UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE, Pedagogika Opiekuńczo-Resocjalizacyjna, Ped.Specjalna

Źródło:

Oligofrenopedagogika (grec.: "oligos" - pomniejszenie, "phren" - umysł; pomniejszona, obniżona sprawność umysłowa) dział zajmujący się i osób . Przedmiotem jest jednostka upośledzona umysłowo i proces jej rehabilitacji obejmujący wszechstronny rozwój i przystosowanie do życia w społeczństwie ludzi pełnosprawnych.

Dla osób upośledzonych ustala się taki metodyczny tok działalności wychowującej, aby osiągały one wszechstronny rozwój, do szczytu swoich indywidualnych możliwości, i aby równocześnie zdobywały umiejętności w zakresie adaptacji społecznej (Wyczesany, 1998). W myśl poglądów współczesnych uczonych i wychowawców celem procesu rehabilitacji upośledzonych umysłowo powinno być przyswojenie m. in. następujących umiejętności społecznych:

·         współżycia z innymi ludźmi

·         przystosowania się do wymogów pracy zawodowej

·         gospodarowania środkami finansowymi

·         obchodzenie się z urządzeniami użyteczności publicznej i racjonalnego korzystania z nich

właściwego wykorzystania czasu wolnego (Clarke, 1971; Sękowska, 1998; Wyczesany, 1999)

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE:

1. Kraeplin- upośledzenie umysłowe to totalnie obniżony poziom rozwoju psychicznego.

2.Herber- upośledzenie umysłowe to obniżony poziom funkcjonowania intelektualnego (jedno odchylenie standardowe) , któremu towarzyszą zaburzenia w funkcjonowaniu społecznym.

3.prof. Grzegorzewska- trzeba oddzielić niedorozwój umysłowy od demencji, niedorozwój umysłowy to stan, który powstaje w okresie rozwojowym, demencja występuje, gdy człowiek rozwija się prawidłowo – zadziałał czynnik i człowiek zaczął działać na poziomie jakiegoś upośledzenia.

4.prof.Kostrzewski - upośledzenie umysłowe to ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego o co najmniej dwa odchylenia standardowe (większa tolerancja dla normy), towarzyszy temu obniżony poziom funkcjonowania społecznego, a także wolne tempo uczenia się i powstaje to w okresie rozwojowym. Wg niego zaburzenie funkcjonowania intelektualnego-może być zaburzone w różnoraki sposób: a) globalne zaburzenie intelektualne – zalicza tu: upośledzenie umysłowe, a jest to niedorozwój umysłowy i demencja, b) parcjalne zaburzenie intelektualne – dotyczą fragmentarycznych zaburzeń w funkcjonowaniu w normie ( zaburzenie percepcji słuchowej, wzrokowej...) I.I.= Norma

5.wg Kirejczyka określa jako istotnie niższy od przeciętnego w danym środowisku ( o co najmn. 2 odchylenia standardowe) globalny rozwój umysłowy jednostki, z nasilonymi równocześnie trudnościami w zakresie uczenia się i przystosowania, spowodowany we wczesnym okresie rozwojowym przez:

§         Czynniki dziedziczne

§         Czynniki wrodzone i nabyte po urodzeniu

(w tym sporadycznych przypadkach przez czynniki racjonalno – kulturowe) wywołujące trwałe – względnie – zmiany w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego.

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE - to stan charakteryzujący się istotnie niższym od przeciętnego ogólnym poziomem funkcjonowania intelektualnego (więcej niż o 2 odchylenia standardowe – poniżej 70 iloraz inteligencji) i zaburzeniami w zakresie przystosowania się społecznego. Zaburzenia w przystosowaniu przejawiają się w postaci zaburzeń w zakresie: dojrzewania, uczenia się i zaradności społecznej.

Nie wystarczy sama niska inteligencja, żeby orzec o upośledzeniu umysłowym, do tego muszą się dołączyć zaburzenia w zakresie funkcjonowania społecznego: niska inteligencja, niska sprawność społeczna – dopiero wtedy możemy mówić o upośledzeniu umysłowym.

Aby określić upośledzenie umysłowe potrzebne są: a) badania psychologiczne b) badanie poziomu dojrzałości społecznej

NIEDOROZWÓJ UMYSŁOWY:

Stan, w którym poziom funkcjonowania intelektualnego jest obniżony co najmniej o dwa odchylenia standardowe któremu towarzyszą zaburzenia w sferze przystosowania społecznego i te zaburzenia muszą występować w co najmniej dwóch z wymienionych obszarów (komunikowanie się, samoobsługa, kontakty społeczne, korzystanie z dóbr społeczno-kulturowych, kierowanie sobą, troska o zdrowie i bezpieczeństwo, zdolności szkolne, organizowanie sobie czasu wolnego, praca, tryb życia domowego) i wieku, w którym został rozpoznany (do 18 lat)

Od 1994 roku przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne (DSM IV) Niepełnosprawność intelektualna – inna nazwa upośledzenia umysłowego. Jest to stan – nie choroba.

KLASYFIKACJA UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO

I Pedagogiczne podejście (początek XX w.) cztery stopnie (grupy) 1) dzieci wyuczalne 2) dzieci niewyuczalne, ale wychowalne 3) dzieci prawie wychowalne 4) dzieci niewychowalne

II Trzystopniowa klasyfikacja 1) debilizm (najłagodniejszy stopień) 2) imbecylizm 3) idiotyzm

III Od 1964 roku – czterostopniowa klasyfikacja 1) lekki stopień upośledzenia umysłowego pogranicze u.u. 2) umiarkowany stopień upośledzenia umysłowego pogranicze normy 3) znaczny stopień upośledzenia umysłowego 4) głęboki stopień upośledzenia umysłowego

IV Od 1980 roku cztery stopnie upośledzenia umysłowego 1) lekki stopień upośledzenia umysłowego 2) umiarkowany stopień upośledzenia umysłowego głębiej u.u. 3) znaczny stopień upośledzenia umysłowego 4) głęboki stopień upośledzenia umysłowego

System orzeczenia i kwalifikacji do kształcenia: Orzeczenia może wydać: 1.Poradnia psychologiczno-pedagogiczna państwowa 2.Inna poradnia specjalistyczna o mocy orzekania poradnia Wnioskodawcami są: - rodzice (mogą być obecni przy orzekaniu), - opiekunowie Nauczanie indywidualne – nie musi mieć charakteru domowego. Dziecko może otrzymać orzeczenia do kształcenia: - ogólnodostępnego, - integracyjnego, - specjalnego, - lub do kształcenia specjalnego w ogólnodostępnym.

Charakterystyka upośledzeń umysłowych:

Osoby z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim

(skala Stanforda Bineta) Od 0 do 9 – (raczej od 7-9) –uwaga mimowolna, skupiona w przypadku bardzo silnych bodźców, skupiana na krótko ; mowa : powtarza poszczególne wyrazy (mama, tata) , reaguje na poszczególne polecenia na zasadzie rozpoznawania intonacji głosu (np.: nie wolno) ; potrzeby fizjologiczne : pokazują zachowaniem, nie są w stanie ich same zaspakajać. Od 10 do 19 – nadal mimowolna uwaga , potrafią mówić (zdania 2-3 wyrazowe np.: daj), są w stanie same sygnalizować i czasem załatwiać swoje potrzeby fizjologiczne (zazwyczaj z osobą dorosłą) ; samoobsługa (ubieranie, jedzenie) czasem z osobą dorosłą, osoby te poruszają się , jednak może to następować później, mają potrzebę miłości i przynależności , potrafią liczyć np.: 4-5, nie mają pojęcia liczby.

Osoby z upośledzeniem umysłowym w stopniu znacznym:

Od 20 do 35 - (nie przekraczają skali Piageta 5-6 lat) – uwaga mimowolna, skupiana na dłuższy czas (zajęcia naładowane intensywnymi bodźcami 10-15 min), mowa (jeśli występuje) (afazja : nie mówi), powtarza 12 sylabowe zdanie, mówi 3-5 wyrazów, zdania pojedyncze; liczy i ma pojęcie liczby do 5, potrafi odczytywać proste słowa ( czyta globalnie), potrafi napisać drukowanymi literami proste słowa lub złożyć je z alfabetu ruchomego; samodzielność (ubieranie, rozbieranie się) jest samodzielne (mała pomoc przy zapinaniu, rozpinaniu guzików) ,może wykonać proste czynności pomocy w domu np.: wycieranie stołu, nie jest w stanie zapamiętać wielu poleceń naraz; jest w stanie porównać dwa przedmioty (większy, mniejszy); porusza się po najbliższym terenie (dom, ośrodek); zaburzenie w osobowościach np.: apatyczność lub pobudzenie; definiują przez użytek np.: krzesło to coś do siedzenia; wymyślają różne historie; mają wyczucie motoralno-intuicyjne, które opiera się na bodźcach wyniesionych z domu; początki poczucia humoru.

Osoby z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym:

Od 36 do 51 (dochodzą do 8 lat w skali Piageta) – uwaga dowolna, zdecydowana przewaga uwagi mimowolnej; mowa poprawna, dominują zdania proste, zdania złożone u osób ze słowotokiem ( ubarwienia z wtrętami ); liczenie w zakresie 20 i dodawanie, klasyfikowanie; potrafią czytać- wyuczenie bez zrozumienia, piszą proste zdania, definiują na podstawie cech charakterystycznych dla przedmiotów (nie zawsze istotnych; pojęcia są konkretne; nie potrafią definiować pojęć abstrakcyjnych (np.: bohater, naród); zaradność życiowa; zajmują się gospodarstwem np.: przygotowanie potraw; samoobsługa; samodzielni (dobór kolorów może być nieprawidłowy); mają swoje zasady np.: poczucie estetyki; mają wyczucie moralne wynikające z wiedzy; mają potrzebę miłości, przynależności, szacunku.

Osoby z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim:

Od 52 do 62 (nie przekraczają 12 r.ż. w skali Piageta) – praca na konkretach, uwaga dowolna, trudności w jej skupianiu, pamięć mechaniczna (potrafią wykuć „coś na blachę”), szczątkowe myślenie logiczne, trudności we wnioskowaniu, zachowania są dość schematyczne; operacje umysłowe; klasyfikowanie, przyporządkowanie, dodawanie, mnożenie, różnicowanie; definiują pojęcia, porównują je, przy definiowaniu pojęć dodają cechę nadrzędną, np.: taboret – rodzaj krzesła; mowa poprawna, zdania proste i złożone, mowa może być schematyczna, bardziej rozwinięta mowa bierna niż czynna, czytanie płynne( zależnie od stopnia i I.I. ), gorzej jest ze zrozumieniem tekstu, pomaga czytanie głośne, teksty proste; pisanie; nie jest spontaniczne (bez wypracowań); życie codzienne; są w stanie sobie poradzić samodzielnie. (wynikiem upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim może być zaniedbanie wychowawcze)

Różnice między osobą upośledzoną w stopniu lekkim, a 12 latkiem: - rozwój fizyczny, - doświadczenie życiowe, - możliwości rozwojowe, - potrzeby (np.: seksu), współruchy (np.: nadmierna ekspresja lub sztywność zachowań)

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Dysfunkcje intelektualne – odchylenia od normy w rozwoju umysłowym:

GLOBALNE – są wtedy gdy poziom wszystkich mierzonych sprawności intelektualnych tworzących inteligencję jest istotnie niższy od przeciętnego.

Upośledzenie umysłowe  termin nadrzędny w stosunku do terminów:

§         Oligofrenia (niedorozwój umysłowy) – jest to upośledzenie umysłowe wrodzone lub nabyte w bardzo wczesnym dzieciństwie (do 3 rż) są to tylko 3 fazy gdy uszkodzenie mózgu nastapiło w życiu płodowym, podczas porodu, było uwarunkowane genetycznie lub do 3 rż; czyli mózg jest niedorozwinięty ze wzgl. Na jakiś uraz czyli inaczej jest to niedorozwój umysłowy, umysł nie osiągnął pełnego rozwoju. Człowiek taki przychodzi na świat z ograniczonymi możliwościami rozwoju intelektualnego 75-80% wśród wszystkich upośledzonych umysłowo. Poprzez nauczanie polepsza się kondycja intelektualna oligofreników; mogą być przypadki demencji u oligofreników.

Zdaniem A. Lewickiego „oligofrenia jest to zahamowanie lub upośledzenie rozwoju psychicznego, wrodzone albo bardzo wcześnie nabyte, prowadzące często do zaburzeń w przystosowaniu społecznym.”

Terminem niedorozwój umysłowy inaczej oligofrenia J. Kostrzewski nazywa te przypadki upośledzenia umysłowego, które powstały w okresie rozwojowym. Z kolei terminem upośledzenie umysłowe określa jako istotnie niższy od przeciętnego ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego występujący łącznie z upośledzeniem w zakresie przystosowania się oraz zmianami w ośrodkowym układzie nerwowym

§         Demencja ogólne otępienie, upośledzenie umysłowe nabyte w wieku późniejszym, są to te przypadki, gdy rozwój intelektualny przebiega do pewnego okresu życia prawidłowo, a wyniku jakiegoś procesu chorobotwórczego nastapił rozpad niegdyś poprawnych funkcji intelektualnych, nastapił regres do niższego poziomu funkcjonowania. Otępienie to może mieć charakter globalny (kiedy wszystkie funkcje intelektualne podlegaja mu) lub parcjalny (kiedy tylko jedna funkcja podlega regresowi – pamięć). Demencja częściej ma charakter postępujący, pogłębiający się, tzn. że z wiekiem może jeszcze nastepować regres – obniżanie się sprawności intelektualnych, czego raczej nie stwierdza się u oligofreników.

Zahamowanie rozwoju intelektualnego o globalnych zahamowaniu rozwoju intelektualnego można mówić wtedy, gdy rozwój intelekt. Dziecka przebiega do pewnego okresu prawidłowo, tj. jego wiek w inteligencji wzrasta systematycznie, ale w skutek jakiegoś czynnika nastąpiło raptowne zatrzymanie się rozwoju inteligencji, może to być okresowe lub bardziej trwałe. Nie jest to typowe upośledz. Umysłowe lecz jakieś okresowe zatrzymanie jego rozwoju inteligencji na jakiś czas lub na dłużej.

              To zatrzymanie się na pewnym etapie rozwojowym; rozwój intelektualny przebiegal do pewnego okresu mniej lub bardziej prawidłowo, ale wskutek czynnika np. chorobotwórczego został zatrzymany dalszy rozwój umysłowy tego dziecka. Zaburzenie dynamiki rozw. intelekt. Jest stanem odwracalnym, po okresie zastoju dynamika może wrócić do normy. Zahamowanie może być:

§         OKRESOWE – zatrzymanie rozwoju rokujące powrót do normy. Badania inteligencji wykazują ten sam wiek inteligencji w następujących po sobie latach, ale po okresie zastoju nastepne badania wskazują dalszy wzrost.

§         TRWAŁE – mimo przemijania czasu, wiek inteligencji dziecka pozostaje nie zmieniony, co wreszcie doprowadza do róznicy o 2 lub więcej odchylenia standardowego od normy i staje się stanem niedorozwoju umysłowego (upośledzenia umysłowego)

Opóźnienie intelektualne jest wtedy gdy aktualny rozwój intelektualny nie odpowiada wiekowi życia większości rówieśników, ale istnieje duze prawdopodobieństwo uzyskania normy, jest szansa, że to dziecko przy intensywnej pracy (np. zajecia korekcyjno-wychowawcze) dogoni rówieśników, choc może to potrwać jakis czas. Opóźnienie da się nadrobić, nie jest wcale nieodwracalne. Ważne jest określenie, wyprowadzenie odpowiedniej diagnozy dot. opóźnienia, bo w stosunkudo dziecka opóźnionego i upośledzonego umysłowo stawiane są całkowicie inne wymagania. Na diagnozę można czekać nawet dośc długo; bo trudno odróżnić lekkie uposledznie umysłowe od opóźnienia.

              Aktualny poziom rozwoju intelektualnego nie odpowiada wiekowi życia większości jego normalnych rówieśników i środowisku z którego pochodzi, tzn. wiek inteligencji jest nizszy niż wiek życia, istnieje prawdopodobieństwo uzyskania normy. Jest szansa, że to dziecko przy intensywnej pracy (zajecia korekcyjno-kompensacyjne) dogoni rówieśników, choć może to potrwac jakis czas. Jest to stan do nadrobienia i jest odwracalny.

Dzieci opóźnione: zaniedbania środowiskowe, długa hospitalizacja, wolniejsze tempo dojrzewania ukł. Nerwowego, zróżnicowane tempo uczenia się, dzieci z parcjalnymi deficytami.

Obniżenie poziomu inteligencji nie jest związane  z żadnym trwałym deficytem, jest to kategoria charakterystyczna dla wszystkich ludzi, że w pewnych okresach mamy lepszą wydolnośc intelektualną, a w innych obserwujemy obniżenie sprawności intelektualnych (danego dnia), jest to zazwyczaj czasowe, dośc chwilowe, związane z indywidualnym tempem (choroba, pora dnia, roku, ciśnienie).

Rozwój intelektualny dziecka do pewnego okresu przebiegał prawidłowo, a w wyniku określonego czynnika chorobowego uległ zahamowaniu (lub regresji) i poziom intelektualny jest niższy o 1 lub 2 odchylenia standardowe (może przekształcic się w upośledzenie)

PARCJALNE są wtedy gdy od normy odbiega jedna funkcja lub dwie, np. percepcja wzrokowa przy prawidłowym ogólnym poziomie inteligencji. Kiedy zaburzenie dot. jednej ale rozległej sfery dziecka np. motoryki mowy.

1.       Upośledzenie określonej funkcji

2.       Zahamowanie rozwoju określonej funkcji

3.       Obniżenie poziomu rozwoju określ. Funkcji

4.       Opóźnienie rozwoju określ. Funkcji

Upośledzenie umysłowe. 

Dzieci upośledzone stanowią liczebnie dużą liczebnie grupę (kilkaset tysięcy). Obowiązkiem społeczeństwa jest zużytkowanie zdolności wszystkich osób tak, aby mogły one zaspokoić swoje potrzeby indywidualne i przynosiły także korzyści społeczne. Dlatego dla tej grupy zorganizowano szkolnictwo specjalne umożliwiające im zdobywanie kwalifikacji i zawodu adekwatnie do ich możliwości umysłowych i fizycznych. Wśród osób upośledzonych obserwujemy olbrzymie zróżnicowanie, w zależności od stopnia upośledzenia umysłowego:

·         debilizm - najmniejsze opóźnienie w rozwoju

·         imbecylizm - stopień pośredni

·         idiotyzm - forma najwyższego opóźnienia w rozwoju umysłowym

Wszystkie te trzy stopnie obejmuje się wspólną nazwą "oligofrenii" (z gr. mały umysł). W/w. określenia z uwagi na to, że mają społecznie negatywne znaczenie są używane coraz rzadziej i zastępuje się je przymiotnikami typu małe, niskie, średnie czy wysokie upośledzenie w rozwoju.

Przyczyny upośledzenia:

·         defekt umysłowy - jego przyczynę stanowią wady organiczne nabyte ontogenetycznie, w tym zmiany powstałe w życiu płodowym np. uszkodzenie mózgu, wypadki lub choroby opóźniające normalny rozwój intelektualny

·         opóźnienie umysłowe - badając historię rodziny jednostki opóźnionej często można stwierdzić podobne przypadki wśród rodzeństwa, dziadków, itp. co prowadzi do wniosku o dziedziczenia upośledzenia.

Do opóźnień w rozwoju mogą także prowadzić czynniki zewnętrzne:

·         warunki w jakich rozwija się dana jednostka

·         zaniedbania wychowawcze

·         brak odpowiedniej stymulacji intelektualnej

Zadaniem nauczyciela jest, więc jak najszybsze wykrycie dzieci społecznie zaniedbanych, gdyż wtedy można doprowadzić do osiągnięcia normalnego poziomu rozwoju intelektualnego (pod warunkiem, że opóźnienie nie jest uwarunkowane dziedzicznie).

Kryteria diagnozy upośledź. umysłowego:

1.       Psychologiczne – przez psychologa wzgl.. się osobowośc człowieka. Bada się wszystkie procesy orientacyjno – poznawcze (spostrzeganie, uwaga, pamięć) oraz procesy intelektualne (myslenie), a także procesy emocjonalno-motywacyjne oraz procesy wykonawcze (mowa, motoryka) odpowiednimi technikami psychologicznymi

2.       Ewolucyjne – polega na tym, że psycholog porównuje się poziom tych wszystkich mierzonych procesów z poziomem prawidłowo rozwijającego się dziecka czyli z normą, ustala się wiek rozwoju dla poszczególnych funkcji i oblicza się ilorazy rozwoju dla poszczególnych procesów

3.       Społeczne – pedagog bada poziom dojrzałości społecznej dziecka odpowiednimi skalami (skala Dola, skala zachowania przystosowawczego), na ich podstawie ustala się iloraz dojrzalośi społecznej. Ponad to bada się ogólną zaradność życiową, niezależność i odpowiedzialność

4.       Pedagogiczne – (nauczyciel, ped. szkolny, poradnia psychologiczno-pedagogiczna) w którym uwzgl. się zasób wiadomości i umiejętności przewidzianych dla wieku, umiejętność opanowania technik szkolnych (malowanie, rysowanie, pisanie, czytanie), rolę i stopień trudności w tym zakresie, tempo uczenia się i stopień wyuczalności co pozwala odróżnić dziecko upośledzone umysłowo od opóźnionego umysłowo

5.       Lekarskie – przez lekarzy specjalistów wielu dziedzin medycyny, jest to całokształt badań lekarskich: somatycznych i biochemicznych (EEG, tomografia), badania cytogenetyczne.

Kolejność w pracy:

§         Wstępna diagnoza – nauczyciel kieruje  do pedagogoa on weryfikuje, sprawdza. Jeśli stwierdza nieprawidłowość kieruje do poradni za zgoda rodziców (nazywanie problemu, nazywamy tę trudność jest to inwersja statyczna – P-B, W-M i dynamiczna OD-DO, KOS-SOK)

§         Kierowanie do pedagoga t...