej. Powrót do zdrowia notowany jest spora- dycznie. Jednakże w takich przypadkach uszkodzenia w centralnym układzie ner- wowym są na ogół na tyle duże, że wyklu- czają ozdrowieńca z dalszej hodowli. Ba- daniem histopatologicznym mózgowia i rdzenia przedłużonego u padłych osobni- ków można wykazać obecność mikrorop- ni, płyn mózgowo-rdzeniowy jest mętny, a opony mózgowe przekrwione (5). W przebiegu postaci rozrodczej docho- dzi do ronień, przedwczesnych porodów lub też porodów terminowych, w wyniku których na świat przychodzą słabe cielę- ta i jagnięta. U ciężarnych owiec ronienia występują już od drugiego miesiąca cią- ży, z kolei u krów między 4.-9. miesiącem ciąży. Krótko przed ronieniami u chorych zwierząt można zaobserwować wystąpie- nie objawów ogólnych – gorączki i po- smutnienia. Po poronieniu dość często dochodzi do zatrzymania łożyska, zapa- lenia macicy i kilkudniowego krwistego wypływu z pochwy. Zatrzymanie płodu może prowadzić do posocznicy i śmier- ci samicy. U poronionych płodów można stwierdzić ogniska martwicy w wątrobie, a niekiedy nadżerki w trawieńcu (1). Postać posocznicowa najczęściej noto- wana jest u zwierząt nowo narodzonych lub kilkudniowych. Przebieg kliniczny tej postaci jest niespecyfi czny, brak jest objawów nerwowych. U cieląt i jagniąt obserwuje się wysoką gorączkę i bie- gunkę, a niekiedy zapalenia spojówek. Zejścia śmiertelne występują w przecią- gu 12 godzin. Formę posocznicową liste- riozy można niekiedy obserwować także u dorosłych owiec. Jej przebieg jest ostry, a zejścia śmiertelne dochodzą do 30%. Choroba w tej grupie wiekowej trwa oko- ło 2-4 dni. U osobników padłych w na- stępstwie posocznicy stwierdza się ne- krotyczne ogniska w wątrobie, śledzionie i mięśniu sercowym (2). W rozpoznawaniu listeriozy dużą rolę odgrywają informacje uzyskane przez le- karzy weterynarii od właściciela, a mia- nowicie rodzaj paszy (czy zwierzę jest skarmiane kiszonkami), sposób jej prze- chowywania, warunki zoohigieniczne w oborach i na pastwiskach, objawy cho- robowe obserwowane przez właściciela u zwierząt w stadzie itp. Potwierdzenie za- każenia stawiane jest na podstawie badania klinicznego chorych zwierząt oraz testów laboratoryjnych, a mianowicie badania bakteriologicznego i histopatologicznego. Materiałem do badań bakteriologicznych są poronione płody, mózgi padłych zwie- rząt, kał, mocz i mleko. W rozpoznawaniu różnicowym listeriozy należy uwzględnić wściekliznę, BSE, martwicę kory mózgo- wej oraz zatrucia ciążowe. Należy mieć na uwadze fakt, że listerioza jest chorobą zwalczaną z urzędu, a każdy jej przypadek podlega obowiązkowi zgłaszania służbom weterynaryjnym (5, 6). W leczeniu listeriozy zastosowanie znaj- duje głównie penicylina. Zaznaczyć jednak trzeba fakt, że w zaawansowanym stadium choroby nawet wysokie dawki chemio- terapeutyku nie chronią przed zejściami śmiertelnymi osobników w stadzie. Dla- tego duży nacisk kładzie się na profi lak- tykę choroby polegającą na wyłączaniu kiszonek i roślin okopowych z żywienia owiec i krów lub przynajmniej usuwaniu z pryzm zepsutych części tej paszy. W ży- wieniu zwierząt należy stosować dobrej ja- kości siano i pasze treściwe z dużą zawar- tością beta-karotenów (1). L ISTERIOZA U CZŁOWIEKA Bakterie Listeria monocytogenes należą do grupy drobnoustrojów oportunistycz- nych. Okres wylęgania listeriozy u ludzi wynosi od kilku dni do 3 miesięcy (7, 8). Źródłem infekcji mogą być osoby będące bezobjawowymi nosicielami, a także ssa- ki domowe, dzikie, ptaki oraz gady (8, 9). Do zakażenia dochodzi najczęściej w wy- niku spożycia zanieczyszczonych liste- riami produktów spożywczych: niepa- steryzowanego mleka, surowych jarzyn, a także serów, lodów, surowych kiełbas (salami), surowego lub niedogotowane- go mięsa (wszystkich gatunków) oraz surowych i wędzonych ryb (7-10). Źró- dłem infekcji mogą być również skażo- na gleba, woda lub naturalne nawozy. Możliwe jest również zakażenie poprzez kontakt z osobami chorymi, w tym tak- że drogą płciową (7-10). Na zachorowa- nie najbardziej podatne są osoby z obni- żoną odpornością oraz starsze, podczas gdy u zdrowych osób, posiadających fi - zjologiczną fl orę jelitową, do zakażenie na ogół nie dochodzi. W medycynie człowieka wyróżnia się listeriozę okresu okołoporodowego oraz wieku dorosłego, a największe zagrożenie choroba stanowi dla kobiet ciężarnych oraz ich potomstwa (7, 9, 11). Listerioza okołoporodowa występuje w dwóch formach klinicznych. Wyróż- nia się postać wczesną, która jest wy- nikiem wewnątrzmacicznego zakażenia płodu. Dochodzi wówczas najczęściej do przedwczesnego porodu dziecka z ob- jawami posocznicy, zapalenia płuc z nie- wydolnością oddechową, mikroropniami oraz widocznymi uszkodzeniami ośrod- kowego układu nerwowego. Obserwu- je się również charakterystyczne zmiany skórne w postaci pęcherzyków, rumieni, a także wybroczyn. Do zakażenia płodu dochodzi z reguły poprzez zainfekowane LISTOPAD-GRUDZIEŃ • 6/2008 53 www.weterynaria.elamed.pl CHOROBY ODZWIERZĘCE WETERYNARIA W PRAKTYCE Ryc. 1. Źródłem zakażenia L. monocytogenes mogą być niewiadomego pocho- dzenia produkty mleczarskie Ryc. 2. Zły stan higieny podczas produkcji wyrobów mleczarskich i zła opieka weterynaryjna mogą przyczyniać się do szerzenia listeriozy wody płodowe, natomiast rzadziej przez krew. Objawy listeriozy okołoporodowej u noworodka rozwijają się w ciągu 2 dni od porodu. U kobiet w ciąży choroba przebiega zwykle bezobjawowo lub ob- serwuje się niespecyfi czne, rzekomo gry- powe symptomy. Późna postać listeriozy okołoporodo- wej występuje u dzieci po 5 i więcej dniach od porodu. Noworodek może zostać za- każony podczas akcji porodowej na sku- tek bezpośredniego kontaktu z pałeczka- mi Listeria monocytogenes znajdującymi się w pochwie lub w wyniku kontaktu bezpośredniego z matką, która może być bezobjawowym nosicielem bakterii. Po- stać ta najczęściej przebiega z zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych z ewentu- alnym wytworzeniem wodogłowia. War- to pamiętać, że zakażenie Listeria monocy- togenes może być (często bezzasadnie nie brane pod uwagę) bezpośrednią przyczy- ną poronień u kobiet. W następstwie in- fekcji może dochodzić do niepłodności lub powstawania u noworodków wad rozwo- jowych (7-10). Listerioza u dorosłych dotyczy zazwy- czaj osób powyżej 60. roku życia lub z im- munosupresją. Przebiega jako zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych z objawa- mi ataksji, drżenia, nagłych drgawek, brakiem koordynacji ruchów oraz zabu- rzeń świadomości. W jej przebiegu mogą także pojawiać się objawy posocznicowe: gorączka, nudności, wymioty oraz ostra niewydolność oddechowo-krążeniowa. Często obserwuje się zapalenie żołądka i jelit z towarzyszącymi objawami w po- staci luźnych stolców, wymiotów i nud- ności (7-10). Wyjątkowo listerioza może być powo- dem umiejscowionego zapalenia węzłów chłonnych szyjnych, zmian skórnych oraz zapalenia spojówek, które to objawy obser- wuje się stosunkowo często u lekarzy wete- rynarii, którzy ulegli zakażeniu bakteriami. Listeria spp . mogą także powodować zapa- lenie cewki moczowej, ucha, woreczka żół- ciowego, stawów i płuc (8-10, 12). W rozpoznaniu choroby decydujące znaczenie ma wynik badania bakterio- logicznego, a materiałem do badań mogą być: krew, płyn mózgowo-rdzeniowy, treść pęcherzyków, ropa, wymazy z po- chwy, wody płodowe, a także mocz (7-10). Obecnie coraz częściej w diagnostyce li- steriozy wykorzystywana jest reakcja PCR (7, 10). W leczeniu listeriozy u ludzi zastoso- wanie znalazły takie antybiotyki, jak am- picylina w skojarzeniu z gentamycyną lub kanamycyną. W przypadkach zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych podawa- ny jest chloramfenikol, który ze względu na dobrą penetrację do układu nerwowe- go jest antybiotykiem z wyboru (7-10). P ODSUMOWANIE Listerioza jest niebezpieczną chorobą ludzi i zwierząt, będącą przyczyną ro- nień, uszkodzeń płodów czy śmierci nie- mowląt. W związku z faktem, że choroba rozwija się głównie u osób z immuno- supresją listerioza jest szczególnie niebez- pieczna m.in. dla osób starszych, podle- gających leczeniu cytostatykami, chorych na HIV lub będących po przeszczepach narządów. W związku w faktem, iż głów- nym źródłem zakażenia ludzi są produkty pochodzenia zwierzęcego, duże znaczenie w walce z opisywaną chorobą ma kon- trola sanitarno-weterynaryjna samych zwierząt, jak i produktów pochodzenia zwierzęcego. Warto pamiętać, że jedy- nie obróbka cieplna (m.in. pasteryzacja) zabija bakterie Listeria monocytogenes po- trafi ące mnożyć się także w warunkach chłodniczych. 2. Blobel H., Schliesser T.: Handbuch der bak- teriellen Infektionen bei Tieren . Band II. VEB Gustav Fischer Verlag, Jena 1980. 3. Schweizer G., Ehrensperger F., Torger- son P.R., Braun U.: Clinical fi ndings and treat- ment of 94 cattle presumptively diagnosed with listeriosis . „Vet. Rec.”, 2006, 158, 588-592. 4. Wagner M., Melzner D., Bagò Z., Win- ter P., Egerbacher M., Schilcher F., Zan- gana A., Schoder D.: Outbreak of clinical listeriosis in sheep: evaluation from possible contamination routes from feed to raw produce and humans . „J. Vet. Med. B Infect. Dis. Vet. Public Health.”, 2005, 52, 278-283. 5. Cooper J., Walker R.D.: Listeriosis . „Vet. Clin. North. Am. Food Anim. Pract.”, 1998, 14, 113-125. 6. Saegerman C., Speybroeck N., Roels S., Vanopdenbosch E., Thiry E., Berkvens D.: Decision support tools for clinical diagno- sis of disease in cows with suspected bovine spongiform encephalopathy . „J. Clin. Micro- biol.”, 2004, 42, 172-178. 7. Bannister B.A., Gegg N.T., Gillespie S.H.: Choroby zakaźne . Wydawnictwo Medycz- ne Urban & Partner, Wrocław 1998. 8. Dziubek Z.: Choroby zakaźne . Wydawnic- two Lekarskie PZWL, Warszawa 1996. 9. Januszkiewicz J.: Zarys kliniki chorób za- kaźnych . Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1994. 10. Magdzik W., Naruszewicz-Lesiuk D., Zie- liński A.: Choroby zakaźne i pasożytnicze – epidemiologia i profi laktyka . Alfa Medica Press, Bielsko-Biała 2004. 11. Sedlak K., Tomsickova M.: Niebezpieczne in- fekcje odzwierzęce . Bellona, Warszawa 2007. 12. Regan E.J., Harrison G.A., Butler S., McLauchlin J., Thomas M., Mitchell S.: Primary cutaneous listeriosis in a veterinar- ian . „Vet. Rec.”, 2005, 157, 207. dr n. wet. Łukasz Adaszek Katedra Epizootiologii i Klinika Chorób Zakaźnych Wydział Medycyny Weterynaryjnej Akademia Rolnicza w Lublinie 20-612 Lublin, ul. Głęboka 30 e-mail: ukaszek0@wp.pl Piśmiennictwo 1. Winiarczyk S., Grądzki Z., Wołoszyn S., Pejsak Z., Żmudziński J.F., Gundłach J., Radzikowski A., Osek J.: Choroby zakaźne zwierząt z elementami zoonoz . Lublin 2000. 54 LISTOPAD-GRUDZIEŃ • 6/2008 www.weterynaria.elamed.pl |
Menu
|