UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE według DSM-IV, Logopedia, Metodyka pracy z osobami upośledzonymi umysłowo

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE

Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne w DSM- IV

Definicja upośledzenie umysłowe, jako OBNIŻENIE OGÓLNEJ SPRAWNOŚCI INTELEKTUALNEJ ZNACZĄCO PONIŻEJ ŚREDNIEJ, KTÓREMU TOWARZYSZY WYRAŹNE OGRANICZENIE FUKNCJI ADAPTACYJNYCH”, w pewnych zakresach umiejętności, takich jak:

ü   dbanie o siebie,

ü   praca,

ü   zdrowie,

ü   bezpieczeństwo.

Objawy charakterystyczne dla powyższej diagnozy muszą wystąpić przed 18 rokiem życia. Ujawniające się po 18 roku życia cechy upośledzenia umysłowego uważane są za przejawy otępienia.

Upośledzenie umysłowe określa się w kategoriach:

ü   poziomu wykonania,

ü   poziomu inteligencji.

Definicja w DSM-IV nie opisuje czynników sprawczych tzn:

ü   biologicznych,

ü   społeczno – kulturowych,

ü   psychologicznych, czy też kombinacji powyższych, które mogą stanowić pierwotne przyczyny powstałego zaburzenia.

Upośledzenie umysłowe zakodowane jest na osi II DSM-IV. Może wystąpić jako specyficzny typ zaburzenia lub współwystępować z innymi zaburzeniami (wyodrębnionymi na I albo na II osi DSM-IV).

Liczba pierwszych rozpoznań upośledzenia umysłowego w przedziale wiekowym 5-6 lat wyraźnie wzrasta. Najwięcej rozpoznań jest wśród 15-latków, u starszych dzieci gwałtownie spada. Czas naturalnego wzrostu wymagań życiowych to czas, w którym najczęściej jest rozpoznawane upośledzenie umysłowe. We wczesnym dzieciństwie jednostkę z osłabioną zdolnością intelektualną uznaje się za normalną. Trudności natury intelektualnej zaczynają być bardziej widoczne, gdy dziecko przekracza próg szkoły. Wówczas zostaje poddane diagnozie. Dzieci z niewielkim upośledzeniem objęte odpowiednim programem nauczania w swojej grupie mogą opanować podstawowe umiejętności szkolne i osiągnąć satysfakcjonujący poziom przystosowania społecznego, a tym samym pozbywają się tożsamości osoby upośledzonej umysłowo.

Stopnie upośledzenia umysłowego

- Arbitralny – nieuzasadniony, narzucający swoje zdanie, apodyktyczny,

- Pragmatyczny – praktyczny, oparty na faktach.

Zgodnie z DSM-IV wyróżnia się 4 stopnie upośledzenia umysłowego

Stopień upośledzenia umysłowego a zakres wartości II

Rozpoznanie stopnia upośledzenia umysłowego

Zakres ilorazu inteligencji

Lekkie upośledzenie

Umiarkowane upośledzenie

Znaczne upośledzenie

Głębokie upośledzenie

50-55 do około 70

35-40 do 50-55

20-25 do 35-40

poniżej 20-25

Stopnie upośledzenia umysłowego określane są za pomocą wystandaryzowanych testów. Testy te nie są nieomylne a na ich wykonanie wpływa wiele czynników tj:

ü   motywacja,

ü   zmęczenie,

ü   aktualny stan zdrowia.

Należy pamiętać, że utworzone testy miały z góry określony cel tzn. dla przewidywania przyszłych osiągnięć dzieci w nauce. A zatem mówiąc o różnych stopniach upośledzenia umysłowego mówimy przede wszystkim o zdolności osiągania sukcesów w nauce szkolnej.

Cytowana na wstępie za DSM-IV definicja upośledzenia umysłowego, („obniżenie ogólnej sprawności intelektualnej znacząco poniżej średniej) znajduje bezpośrednie przełożenie na wartości ilorazu inteligencji znajdujące się o 2 odchylenie standardowe wynosi 15. Zatem wartość ilorazu inteligencji około 70 jest wartością odległą od średniej o około 2 odchylenia standardowe.

Położenie nacisku na wartość ilorazu inteligencji ma sens w odniesieniu do jego niskich wartości, ponieważ osoba z II około 50 będzie ujawniała poważne braki w zachowaniu adaptacyjnym, natomiast przy wyższych wartościach ogólne zachowania adaptacyjne wydają się niezależne od poziomu inteligencji. Reasumując niektóre osoby z ilorazem inteligencji niższym, funkcjonują lepiej niż osoby z wyższym. Nie bez znaczenia staje się fakt, iż zróżnicowanie środowisk społecznych ma wpływ na zachowania adaptacyjne jednostki, co uwidocznione zostaje w innej części definicji upośledzenia umysłowego, „…któremu towarzyszy wyraźne ograniczenie funkcji adaptacyjnych”.

Lekkie upośledzenie umysłowe

Osoby z lekkim upośledzeniem umysłowym stanowią najliczniejszą grupę osób, u których rozpoznano upośledzenie umysłowe. Osoby z tej grupy są „zdolne do uczenia się„, a ich poziom intelektualny porównywalny jest z poziomem dzieci w wieku 8-11 lat. Nie traktujmy tego dosłownie – znaczy to tyle, że osoba dorosła wykonuje test inteligencji jak przeciętny 10-latek. Przystosowanie społeczne osób zbliżone do poziomu przystosowania w okresie dojrzewania. Wymagają pewnego dozoru, ponieważ mają ograniczoną zdolność przewidywania.

Osoby ociężałe i lekko upośledzone z odpowiednio wczesnym rozpoznaniem i specjalistyczną pomocą przy współpracy domu, szkoły mogą osiągnąć wystarczający poziom przystosowania społecznego, opanować podstawy wiedzy i nauczyć się prostych umiejętności, aby stali się samodzielnymi członkami społeczeństwa.

Umiarkowane upośledzenie umysłowe

Można je opisać słowami „zdolne do wyćwiczenia prostych czynności”. Są w stanie zdobyć umiejętności tj. gotowanie czy inne mało skomplikowane zajęcia, według otrzymanej instrukcji. W życiu dorosłym uzyskują poziom intelektualny dziecka w wieku 4-7 lat.

ü   niektóre osoby mogą nauczyć się czytać i pisać,

ü   radzą sobie z prostymi przekazami języka mówionego,

ü   uczą się bardzo wolno – proces tworzenia pojęć bardzo ograniczony,

ü   wyglądają niezdarnie i nie zgrabnie, ciało często zdeformowane,

ü   koordynacja ruchów słaba,

ü   niekiedy bywają agresywne i wrogie częściej jednak przyjazne,

ü   bardzo rzadko stwierdza się u nich wyjątkowe zdolności np.: muzyczne.

Jeśli rozpoznanie nastąpiło stosunkowo wcześnie i stworzono właściwe warunki treningu umiejętności, osoby z takim upośledzeniem mogą osiągnąć przy współpracy rodziny częściową samodzielność w zakresie dbania o siebie, akceptowalnego zachowania by móc żyć z renty w rodzinie lub środowisku chronionym.

Znaczne upośledzenie umysłowe

Osoby te pozostają zależne od opieki innych

ü   duży niedorozwój motoryczny,

ü   niedorozwój mowy,

ü   zaburzenia sensoryczne,

ü   upośledzenie ruchowe,

ü   w małym stopniu opanowują czynności higieny osobistej i samoobsługi,

ü   trening prowadzi do opanowania pozostałych zajęć, ale pod nadzorem.

Głębokie upośledzenie umysłowe

Do opisu tych osób stosuje się również określenie a brzmi ono następująco „upośledzenie wymagające wspierania czynności życiowych”.

ü   głęboki deficyt zachowań adaptacyjnych,

ü   brak zdolności opanowania najprostszych zadań,

ü   brak mowy lub szczątkowe jej używanie,

ü   deformacje fizyczne,

ü   patologia ośrodkowego układu nerwowego,

ü   opóźnienia wzrostu,

ü   napady drgawkowe,

ü   mutyzm,

ü   głuchota,

ü   inne anomalie fizyczne,

ü   pod opieką przez całe swoje życie,

ü   żyją krótko, są chorowite i mają niską odporność.

Głębokie i znaczne upośledzenie umysłowe są na ogół rozpoznawane we wczesnym dzieciństwie na podstawie wyraźnych deformacji, opóźnionego rozwoju. Mimo wszystkich swoich ograniczeń osoby te są najczęściej lojalne, wdzięczne i czułe wobec innych.

Do niedawna Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne (sponsor DSM-IV) i Amerykańskie Towarzystwo Badań nad Upośledzeniem Umysłowym (AAMR) były zgodne, co do definicji upośledzenia umysłowego. W 1992 AAMR zakwestionowało definicję podaną w DSM-IV

ü   przyjmując wartość ilorazu inteligencji równą 75 jako punkt graniczny (poszerzając tym samym listy osób upośledzonych umysłowo),

ü   określenie dotyczące stopni upośledzenia, zastąpiono określeniami powiązanymi z rodzajem opieki: dorywcza, ograniczona, rozszerzona i stała,

ü   AAMR wprowadza także rewizje dotyczące standardów procedur diagnostycznych.

AAMR spotyka się z krytyką i wydaje się, że ich intencją było rozszerzenie listy usług specjalistycznych dla osób upośledzonych.

...