|
Nie obrażaj więc mojej inteligencji poprzez czynione na pokaz zaniżanie własnej.
▪
POLITYKA STANÓW ZJEDNOCZONYCH WOBEC PALESTYŃCZYKÓW I AUTONOMII PALESTYŃSKIEJ W LATACH 1993 – 2000. _________________________________________________________________________________ ______ JAROSŁAW JARZ Ą BEK Artykuł ukazał się w publikacji pt. „Izrael i Autonomia Palestyńska. Wy- brane aspekty polityczne i prawne” pod redakcją Bernarda J. Albina i Grze- gorza Tokarza, wyd. Arboretum, Wrocław 2007 Jarosław Jarząbek - Doktor Nauk Humanistycznych, Uniwersytet Wrocław- ski. Specjalista z zakresu zagadnień palestyńskich. W 2006 r. przebywał na staŜu badawczym na Uniwersytecie Jordańskim w Ammanie. 1 WST Ę P. S prawa palestyńska w polityce zagranicznej Stanów Zjednoczonych zaist- niała stosunkowo późno, gdyŜ stało się to dopiero przy okazji negocjacji, prowa- dzonych przez Egipt i Izrael w roku 1978, które doprowadził do podpisania rok później traktatu pokojowego z Camp David. Ówczesny prezydent USA, Jimmy Carter, pełnił rolę mediatora podczas rozmów, których efektem było wynegocjo- wane tam porozumienie. Druga część owego porozumienia, nazwana „Podstawy pokoju na Bliskim Wschodzie”, zakładała między innymi autonomię dla Pale- styńczyków zamieszkujących Zachodni Brzeg Jordanu i strefę Gazy, a przyszły los terytoriów okupowanych miał być ustalony po pięcioletnim okresie przejścio- wym 1 . W latach 80tych z inicjatywy amerykańskiej powstało jeszcze kilka planów unormowania sytuacji na bliskim wschodzie i rozwiązania konfliktu izraelsko – palestyńskiego, z których najbardziej znane to tzw. Plan Raegana z 1 września 1982 roku oraz ambitny plan sekretarza stanu USA Georga Shultza z lutego 1988 roku, które jednak nie uzyskały akceptacji Ŝadnej ze stron konfliktu. NAWI Ą ZANIE DIALOGU USA Z OWP. Wydarzeniem niewątpliwie przełomowym w polityce Stanów Zjednoczo- nych wobec Palestyńczyków, było uznanie przez Waszyngton Organizacji Wy- zwolenia Palestyny oraz nawiązanie z nią dialogu. 14 grudnia 1988 roku na forum Zgromadzenia Ogólnego ONZ zwołanego w Genewie, Jasir Arafat (Stany Zjed- noczone odmówiły mu wizy wjazdowej na początku grudnia) przedstawił decyzje podjęte w połowie listopada przez Palestyńską Radę Narodową, organ parlamen- tarny Organizacji Wyzwolenia Palestyny. OWP uznawała państwo Izrael i jego prawo do istnienia w pokoju i bezpieczeństwie, akceptowała Rezolucje Rady Bezpieczeństwa ONZ numer 242 i 338 oraz wyrzekała się wszelkich form terro- ryzmu 2 . W odpowiedzi na to Stany Zjednoczone zakończyły prowadzoną przez trzynaście lat politykę nie prowadzenia oficjalnych rozmów z OWP i 16 grudnia nawiązany został dialog. W sierpniu 1991 roku, podczas wystąpienia w Algierze, Jasir Arafata, w imieniu OWP, zdecydował się na poparcie nowej amerykańskiej inicjatywy rozwiązania konfliktu bliskowschodniego, tzw. „Planu Bakera”. 3 W końcu 30 października 1991 roku w Madrycie zwołane zostało wspólnie przez 1 JoAnn A. DiGeorgio Lutz, The PLO and the Peace Process, [w:] Ilan Peleg (red.), The Middle East Peace Process. Interdisciplinary Perspectives, wyd. State University of N.Y. Press, Nowy Jork, 1998, s.128-130. 3 Plan Sekretarza Stanu USA Jamesa Bakera, zakładał wielostronne rozmowy Izraela z sąsiednimi krajami arabskimi i przedstawicielami Palestyńczyków. J. Świeca, Regionalne i globalne oddzia- ływania międzynarodowe w kryzysie bliskowschodnim, Katowice 1993, s. 92. _______________________________________________________________________________ F ORUM I ZRAEL- P OLSKA- E UROPA ▪ www.forum-ipe.org Jak się później okazało, ani Egipt ani Izrael nie były wówczas zainteresowane rozwiązaniem kwestii palestyńskiej, w związku z czym juŜ w roku 1980 negocjacje zostały zwieszone, w efekcie czego cała część porozumienia dotycząca Palestyńczyków nie została zrealizowana. Israel: Rela- tions with the United States, www.state.gov, [21.11.2002]. 2 2 prezydentów Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego spotkanie z udzia- łem przedstawicieli Izraela, Libanu, Syrii, Jordanii i Palestyńczyków. Stało się ono podstawą szerokich, dwu i wielostronnych negocjacji, mających doprowadzić do pokojowego uregulowania konfliktów w regionie. 4 Początkowo w Madrycie toczyły się jedynie rozmowy dwustronne pomię- dzy Izraelem, a jego sąsiadami, które kontynuowane były w Waszyngtonie. W styczniu 1992 roku w Moskwie zainicjowano rozmowy wielostronne. Palestyń- czykom, którzy nie posiadali na tej konferencji samodzielnej reprezentacji, lecz wchodzili w skład delegacji jordańskiej, udało się uzyskać pewną niezaleŜność w kwestii bezpośrednio ich dotyczącej, a wkrótce teŜ zainicjować oddzielne rozmo- wy z Izraelem. Okazało się jednak, Ŝe przedstawiciele władz lokalnych z Zachod- niego Brzegu Jordanu, którzy imieniu Palestyńczyków uczestniczyli w rozmo- wach, nie mają kompetencji prawnomiędzynarodowej do zawierania porozumień z Izraelem, a jedynym uznanym przez społeczność międzynarodową przedstawi- cielem narodu palestyńskiego jest Organizacja Wyzwolenia Palestyny, która wkrótce zaproszona została do negocjacji. AMERYKA Ń SKIE PRÓBY MEDIACJI POMI Ę DZY IZRAELEM I PALESTY Ń CZYKAMI. W styczniu 1993 roku, na zaproszenie ministra spraw zagranicznych Nor- wegii, na potajemne spotkanie do Oslo przybyli przedstawiciele Izraela i OWP. Rozmowom przewodniczyli wiceminister spraw zagranicznych Izraela Joasi Be- ilin i skarbnik OWP Ahmad Korei (Abu Ala’). Palestyńczycy wykazywali sporą elastyczność, gdyŜ Arafat, widząc duŜą aktywność i rosnącą popularność funda- mentalistów, chciał przeciwstawić ich nawoływaniom do walki zbrojnej sukces dyplomatyczny. 5 Rozmowy wkrótce przeniosły się do Waszyngtonu, niedługo potem pojawiły się jednak problemy. PowaŜny kryzys wybuchł w rozmowach zaraz na początku 1993 roku, w związku z deportacją w grudniu 1992 roku 429 działaczy Hamasu do Libanu. Z pomocą przyszła administracja świeŜo wybrane- go czterdziestego drugiego prezydenta USA Bila Clintona, której mediacja skłoni- ła Izrael do zezwolenia części wydalonych Palestyńczyków na powrót. Z kolei Stany Zjednoczone postarały się, aby ONZ nie rozpatrywała Ŝadnych wniosków mających na celu obłoŜenie Izraela sankcjami za wydalenie działaczy Hamasu oraz skłoniła Palestyńczyków do powrotu do stołu rokowań 6 . W lutym 1993 na Bliski Wschód wyruszył nowy amerykański sekretarz stanu Warren Christopher, który odwiedził Egipt, Syrię, Jordanię, Arabię Saudyjską i Izrael oraz spotkał się z przedstawicielami OWP. Background notes: Israel, www.state.gov/www/background_notes, [21.11.2002]. 5 A. Chojnowski, J. Tomaszewski, Izrael , Warszawa 2001, s.374. 6 Barry Rubin, The United States and the Middle East, 1993 , na: www.biu.ac.il/SOC/besa/meria, [16 I 2003]. _______________________________________________________________________________ F ORUM I ZRAEL- P OLSKA- E UROPA ▪ www.forum-ipe.org 4 3 21 kwietnia, podczas wizyty w Waszyngtone premiera Icchaka Rabina, se- kretarza stanu Warren Christopher stwierdził, Ŝe deportacje są pogwałceniem Czwartej Konwencji Genewskiej i podkopują wysiłki procesu pokojowego. 7 Wznowione 27 kwietnia w Waszyngtonie rozmowy izraelsko – palestyńskie prze- biegały opornie. Dla ich podtrzymania Stany Zjednoczone zaoferowały Palestyń- czykom 14 milionów dolarów na tworzenie nowych miejsc pracy na terenach okupowanych oraz przedstawiły własną wersję Deklaracji Zasad, która jednak nie zyskała akceptacji Ŝadnej ze stron. Przed zaplanowaną na 15 czerwca dziesiąta rundą rozmów OWP przedstawiła dziesięciopunktowe memorandum, którego najwaŜniejsze postulaty dotyczyły pisemnego potwierdzenia przez Stany Zjedno- czone dotychczasowych słownych deklaracji, Ŝe wschodnia część Jerozolimy na- leŜy do ziem okupowanych przez Izrael oraz sprecyzowania amerykańskiego sta- nowiska na temat wykładni rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ numer 242 i 338, które były podstawą do negocjacji opartych na formule „ziemia za pokój”. 8 JuŜ po rozpoczęciu rozmów delegacja palestyńska zaczęła stawiać nowe Ŝądania, np. wznowienia bezpośrednich kontaktów USA z OWP, dołączenia oficjalnych przedstawicieli OWP do delegacji palestyńskiej, a nawet uznania przez Izrael OWP za jedynego przedstawiciela Palestyńczyków w rozmowach pokojowych. Tymczasem Stany Zjednoczone zaczęły wykazywać wyraźne zniecierpli- wienie brakiem postępów. Po podróŜy po Bliskim Wschodzie w połowie lipca, amerykański negocjator Dennis Ross zasugerował, Ŝe jeśli negocjacje nie posuną się do przodu w najbliŜszym czasie, USA moŜe ograniczyć swoje zaangaŜowanie w mediacje. W podobnym tonie wypowiadał się teŜ sekretarz stanu Warren Chri- stopher. ZAWARCIE POROZUMIENIA Z OSLO. Przełom w negocjacjach izraelsko – palestyńskich miał miejsce w sierpniu i nastąpił bez udziału USA. W oficjalnych rokowaniach waszyngtońskich, które nie przynosiły Ŝadnych konkretnych rezultatów, ze strony palestyńskiej uczestniczyła delegacja spoza OWP i PRN (Palestyńskiej Rady Narodowej). O wiele większe znaczenie miały tajne rozmowy dwustronne, które równocześnie toczyły się w Oslo między delegacją izraelską i OWP. 9 Dopiero 29 sierpnia 1993 roku, gdy po- rozumienie było juŜ zawarte, Szymon Peres udał się do Stanów Zjednoczonych i poinformował o tym fakcie amerykańskiego Sekretarza Stanu. Tak więc najwaŜ- niejsze negocjacje prowadzące do zawarcia porozumienia między Izraelem i Pale- 7 B. Rubin, The United States and the Middle East, 1993. 8 J. Świeca, Bliskowschodni proces pokojowy. Idee – inicjatywy – dyplomacja, Katowice 1996, s. 113. _______________________________________________________________________________ F ORUM I ZRAEL- P OLSKA- E UROPA ▪ www.forum-ipe.org Formuła „ziemia za pokój”, stosowana w negocjacjach Izraela z Palestyńczykami (a później równieŜ z Syrią), opierała się na zasadzie, Ŝe Izrael skłonny jest wycofać swoje wojska z teryto- riów okupowanych i oddać je pod administracją palestyńską, w zamian za zagwarantowanie mu bezpieczeństwa, zaprzestanie ataków na obywateli izraelskich przez palestyńskie organizacje zbrojne oraz formalne zakończenie konfliktu (w przypadku Palestyńczyków chodziło o wykreśle- nie z Palestyńskiej Karty Narodowej zapisów mówiących o zniszczeniu państwa Izrael. 9 4 styną odbyły się bez udziału mediatorów amerykańskich. Z jednej strony była to praktyczna realizacja planów administracji amerykańskiej, która dąŜyła do tego, aby głównym motorem procesu pokojowego były rozmowy dwustronne. Z drugiej strony był to dowód na to, Ŝe consensus moŜe być osiągnięty bez pomocy media- cji z zewnątrz, a amerykańska polityka „ksiąŜeczki czekowej” 10 jest istotnym, ale nie najwaŜniejszym elementem w negocjacjach. Ostateczna wersja porozumienia z Oslo zawierała oczywiście obietnice pomocy finansowej, zarówno dla Palestyń- czyków jak i dla Izraela, tak ze strony Stanów Zjednoczonych jak i Unii Europej- skiej oraz krajów grupy G7. POSTANOWIENIA POROZUMIENIA Z OSLO. Wiadomość o zawarciu porozumienia wywołała szczery i nieskrywany en- tuzjazm w Białym Domu i na Kapitolu. 13 września 1993 roku w Waszyngtonie Jasir Arafat i Icchak Rabin, w obecności prezydenta USA Bila Clintona, podpisali Deklarację Zasad. NajwaŜniejsze jej postanowienia to uznanie przez Izrael Orga- nizacji Wyzwolenia Palestyny za jedynego reprezentanta narodu palestyńskiego i uznanie przez OWP istnienia państwa Izrael w granicach sprzed 1967 roku. Na obszarze Zachodniego Brzegu Jordanu i Strefy Gazy miały powstać tymczasowe autonomiczne władze palestyńskie. Arafat zobowiązywał się podjąć kroki zmie- rzające do likwidacji zagroŜenia ze strony islamskich terrorystów oraz do usunię- cia z Palestyńskiej Karty Narodowej, stanowiącej rodzaj konstytucji OWP, punk- tów o wymowie antyizraelskiej. 11 Końcowe pertraktacje, mające na celu ustalenie szczegółów technicznych i terytorialnych, odbyły się w Bukareszcie i Kairze. Na początek okupacyjne władze izraelskie miały przekazać swoje kompe- tencje tymczasowemu samorządowi palestyńskiemu w kwestiach edukacji, kultu- ry, podatków, polityki socjalnej i turystyki, co zostało dokonane do połowy listo- pada 1994 roku. W maju 1994, realizując postanowienia porozumienia z Kairu z 4 maja 1994, roku Izrael wycofał się ze Strefy Gazy i miasta Jerycho, przekazując władzę Palestyńczykom dając tym samym początek Autonomii Palestyńskiej. Spod władzy palestyńskiej wciąŜ wyłączeni byli obywatele Izraela zamieszkujący Strefę Gazy i Zachodni Brzeg, izraelskie osiedla i bazy wojskowe na terenach okupowanych oraz miasto Jerozolima. Polityka zagraniczna i bezpieczeństwa tak- Ŝe pozostawała w wyłącznej gestii władz Izraelskich. Kwestia statusu Jerozolimy, palestyńskich uchodźców, izraelskich osadników, spraw bezpieczeństwa, granic i kontaktów z państwami sąsiednimi miały być rozstrzygnięte w kolejnej rundzie negocjacji, która miała rozpocząć się nie później niŜ w maju 1996 roku. Nad Polityka „ksiąŜeczki czekowej” była stosowana przez amerykanów wobec bliskowschodniego procesu pokojowego juŜ od pewnego czasu – obietnice pomocy finansowej z Waszyngtony nie- jednokrotnie pozwalały przełamać impas w negocjacjach. S. Lasensky, Underwriting peace in the Middle East: U.S. foreign policy and the limits of economic inducements, na: www.biu.ac.il/SOC/besa/meria, 2002, [10 XII 2002]. 11 A. Chojnowski, J. Tomaszewski, Izrael , s.374. _______________________________________________________________________________ F ORUM I ZRAEL- P OLSKA- E UROPA ▪ www.forum-ipe.org 10 |
Menu
|