|
Nie obrażaj więc mojej inteligencji poprzez czynione na pokaz zaniżanie własnej.
FRAGMENT TRAKTATU WELAWSKO-BYDGOSKIEGO
Z R. 1657 (M. D o g i e l, Codex diplomalicus, o. c., t. IV, s. 487 i n. Przekład A. Wolffa.) EDYCJA KOMPUTEROWA: MAIL TO: MMII ® [.....] 4. Najjaśniejszy Elektor 1 zwróci całkowicie i bez żad- nego zastrzeżenia to wszystko, co w całym Królestwie Polskim, Wielkim Księstwie Litewskim i biskupstwie warmińskim pod jakimkolwiek bądź tytułem zajął i faktycznie dzierży na skutek tej wojny lub układów ze Szwedami 2 , skoro tylko układ niniej- szy zostanie zatwierdzony przez Jego Królewską Mość i sena- torów oraz towarzyszących Jego Królewskiej Mości głównych urzędników koronnych i nadwornych. Opróżnianie miejscowo- ści będzie się odbywało za wzajemnym porozumieniem komisa- rzy obu stron według zwykłych prawideł wojennych, bez ża- dnego krzywdzenia i uciemiężania mieszkańców i bez burzenia nowych i dawnych fortyfikacji — chyba żeby to zostało uzna- ne za korzystne w niektórych miejscach za wspólną zgodą stron — bez zabierania wreszcie artylerii należącej do biskup- stwa 3 . Zważywszy na to i na inne sprawy, zwłaszcza niżej wyłuszczone, oraz z innych słusznych przyczyn Najjaśniejszy Elektor sam i potomkowie jego płci męskiej, odeń z prawego łoża pochodzący, a następnie wszyscy ich potomkowie, dopóki ktokolwiek z męskich potomków Najjaśniejszego Elektora po- zostanie przy życiu, będą mieli mocą prawa zwierzchniego z najwyższą i nieograniczoną władzą Księstwo Prus, określone tymi granicami, w jakich posiadał je Najjaśniejszy Elektor przed wybuchem wojny tytułem lenna i będą nim rządzili bez żadnych ciężarów uprzednio świadczonych. 1 Fryderyk Wilhelm. 2 Układów ze Szwedami był cały szereg; układem z 17 stycznia 1656 r. Fryderyk Wilhelm — za podpisanie przymierza z królem szwedz- kim Karolem Gustawem — miał otrzymać Warmię; w grudniu tegoż roku podpisał traktat przewidujący rozbiór Polski, w którym miał dostać województwa: poznańskie, kaliskie, łęczyckie i sieradzkie. 3 — warmińskiego. 5. Chociaż zaś Najjaśniejszy Elektor i wszyscy jego potom- kowie zwolnieni są odtąd od wszelkiej zależności wasalskiej, którą dotąd byli związani względem króla i Rzeczypospolitej Polskiej, jako też od wszystkiego, co się z tego wywodzi, jed- nakże nie następuje stąd wieczyste wyzbycie się lenna. W razie braku męskich potomków ze wspomnianej prawowitej linii elektorskiej zastrzega się Najjaśniejszym Królom i Rzeczypo- spolitej Polskiej pełne ich prawo do wyżej wymienionego Księ- stwa i mocą takiego układu Księstwo nie będzie odłączone od Rzeczypospolitej Polskiej. Tymczasem jednak zastrzeżenie to, zanim do tego wypadku dojdzie, nie ma w żaden sposób uwła- czać prawu zwierzchniego władztwa Jego Elektorskiej Mości i jego potomstwa. 6. Również obiecuje Jego Królewska Mość za siebie i za swych następców, że w razie braku potomków będą mieli szcze- gólny wzgląd na krewnych Jego Elektorskiej Mości z domów mianowicie kulmbachskiego i anspachskiego 4 , i na sejmie ko- ronnym będzie się wstawiał, by w wypadku bezpotomności mieli oni pierwszeństwo przed innymi i dopuszczono ich do następstwa na wzmiankowane Księstwo na tych samych len- nych warunkach i zobowiązaniach, na jakich poprzednio posia- dali je z tytułu inwestytury Najjaśniejszy Elektor i jego po- przednicy. 7. Jego Królewska Mość i Rzeczpospolita Polska przez to samo zwalniają stany, urzędników i wszystkich poddanych Prus Książęcych z dawniejszej przysięgi, która ich dotąd wiązała. W to miejsce Najjaśniejszy Elektor pod przysięgą składaną w chwili wydania ratyfikacji zobowiąże siebie i wszystkich poddanych Prus do zachowania niniejszych układów i wieczy- stego przymierza. Ponadto wszystkie stany Prus, władze, urzęd- nicy, przełożeni zamków, portów, twierdz i miast przysięgną, że na wypadek bezpotomności uznają Najjaśniejszego Króla i Rzeczpospolitą Polską za jedynych i bezpośrednich panów i zaręczają im wszelkie posłuszeństwo i powinna wierność. 4 domy kulmbachski i anspachski — margrabiowie brandenburscy z linii krewnych bocznych elektora. I będą to powtarzali przy każdym hołdzie składanym książętom Prus wobec wysłańców Najjaśniejszego Króla i Rzeczypospo- litej według formuły przysięgi, która tu następuje. Co zaś tyczy się wyznaczenia dnia na powyższą przysięgę, nastąpi po- rozumienie z Jego Królewską Mością lub jego posłami. „Ja NN. przysięgam, że w wypadku bezpotomności, kiedy to — według brzmienia układu między Jego Królewską Mo- ścią i Jego Elektorską Mością zawartego dnia dziewiętnastego miesiąca września 1657 roku — posiadanie i pełne władztwo Księstwa Prus będzie należało do Jego Mości Króla Polski i Rzeczypospolitej, uznaję Najjaśniejszego Króla Polski i jego następców oraz Rzeczpospolitę za jedynych prawowitych i bez- pośrednich mych panów i okażą im powinna wierność i po- słuszeństwo. Tak mi Boże dopomóż przez Jezusa Chrystusa Amen". 8. Jeżeli zbraknie męskich potomków w obecnej linii elek- torskiej, a pozostaną z niej potomkowie margrabianek płci żeń- skiej lub też — jeżeliby tych nie było — gdyby się znaleźli krewni boczni w stopniu bliskim z Jego Elektorską Mością i jego potomkami, to ktokolwiek wtedy nastąpi w Księstwo Prus, wypłaci sumę pieniężną, co do której między Jego Kró- lewską Mością a Jego Elektorską Mością nastąpi zgoda przy ratyfikacji i której wysokość będzie tam wymieniona. Do czasu jej wypłacenia będzie wolno wzmiankowanym margrabiankom lub wspomnianym najbliższym dziedzicom zająć względnie dzierżyć okręg wystrucki 5 ze wszystkimi należnymi doń do- brami i urzędami kameralnymi 6 , zwanymi pospolicie Kammer- Ambter , i będą mogli z nich wszystkich stosownym sposobem ciągnąć pożytki, pod takim jednak warunkiem, że cokolwiek pobiorą z dochodów owego okręgu, to zostanie zaliczone na strącenie i zmniejszenie wspomnianej sumy głównej. Po jej spłaceniu będą zobowiązani ustąpić wspomniany okręg prawo- witym posiadaczom Prus i niczego ponad to nie domagać się. 5 Miasto Wystruć (dawniej Insterburg) położone na wschód od Kró- lewca, wraz z powiatem. 6 urząd kameralny — urząd skarbowy, ściągający podatki i opłaty. 9. Najjaśniejszy Elektor i jego męscy potomkowie zachowają i utrzymają baronów, szlachtę, miasta i urzędy, i wszystkich poddanych Prus — jakiegokolwiek byliby stopnia czy stanu — przy dawnych statutach, prawach i swobodach nie czyniących ujmy niniejszemu układowi, i nie będą próbowali czynić cze- gokolwiek wbrew temu lub wprowadzać nowości ani pozwolą komukolwiek na takie usiłowania czy nowości. Będą też dbali, by sprawiedliwość była wymierzana według prawa używanego i przyjętego w Prusiech oraz by rządzono według stosownych statutów i zwyczajów. Jeżeliby ktoś czuł się pokrzywdzony przez niższe instancje, będzie mógł odwołać się do najwyższego trybunału apelacyjnego, który Jego Elektorska Mość ustanowi w Prusiech Książęcych, i tam w należyty sposób będzie docho- dził swego prawa. Dalsze zaś odwołania się — czy to zwykłe, czy nadzwyczajne albo jakimkolwiek mianem byłyby na- zwane — nie będą miały żadnego miejsca. Przewodniczący zaś i asesorowie tego sądu apelacyjnego będą ustanawiani przez Jego Elektorska Mość i jego potomków spośród krajowców i ziemian Prus Książęcych i złożą im przysięgę. Poddani zaś w żaden sposób nie będą mogli zanosić swych skarg do króla i Królestwa Polski, a ci nie będą na nie dopuszczać. Podobnie Jego Królewska Mość i Rzeczpospolita Polska obiecują, że na wypadek przejścia władzy wyżej wymienione stanów pruskich swobody, przywileje, statuty, zwyczaje i prawa będą na przy- szłość zawsze tym stanom zachowywać w całości i nienaruszone, i pozostawią je w spokojnym posiadaniu tych wszystkich uprawnień, nic w nich nie wprowadzając nowego. 10. W miejsce dawnego wasalstwa Najjaśniejszy Elektor i jego potomkowie zwiążą się z Najjaśniejszym Królem i Kró- lestwem Polskim wieczystym i nienaruszalnym przymierzem, które obu stronom zapewni na zawsze bezpieczeństwo, a to w sposób następujący: 11. Najjaśniejszy Elektor i jego potomkowie będą z Najja- śniejszymi Królami, Królestwem Polskim i Wielkim Księstwem Litewskim zachowywać wierną przyjaźń i jedność. Nigdy ani bezpośrednio ani pośrednio nie zawrą żadnego przymierza |
Menu
|