ustawa o pomocy społecznej, Administracja, Administracja, Administracja i samorząd

Tekst ustawy ustalony ostatecznie po rozpatrzeniu poprawek Senatu

USTAWA

z dnia 12 marca 2004 r.

o pomocy społecznej

Dział I

Przepisy ogólne

Rozdział 1

Zasady ogólne i zakres podmiotowy ustawy

Art. 1.

Ustawa określa:

1) zadania w zakresie pomocy społecznej;

2) rodzaje świadczeń z pomocy społecznej oraz zasady i tryb ich udzielania;

3) organizację pomocy społecznej;

4) zasady i tryb postępowania kontrolnego w zakresie pomocy społecznej.

Art. 2.

1. Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu

umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych,

których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby

i możliwości.

2. Pomoc społeczną organizują organy administracji rządowej i samorządowej,

współpracując w tym zakresie, na zasadzie partnerstwa, z organizacjami społecznymi

i pozarządowymi, Kościołem Katolickim, innymi kościołami, związkami

wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi.

Art. 3.

1. Pomoc społeczna wspiera osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia

niezbędnych potrzeb i umożliwia im życie w warunkach odpowiadających

godności człowieka.

2

2. Zadaniem pomocy społecznej jest zapobieganie sytuacjom, o których mowa w

art. 2 ust. 1, przez podejmowanie działań zmierzających do życiowego usamodzielnienia

osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem.

3. Rodzaj, forma i rozmiar świadczenia powinny być odpowiednie do okoliczności

uzasadniających udzielenie pomocy.

4. Potrzeby osób i rodzin korzystających z pomocy powinny zostać uwzględnione,

jeżeli odpowiadają celom i mieszczą się w możliwościach pomocy społecznej.

Art. 4.

Osoby i rodziny korzystające z pomocy społecznej są obowiązane do współdziałania

w rozwiązywaniu ich trudnej sytuacji życiowej.

Art. 5.

Prawo do świadczeń z pomocy społecznej, jeżeli umowy międzynarodowe nie stanowią

inaczej, przysługuje:

1) osobom posiadającym obywatelstwo polskie mającym miejsce zamieszkania

i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;

2) cudzoziemcom mającym miejsce zamieszkania i przebywającym na terytorium

Rzeczypospolitej Polskiej posiadającym zezwolenie na osiedlenie się,

zgodę na pobyt tolerowany lub status uchodźcy nadany w Rzeczypospolitej

Polskiej;

3) obywatelom państw członkowskich Unii Europejskiej lub Europejskiego

Obszaru Gospodarczego, przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej

Polskiej, którzy uzyskali zezwolenie na pobyt.

Art. 6.

Użyte w ustawie określenia oznaczają:

1) całkowita niezdolność do pracy - całkowitą niezdolność do pracy w rozumieniu

przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

albo zaliczenie do I lub II grupy inwalidów lub legitymowanie się

znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności w rozumieniu

przepisów o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób

niepełnosprawnych;

2) dochód dziecka - dochód, do którego zalicza się kwotę otrzymywanej renty

wraz z dodatkiem dla sierot zupełnych, zasiłek pielęgnacyjny, dodatek pielęgnacyjny,

otrzymywane alimenty oraz kwotę odpowiadającą dochodom

uzyskiwanym z majątku dziecka;

3) dochód na osobę w rodzinie - dochód rodziny podzielony przez liczbę osób

w rodzinie;

4) dochód rodziny - sumę miesięcznych dochodów osób w rodzinie;

5) jednostka organizacyjna pomocy społecznej - regionalny ośrodek polityki

społecznej, powiatowe centrum pomocy rodzinie, ośrodek pomocy społecznej,

dom pomocy społecznej, placówkę specjalistycznego poradnictwa, w

3

tym rodzinnego, placówkę opiekuńczo-wychowawczą, ośrodek adopcyjnoopiekuńczy,

ośrodek wsparcia i ośrodek interwencji kryzysowej;

6) kontrakt socjalny - pisemną umowę zawartą z osobą ubiegającą się o pomoc,

określającą uprawnienia i zobowiązania stron umowy, w ramach wspólnie

podejmowanych działań zmierzających do przezwyciężenia trudnej sytuacji

życiowej osoby lub rodziny;

7) niezdolność do pracy z tytułu wieku - ukończone 60 lat przez kobietę i 65 lat

przez mężczyznę;

8) osoba bezdomna - osobę niezamieszkującą w lokalu mieszkalnym w rozumieniu

przepisów o ochronie praw lokatorów i mieszkaniowym zasobie

gminy i niezameldowaną na pobyt stały, w rozumieniu przepisów o ewidencji

ludności i dowodach osobistych, a także osobę niezamieszkującą w lokalu

mieszkalnym i zameldowaną na pobyt stały w lokalu, w którym nie ma

możliwości zamieszkania;

9) osoba samotna - osobę samotnie gospodarującą, niepozostającą w związku

małżeńskim i nieposiadającą wstępnych ani zstępnych;

10) osoba samotnie gospodarująca - osobę prowadzącą jednoosobowe gospodarstwo

domowe;

11) osoba zatrudniona - osobę pozostającą w zatrudnieniu w rozumieniu przepisów

o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu lub prowadzącą działalność

gospodarczą w rozumieniu przepisów dotyczących działalności gospodarczej;

12) praca socjalna - działalność zawodową mającą na celu pomoc osobom i rodzinom

we wzmacnianiu lub odzyskiwaniu zdolności do funkcjonowania w

społeczeństwie poprzez pełnienie odpowiednich ról społecznych oraz tworzenie

warunków sprzyjających temu celowi;

13) renta - rentę z polskiego lub zagranicznego systemu ubezpieczeń społecznych,

rentę strukturalną lub rentę socjalną;

14) rodzina - osoby spokrewnione lub niespokrewnione pozostające w faktycznym

związku, wspólnie zamieszkujące i gospodarujące;

15) średni miesięczny koszt utrzymania w domu pomocy społecznej lub placówce

opiekuńczo-wychowawczej - kwotę rocznych wydatków na działalność

domu lub placówki opiekuńczo-wychowawczej wynikającą z utrzymania

mieszkańców lub dzieci, z roku poprzedniego, bez wydatków inwestycyjnych,

powiększoną o prognozowany średnioroczny wskaźnik cen towarów i

usług konsumpcyjnych ogółem, przyjęty w ustawie budżetowej na dany rok

kalendarzowy, podzieloną przez liczbę miejsc w domu lub placówce i przez

dwanaście;

16) świadczenie nienależnie pobrane - świadczenie pieniężne uzyskane na podstawie

przedstawionych nieprawdziwych informacji lub niepoinformowania

o zmianie sytuacji materialnej lub osobistej.

Art. 7.

Pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom w szczególności z powodu:

1) ubóstwa;

4

2) sieroctwa;

3) bezdomności;

4) bezrobocia;

5) niepełnosprawności;

6) długotrwałej lub ciężkiej choroby;

7) przemocy w rodzinie;

8) potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności;

9) bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa

domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych;

10) braku umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej

placówki opiekuńczo-wychowawcze;

11) trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy;

12) trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego;

13) alkoholizmu lub narkomanii;

14) zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej;

15) klęski żywiołowej lub ekologicznej.

Art. 8.

1. Prawo do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej, z zastrzeżeniem art. 40,

41, 78 i 91, przysługuje:

1) osobie samotnie gospodarującej, której dochód nie przekracza kwoty 461 zł,

zwanej dalej „kryterium dochodowym osoby samotnie gospodarującej”;

2) osobie w rodzinie, w której dochód na osobę nie przekracza kwoty 316 zł,

zwanej dalej „kryterium dochodowym na osobę w rodzinie”;

3) rodzinie, której dochód nie przekracza sumy kwot kryterium dochodowego

na osobę w rodzinie, zwanej dalej „kryterium dochodowym rodziny”

- przy jednoczesnym wystąpieniu co najmniej jednego z powodów wymienionych

w art. 7 pkt 2-15 lub innych okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy

społecznej.

2. Rada gminy, w drodze uchwały, może podwyższyć kwoty, o których mowa w

ust. 1 pkt 1 i 2, uprawniające do zasiłków okresowego i celowego.

3. Za dochód uważa się sumę miesięcznych przychodów z miesiąca poprzedzającego

złożenie wniosku lub w przypadku utraty dochodu z miesiąca, w którym

wniosek został złożony, bez względu na tytuł i źródło ich uzyskania, jeżeli ustawa

nie stanowi inaczej, pomniejszoną o:

1) miesięczne obciążenie podatkiem dochodowym od osób fizycznych;

2) składki na ubezpieczenie zdrowotne określone w przepisach o powszechnym

ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia oraz ubezpieczenia społeczne

określone w odrębnych przepisach;

3) kwotę alimentów świadczonych na rzecz innych osób.

5

4. Do dochodu ustalonego w myśl ust. 3 nie wlicza się jednorazowego pieniężnego

świadczenia socjalnego oraz wartości świadczeń w naturze.

5. W stosunku do osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą:

1) opodatkowaną podatkiem dochodowym od osób fizycznych na zasadach

określonych w przepisach o podatku dochodowym od osób fizycznych - za

dochód przyjmuje się przychód z tej działalności pomniejszony o koszty

uzyskania przychodu, obciążenie podatkiem należnym i składkami na ubezpieczenie

zdrowotne określonymi w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu

w Narodowym Funduszu Zdrowia, związane z prowadzeniem tej

działalności oraz odliczonymi od dochodu składkami na ubezpieczenie

społeczne niezaliczonymi do kosztów uzyskania przychodów, określonymi

w odrębnych przepisach, z tym że:

a) różnicę przychodów i kosztów ich uzyskania ustala się za miesiąc poprzedzający

miesiąc złożenia wniosku w oparciu o wielkości wykazane

w deklaracjach podatkowych za okresy od początku roku do końca

miesiąca poprzedzającego miesiąc złożenia wniosku oraz od początku

roku do końca miesiąca poprzedzającego ten miesiąc; wysokość miesięcznego

obciążenia podatkiem, składkami na ubezpieczenie zdrowotne

oraz składkami na ubezpieczenie społeczne przyjmuje się z miesiąca

poprzedzającego miesiąc złożenia wniosku,

b) jeżeli podatnik wpłaca zaliczki na podatek dochodowy w formie

uproszczonej, a także jeżeli nie złożył deklaracji, jego dochód ustala się

dzieląc kwotę dochodu z działalności gospodarczej za poprzedni rok

kalendarzowy przez liczbę miesięcy, w których podatnik prowadził

działalność, a jeżeli nie prowadził działalności, dochód ustala się w

oparciu o oświadczenie tej osoby;

2) opodatkowaną na zasadach określonych w przepisach o zryczałtowanym

podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby

fizyczne - za dochód przyjmuje się zadeklarowaną podstawę wymiaru składek

na ubezpieczenie społeczne, a jeżeli z tytułu prowadzenia tej działalności

nie istnieje obowiązek ubezpieczenia społecznego, przyjmuje się kwotę

najniższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne.

6. W sytuacji gdy podatnik łączy przychody z działalności gospodarczej z innymi

przychodami lub rozlicza się wspólnie z małżonkiem, przez podatek należny,

o którym mowa w ust. 5 pkt 1, rozumie się podatek wyliczony w takiej proporcji,

w jakiej pozostaje dochód podatnika z pozarolniczej działalności gospodarczej

wynikający z deklaracji podatkowych do sumy wszystkich wykazanych w

nich dochodów.

7. Wysokość dochodu z pozarolniczej działalności gospodarczej w przypadku prowadzenia

działalności opodatkowanej na zasadach określonych w przepisach o

podatku dochodowym od osób fizycznych ustala się na podstawie zaświadczenia

wydanego przez naczelnika właściwego urzędu skarbowego za okresy, o których

mowa w ust. 5 pkt 1, zawierającego informację o wysokości:

1) przychodu;

2) kosztów uzyskania przychodu;

3) różnicy pomiędzy przychodem a kosztami jego uzyskania;

6

4) dochodów z innych niż działalność gospodarcza źródeł - w przypadkach, o

których mowa w ust. 6;

5) odliczonych od dochodu składek na ubezpieczenie społeczne;

6) należnych zaliczek na podatek dochodowy lub należnego podatku;

7) odliczonych od podatku składek na ubezpieczenie zdrowotne związanych z

prowadzeniem pozarolniczej działalności gospodarczej.

8. Wysokość dochodu z pozarolniczej działalności gospodarczej w przypadku prowadzenia

działalności na zasadach określonych w przepisach o zryczałtowanym

podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne

ustala się na podstawie zaświadczenia wydanego przez naczelnika właściwego

urzędu skarbowego zawierającego informację o formie opodatkowania

oraz na podstawie dowodu opłacenia składek w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych.

9. Przyjmuje się, że z 1 ha przeliczeniowego uzyskuje się dochód miesięczny w

wysokości 194 zł.

10. Dochody z pozarolniczej działalności gospodarczej i z ha przeliczeniowych oraz

z innych źródeł sumuje się.

11. W przypadku uzyskania w ciągu 12 miesięcy poprzedzających miesiąc złożenia

wniosku lub w okresie pobierania świadczenia z pomocy społecznej dochodu

jednorazowego przekraczającego pięciokrotnie kwoty:

1) kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej, w przypadku osoby

samotnie gospodarującej,

2) kryterium dochodowego rodziny, w przypadku osoby w rodzinie

- kwotę tego dochodu rozlicza się w równych częściach na 12 kolejnych miesięcy,

poczynając od miesiąca, w którym dochód został wypłacony.

12. W przypadku uzyskania w ciągu 12 miesięcy poprzedzających miesiąc złożenia

wniosku lub w okresie pobierania świadczenia z pomocy społecznej dochodu

należnego za dany okres, kwotę tego dochodu rozlicza się w równych częściach

na kolejne miesiące przez okres odpowiadający okresowi, za który uzyskano dochód.

13. W przypadku uzyskiwania dochodu w walucie obcej, wysokość tego dochodu

ustala się według średniego kursu Narodowego Banku Polskiego z dnia wydania

decyzji administracyjnej w sprawie świadczenia z pomocy społecznej.

Art. 9.

1. Kryteria dochodowe podlegają weryfikacji co 3 lata, z uwzględnieniem wyniku

badań progu interwencji socjalnej. Badania progu interwencji socjalnej dokonuje

Instytut Pracy i Spraw Socjalnych.

2. Minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego określi, w drodze rozporządzenia,

sposób ustalania progu interwencji socjalnej, zakres potrzeb niezbędnych

do egzystencji, minimalny zakres wydatków, okres oraz źródło danych

z jakiego przyjmuje się wysokość cen towarów i usług, uwzględniając poziom

wydatków gospodarstw domowych z I kwintyla rozkładu dochodów, których

wydatki należy uwzględnić w badaniu progu interwencji socjalnej.

7

3. W roku, w którym przeprowadza się weryfikację, Rada Ministrów do dnia 15

maja przedstawia Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych:

1) propozycję kwot kryteriów dochodowych;

2) informację o realizacji świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej za okres

od poprzedniej weryfikacji, obejmującą liczbę świadczeniobiorców, liczbę

świadczeń i ogólną kwotę wydatków na świadczenia.

4. Trójstronna Komisja do Spraw Społeczno-Gospodarczych uzgadnia kryteria dochodowe

w terminie do dnia 15 czerwca danego roku kalendarzowego.

5. Kwota stanowiąca podstawę ustalenia wysokości pomocy pieniężnej na częściowe

pokrycie kosztów utrzymania dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej

oraz pomocy pieniężnej na usamodzielnienie, na kontynuowanie nauki

i pomocy na zagospodarowanie w formie rzeczowej, kwoty minimalnego

i maksymalnego świadczenia pieniężnego na utrzymanie i pokrycie wydatków

związanych z nauką języka polskiego dla uchodźców, a także maksymalna

kwota zasiłku stałego ulegają zmianie w terminach weryfikacji kryteriów dochodowych

o 50% sumy kwot, o które wzrosły kryterium dochodowe osoby samotnie

gospodarującej i kryterium dochodowe na osobę w rodzinie.

6. Kwota dochodu z 1 ha przeliczeniowego ulega zmianie w terminach weryfikacji

kryteriów dochodowych o 25% sumy kwot, o które wzrosły kryterium dochodowe

osoby samotnie gospodarującej i kryterium dochodowe na osobę w rodzinie.

7. Minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego ogłasza, w drodze obwieszczenia,

w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”,...