uuu, Językoznawstwo

Teoria aktów mowy J. Austina Wszystkie wypowiedzi można ocenic z punktu widzenia logiki-prawda/fałsz.●konstatywne- można orzekać czy jest prawdziwe czy fałszywe ●perfomatywne- nie poddaje się analizie w kategoriach prawdy czy fałszu.Każdy akt mowy jest działaniem językowym o 3 aspektach● lokucyjny- nadawca tworzy wypowiedzenie, o określonej treści wynikające z systemu języka i artykułuje je.●illikucujny- przez to wypowiedzenie nadawca realizuje jedną z możliwych intencj ikomunikacyjnych(prośba groźba) ●perlokucyjny- działanie językowe wywołuje określone skutki u odbiorcy. Wprowadza go w gniew, zakłopotanie, zmienia jego sposób myślenia zachowania.Akty mowy pośrednie- intencja nie wyrażona wprost. Akt mowy bezpośredni- jawne intencje wyrażone wprost. Klasyfikacja AM. Searle’a:*asercja- nadawca przedstawia sądy o czymś(przypuszczenie, wątpienie)*dyrektywy- nadawca wywiera nacisk na odbiorcy, chce go skłonić do porządnego działania (rozkaz, prośba)*komisywy- nadawca podejmuje wobec odbiorcy jakieś zobowiązania (obietnica)*ekspresywy- nadawca wyraz swój stan psychiczny emocjonalny (gratulacje, życzenia)*deklaratywny- nadawca chce wywołać nowy stan w stosunkach społecznych (ogłoszenie, odwołanie)Wg Grabias- funkcje wypowiedzi: ●informacyjne- oznajmienie, przeczenie, potwierdzenie, pytanie(nadawca ujawnia brak informacji i domaga się uzupełnienia tej wiedzy) ●Modalne- wyrażenie pewności, przypuszczenie, wyrażenie wątpliwości, wykluczenie możliwości. ●Emocjonalne- wyrażanie emocji pozytywnych (zadowolenie radość) i negatywnych(złość, żal…)●Sprawcza (per formatywna)- ujawnienie zainteresowania działaniem.Akty mowy o funkcji grzecznościowej- komplementy, powitania, pożegnania. Funkcja fatyczna- nawiązanie i podtrzymanie kontaktu z odbiorcą Funkcje wypowiedzi językowych:●f. przedstawieniowa (symboliczna, reprezentatywna, denotywna, kognitywna) Znaki językowe zastępują to o czym mówimy, a co istnieje w rzeczywistości fizycznej. Słownictwo i gramatyka umożliwiają nazywanie i klasyfikowanie tego co jest.●f. ekspresyjna (emotywna) Wyrażanie przez komunikat pewnych cech nadawcy. Jego emocji i stanów psychicznych. Objawia się to najczęściej w wykrzyknieniach, pozornych pytań (zdania nacechowane emocjonalnie)●f. charakteryzujące- Wypowiedź nadawcy zdradza jego charakterystyczne cechy często bez wpływu nadawcy. Np. barwa i ton głosu, akcent… ●f. impresywna (apelująca, nakłaniająca, imperatywna, konotywna) Polega na oddziaływaniu komunikatu na odbiorcę. Nadawca  wywiera nacisk na odbiorcę. Chce go skłonić do pewnych działań lub zachowań (wszystkie pytania nakłaniają odbiorcę do działania, rady instrukcje, poradniki.●f. fatyczna- cel-nawiązanie i podtrzymanie kontaktu z odbiorcą np. halo, słuchaj, aha… pozbawienie wypowiedzi rzeczowych informacji.●f. metajęzykowa- gdy za pomocą języka rozmawiamy o jego znakach.●f. poetycka(kreatywna, estetyczna) Wypowiedź jest nastawiona na sam kształt komunikatu językowego. Celem wypowiedzi jest kreacja dzieła sztuki, czyli właśnie powstającej wypowiedzi. Środki językowe wykorzystane w niestandardowy sposób. (poezja, frazeologia, gry Cechy komunikacji pisanej:*nadawanie i odbiór komunikatu w innym miejscu i czasie,* Nie występują znaki sytuacyjne,*Funkcja intonacji, akcentu, tonu zastępuje interpunkcja,*Nadawca może wielokrotnie poprawiać tekst,* Wymiana myśli jest jednokierunkowa- wymiana ról między nadawcą i odbiorcą jest niemożliwa*Komunikat jest nieprzemijający, utrwalony.Język Mówiony CECHY:*dominuje dialog,*słownictwo potoczne, konkretne*styl werbalny- przewaga czas. Zaim. Rak granic między zdaniami (anakoluty, zd. współrz. Skróty składniowe)*spójność wypowiedzi- używa się wyrażeń podtrzymujących rozmowę, bezpośrednie zwroty do rozmówców*Luki, fragmentaryczność, powtórzenia, metatekstowa budowa tekstu głównego.Język pisany CECHY:*monolog,*słownictwo wyszukane, abstrakcyjne*styl nominalny- duży udział rzeczowników i przymiotników, przymiotniki w roli przydawek, spójniki wyspecjalizowane znaczeniowo, zdaniawielokrotniezłoż.*spójność osiągana środkami ukrytymi, wypowiedzi przemyślane kompozycyjnie*budowanie tekstu- zwięzłość, warstwa metatekstowa ukryta.

Liga językowa- termin powstały w szkole praskiej (Trubencki i Jacobson) grupa spokrewnionych (niekoniecznie blisko) języków, które z powodu oddziaływania wzajemnego na siebie, bliskich kontaktów, czynników geograficznych, społecznych historycznych w ich genezie, rozwoju i ich funkcjonowaniu można dostrzec podobne cechy systemowe. Ligę charakteryzuje się po ustaleniu składu poprzez wyliczenie ich cech.Cykl pd- wsch- azjatycki.Monosylabizm, ograniczona łączność fonemów i morfemów, rozwinięty system  gramatycznej kategorii aspektu, skrajna analityczność, rygorystyczny porządek części zdania, konstrukcje teleskopowe, rozwinięta leksyka, gramatyczne środki grzecznościowe.Cykl afrykański:Harmonia wokaliczna, iloczas, rozbudowany system głosek nosowych, tonalność, klasyfikowanie pojęć-klasy nominalne, rozbudowane gramatyczne systemy temporalne i aspektowe, ideofony, rozdrabnianie  dialektyczne duże, wpływ jęz. ang.Geograficzna klasyfikacja języków europy:Liga bałkańska (oprac. Dessiego/Decsy)1 Liga wielkich języków europy:Ang. Franc. Niem.Włos.Ros.Cechy: *analityczny sposób ekspresji, *uproszczona odmiana przez przypadki z przymiotnikami, *prefiksacje czasownikowe, *wielka ilość odpowiedników słownikowych z łaciny. Kolebka tych języków jest zlatynizowana Europa Zach. 50 mln użytkowników danego języka.2 Liga wikingijska:Duński, norw. Szkocki, bretoński, walijski, szwedzki, fiński, skarelski, islandzki, wepski.Cechy: *obecność spółgłosek międzyzębowych- szczelinowych, *duże obciążenie połączeń międzywyrazowych, *akcent na 1 sylabę, *uproszczona odmiana przez przypadki, *redukcja fleksji w fińskim i lapońskim, * zanika gram. Kat. Rodzaju w rzeczownikach, *w koniugacji zanik wykładników osoby, *słabo rozwinięta prefiksacja czasowników, *struktura semantyczna stałych form czasownikowych, *analityczny sposób ekspresji, *znacząca funkcja porządku wyrazów w zdaniu, *wpływ łaciny, *faworyzowanie rzeczowników i przysłówków odczasownikowych, czasownikowych form złożonych.3 Liga pobrzeżna (litoralna):frygijski, holenderski, baskijski, hiszpański, portugalski, maltański.4 Liga Pejpusa: estoński łotewski, włoski. Cechy: *akcent inicjalny, *duże bogactwo duftonów, *brak spółgł. Szczelinowych, *korelacja iloczasowa prozodyczna, *skłonność do palatalizacji, *rozbudowany paradygmat rzeczowników, *wspólne zapożyczenie leksykalne z j. szwedzkiego, ros. Niem., *ograniczony inwentarz spółgł. Wygłosowych.5 Liga rokytnicka: polski, litewski, białoruski ukraiński kaszubski,Cechy: *brak korelacji iloczasowej, *akcent ruchomy(wyjątek pl), *brak dyftongów, *rozbudowany system szczelinowych, *liczne wymiany spółgł. i samogł., alternacje, *nierozpowszechnione otwarte e, *wokalizacja twardego ł w wygłosie, które realizuje się w u niezgłoskotwórcze, *rozbudowana palatalizacja, *żywotny system rodzajów czynności, *bezosobowe konstrukcje imiesłowowe, *duża ilość wspólneg, oryginalnego słownictwa.6 Liga dunajska: czeski, słowacki, węgierski, słoweński, serbsko-chorwacki.Cechy: *akcent na 1 sylabę, *korelacja iloczasowo-samogłoskowa, nieznaczna rola dyftongów, *brak redukcji samogłosek nieakcentowanych, *tendencje do połączeń międzywyrazowych w j. mówionym, *występowanie niemego h w czes. i słow. utrata samo głos. tylko w wygłosie, *silne rozwinięta prefiksacja, *brak syntetycznych form czasu przyszłego.7 Liga bałkańska: rumuński, mołdawski, bułgarski, macedoński, albański, grecki, turecki.Cechy: *brak bezokolicznika, *prosto pozycyjny rodzajnik, *ruchomy akcent, *ubogi system wokaliczny przy bogatym systemie konsomatycznym, *silnie rozbudowana koniugacja, *duża ilość wspólnego, oryginalnego słownictwa, *ograniczenie przypadków.8 Liga kamska: malijski, tatarski, baszkirski, wotiacki. Tworzą tylne podgórze językowe europy.  

Typologia fonologiczna:*jęz.o ubogim systemie fonologicznym(12-20 fonemów)*jęz.o umiarkowaniem bogatym systemie fonemów *jęz.o bogatym systemie fonemów(45 fonemów.Skrajnie bogate i ubogie wycofują się. Zostają jęz. umiarkowanie bogate.Typologia oparta na stosunku liczby samogłosek do spółgłosek v/c*v/c >1 samogłoskowy,*v/c=1 równowagi*v/c <1 spółgłoskowy.Typologia ze względu na fonologiczne wykorzystanie cech prozodycznych jęz.*jęz. prozodyczne- wśród nich umiarkowanie prozodyczne- oddzielają wyrazy od siebie, wyrazy ze stałym akcentem dynamicznym, skrajnie prozodyczne- inne środki niż prozodia, harmonia konsonantyczna.Języki z akcentem:Dynamicznym-wyróżnienie pewnych sylab w wyrazie i tekście- wypowiada się je ze wzmocnieniem. (jęz. z akcentem stałym i ruchomym.Toniczny- wyróżnienie ściśle określonych sylab albo ich części poprzez zmianę wysokości tonu. 3wzorce tonu: rosnący, opadający, rosnąco-opadający.Języki tonalne- charakteryzują się stałym istotnym i realnym tonem na każdej sylabie. 2 typy tonów: rejestrowy- wysokość nie ulega zmianie w obrębie sylaby, konturowy- wysokość ulega zmianie w obrębie sylaby.Typologia morfologiczna:Wyrazy homoleksykalne- mają to samo znaczenie w danym języku.WYRAZ- każdy minimalny segment.Typologia ze względy na gramatyczną kategorię liczby:*jęz. mające l. poj. i mn.*l. mn. i podwójna.*l poj. mn. i podwójna.*jęz. bez liczboweTypologia ze względu na gramatyczną kategorię rodzaju:*angielski- kat. rodz. ma znaczenie, zaimki osobowe He, She.*rosyjski- męski

żeński nijaki*niemiecki- der, die, das,*włos, hiszp, francuski- żeński, męski *duński- podział na realny podział (m ż)*węgierski- nie dzieli*8 klas nominalnych: klasa ludzi zwierząt, roślin…*jęz. posiadające klasyfikatoryTypologia ze względu na gramatyczną kategorię czasu:*pl, ang. fr.-  trój czasowe*japoński- dwu czasowy (czas uprzedni i nie uprzedni)Typologia ze względu na kat. aspektu:j. japoński, koreański perfektywność i imperfektywność.Typologia ze względu na określoność:*rodzajniki (występowanie bądź niewystępowanie  rodzajników)Klasyfikacja oparta na kat. strony.Niektóre języki posiadają 3 strony, w niektórych językach brak.Każda kat. posiada wykładnik formalny kategorialny:*pozycja wyrazu w stosunku do innych wyrazów. *intonacja, retufikacja, afiksacja, prefiksacja, *infiksacja, *sufiksacja, *komfiksacja, *iloczas, zmiany tonu, *akcent, *modyfikacja osnowy.Klasyf. ze względu na stopień zwartości grupy (1836r.):*j. izolujące, *j. aglutynacyjne, *j. fleksyjne, *j. alternacyjne.4 typy jęz. wg Humbolta:1.Izolujące- pozycja nieodmiennego wyrazu niosąca informację leksykalną w stosunku do innych nieodmiennych wyrazów, które również niosą inf. Leksykalną oraz są tu także luźne morfemy czy inaczej wyrazy posiłkowe. Tu są one polifoniczne, niosą przeważnie złączenie gramatyczne.2 augmentacyjny-3fleksyjny- dominującym rodzajem wykładnika są afiksy (prefiksy, sufiksy, infiksy), konfiksy.4 alternacyjny- dominujący typ. Funkcja leksykalna związana związana jest ze strukturą spółgł. a znaczenia gramatyczne mają być amplifikowane alternacjami w tej strukturze spółgłoskowej.3 typy jęz. Hecketa:1 izolujący2 infektywny- (*augmaentacyjny, *fleksyjny, *alternujący.3 polisyntetyczny Podział jęz. na 2 typy morfologiczne:*prepozycyjny- elementy kategorialne poprzedzają elementy leksykalne.*postpozycyjny- przeważa sufiksalny char. Elementów kategorialnych, albo gdy wykładniki są inne niż sufiksy.Typologia syntetyczna (składniowa):Podział jez. Ze względu na stopień stałości szyków członów zdania:W jęz. syntetycznych ta kolejność członów składniowych może ulegać zmianom bez zasadniczej zmiany znaczenia całego zdania,W jęz. angielskim znaczenie się zmieni znacznie. W jęz. Pol. należy zmienić przypadek.s-podmiot v-orzeczenie o-dopełnienie Różne możliwości kombinacji w jęz. świata:svo- fiński, fr, niem. Pl. sov- japoń, koreań, czuchocki. vso- semickie, celtyckie, polinezyjskie.Rzadkie typy: vos- malgarski, fizyjski.ovs- indiańskieMilewski proponuje 3-członową typologię:*j. pozycyjne, *j. przypadkowe, *j.koncentryczne (inkorporacyjne)Typologia zdań złoż. współrzędnie- sposób łączenia zd. pojedynczych spójnikowe i bezspójnikowe. 3 typy:*sekwencje zd. prostych łączonych spójnikami- jęz. europejskie.*bezspójnikowe sekwencje zd. prostych- j afrykańskie indiańskie*sekwencje zdań prostych łączone drogą afiksacji.Typologia zd. podrzędnie złożonych:*sekwencja zd. prostych połączonych zaimkami względnymi.*sekwencja zwana konstrukcją teleskopową*atrybutyzacje zd. podrzędnych.Typologia samantyczna- służy do klasyfikowania języków ze względu na podobieństwa i różnice występujące między systemami leksykalnymi. Zwraca uwagę że w poszczególnych językach występuje bardzo rozbudowane słownictwo specjalistyczne.Tu wyróżniono 5 typów językowych:1 nominatywny- z opozycją podmiot-orzeczenie (indoeurop, japoński, koreański, chiński, semito-chamickie)2typ ergatywny z opozycją agentywność- faktytywność (kaukaski, tybeto- birmańskie, czukocki, australijskie)3typ aktywny- opozycja aktywność- nieaktywność (indiańskie)4typ klasyfikujący, klasy nominalne (bantu Kongo)5typ nautralny- jęz. nie wchodzące do poprzednich.Typologia liczebnikówNajbardziej typowy jest system dziesiątkowy. Inne niż dziesiątkowy:●dwójkowy (indiańskie)●trójkowy (indiańskie)●czwórkowy (indiańskie, paupaski)●piątkowy (afrykański)●szóstkowy (afrykański.