ustroj organow ochrony prawnej[1], WSBiO

USTRÓJ  ORGANÓW  OCHRONY  PRAWNEJ

1. POJĘCIE I FUNKCJE OCHRONY PRAWNEJ (wykład).

OCHRONA PRAWNA – stała i zorganizowana działalność, która jest podejmowana dla ochrony prawa, dla ochrony porządku prawnego (strzeżenie, zabezpieczenie interesów społecznych), dla ochrony praw indywidualnych przysługujących poszczególnym osobom (ochrona interesów indywidualnych, praw prywatnych)

AKTUALIZACJA DZIAŁALNOŚCI OCHRONY PRAWNEJ:

A) SYTUACJA KONFLIKTOWA – gdy w określonym stosunku prawnym pomiędzy podmiotami tego stosunku prawnego zaistniał spór wynikający z naruszenia prawa jednego z podmiotów (konflikt co do wzajemnych praw i obowiązków podmiotów), np. stosunek cywilnoprawny pożyczki – pożyczający powinien oddać pieniądze w określonym czasie, gdy nie odda dochodzi do sporu

B) SYTUACJA NIEKONFLIKTOWA – gdy treść prawa, która ma znaleźć zastosowanie jest niejasna lub gdy powaga sytuacji wymaga działalności ochrony prawnej

2. RODZAJE OCHRONY PRAWNEJ (wykład)

DZIAŁALNOŚĆ OCHRONY PRAWNEJ:

A) ROZSTRZYGANIE – podejmowanie wiążących decyzji co do środków przewidzianych przez prawo w celu rozstrzygnięcia konfliktu (środki przymusu – różne ze względu na rodzaj normy prawnej i środki oddziaływania społecznego / środki wychowawcze – decyzja nie może być wymuszona przez organy państwowe)

FUNKCJA POJEDNAWCZA – nakłanianie do zakończenia sporu, do porozumienia stron, do zawarcia ugody; niektóre organy (np. mediatorzy) mają funkcje pojednawcza, ale nie mogą rozstrzygać

·         pośrednictwo / mediacja – działalność jakiegokolwiek podmiotu trzeciego, któremu strony zaproponowały ugodowe załatwienie konfliktu

·         rozjemstwo / koncyliacja – działalność specjalnie do tego celu powołanego organu

B) KONTROLA LEGALNOŚCI – badanie prawidłowości działalności innych organów co do zgodności z prawem, wystąpienie do odpowiednich organów o zastosowanie pewnych środków

ZAKRES KONTROLI:

·         nieograniczony – przedmiotem kontroli mogą być wszystkie normy / podmioty

·         ograniczony – przedmiotem kontroli mogą być niektóre normy / podmioty

ETAPY KONTROLI LEGALNOŚCI:

·         organ kontrolujący może zastosować środki mające na celu usunięcie niezgodności z prawem => NADZÓR

·         organ kontrolujący występuje do innego organu o zastosowanie środków mających przywrócić stan zgodności z prawem => KONTROLA SENSU LARGO

C) OBSŁUGA PRAWNA – udzielanie podmiotom stosunku prawnego pomocy prawnej (porad i opinii prawnych) lub podejmowanie środków mających zabezpieczyć interesy podmiotu stosunku prawnego na przyszłość

·         pomoc prawna SENSU STRICTO – działalność w zakresie odpowiadającym uprawnieniom adwokata lub radcy prawnego; obejmuje w szczególności udzielanie porad prawnych, sporządzanie opinii prawnych, opracowywanie projektów aktów prawnych oraz występowanie przed sądami i urzędami

·         pomoc prawna SENSU LARGO – działalność wyspecjalizowanych podmiotów, mająca na celu ochronę praw oraz interesów obywatelskich; zapewnienie podmiotom stosunków prawnych możliwości realizacji ich praw

3. POJĘCIE, CECHY I RODZAJE ORGANÓW OCHRONY PRAWNEJ (wykład)

ORGANY OCHRONY PRAWNEJ – strzegą porządku prawnego, mają kompetencje ochrony praw indywidualnych; czasem jedna z funkcji może dominować

DZIAŁALNOŚĆ ORGANÓW OCHRONY PRAWNEJ:

·         charakter REPRESYJNY – gdy naruszono przepis prawa; wobec podmiotu, który naruszył przepis prawa ma zastosowanie dyspozycja normy prawnej; najczęściej chodzi o przywrócenie poprzedniego stanu poprzez zastosowanie środków przymusu; każda działalność o charakterze represyjnym ma również charakter PREWENCJI OGÓLNEJ – zapobieżenie ponownemu naruszeniu prawa przez każdego w społeczeństwie (odstraszenie innych od popełniania przestępstw); zasada JAWNOŚCI ROZPRAW – każda dorosła osoba może uczestniczyć w rozprawie; znaczenie ma WIELKOŚĆ SANKCJI jaka została zastosowana (kara ma być dotkliwa)

·         charakter PREWENCYJNY – gdy prawa nie naruszono; celem jest zapobieżenie naruszenia prawa w przyszłości

- istnieje pewne działanie / zaniechanie tworzące zagrożenie naruszenia prawa

- nie ma stanu zagrożenia naruszenia prawa, zabezpieczenie na przyszłość interesów / praw podmiotów uczestniczących w stosunku prawnym

ORGANY OCHRONY PRAWNEJ:

A) ORGANY ROZSTRZYGAJĄCE

·         SĄDY

- powszechne => rejonowe, okręgowe, apelacyjne

- szczególne => administracyjne => wojewódzkie sądy administracyjne, Naczelny Sąd Administracyjny i sądy wojskowe

- Sąd Najwyższy

SĄD – organ państwowy, niezawisły, powołany specjalnie do sprawowania wymiaru sprawiedliwości, jurysdykcja w formie jawnej procesowej

·         TRYBUNAŁY

- Trybunał Konstytucyjny

- Trybunał Stanu

- trybunały międzynarodowe => Europejski Trybunał Praw Człowieka, Europejski Trybunał Sprawiedliwości, Sąd Pierwszej Instancji Wspólnot Europejskich, Międzynarodowy Trybunał Karny

·         izby morskie

·         sądy polubowne – organy niepaństwowe orzekające w sprawach cywilnych, gdy strony zgadzają się na rozstrzygniecie polubowne; zapis na sąd polubowny

·         arbitraż społeczny – przy sądach okręgowych i Sądzie Najwyższym

·         samorządowe kolegia odwoławcze – spory administracyjne

·         Urząd Patentowy RP – spory o patent, prawa ochrony

·         Komisje praw autorskich – utwory i wykonania artystyczne

Motywy:

·         potrzeba specjalizacji

·         odformalizowanie, przyspieszenie postępowania, obniżenie kosztów

·         organ bliski środowisku, w którym zaistniał konflikt

·         odciążenie państwowego wymiaru sprawiedliwości

B) ORGANY KONTROLI LEGALNOŚCI

·         Prokuratura

·         Rzecznik Interesu Publicznego

·         Najwyższa Izba Kontroli

·         Główny Inspektor Danych Osobowych

·         Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

·         Policja

·         Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego

·         Agencja Wywiadu

·         Straż Graniczna / Gminna

·         Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

·         Państwowa Inspekcja Pracy

·         Państwowa Inspekcja Sanitarna

·         Państwowa Inspekcja Handlowa

·         Organy Kontroli Skarbowej

C) ORGANY OBSŁUGI PRAWNEJ

·         Powiatowy / Miejski Rzecznik Konsumentów

·         Rzecznik Ubezpieczonych

·         konsulowie

·         organizacje społeczne

4. SĄDY I TRYBUNAŁY – ODRĘBNOŚCI I CECHY (wykład)

Rozdział VIII Konstytucji wyodrębnia w osobnych podrozdziałach zagadnienia dotyczące sądów, Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu. Przed nimi umieszczone zostały jedynie dwa przepisy, stanowiąc, że sądy i trybunały są władzą odrębną i niezależną i że wydają wyroki w imieniu RP. Mając na uwadze samą systematykę rozdziału, można wyciągnąć wniosek, że jedynie sądy uznane są za organy wymiaru sprawiedliwości, trybunały zaś, mimo iż orzekają w formie wyroków, takimi organami nie są. Wniosek taki byłby jednak zbyt pochopny, w działalności Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu dostrzec można wiele elementów wymierzania sprawiedliwości, a połączenie sądów i trybunałów w jednym rozdziale ma swój głęboki sens, wyrażający się między innymi w dążeniach ustawodawcy konstytucyjnego do wzmocnienia władzy sądowniczej. Odrębne traktowanie natomiast tak sądów, jak i trybunałów wynika ze specyfiki funkcji jednych i drugich.

Art. 173 Konstytucji

Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz.       

5. SKŁAD TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO (wykład)

Art. 194 Konstytucji

1. Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. Ponowny wybór do składu Trybunału jest niedopuszczalny.

2. Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego.

Art. 5 u. TK.

1. W skład Trybunału wchodzi piętnastu sędziów Trybunału.

2. Sędziego Trybunału wybiera Sejm na 9 lat.

3. Sędzią Trybunału może być osoba, która posiada kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego Sądu Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego.

4. Kandydatów na stanowisko sędziego Trybunału przedstawia co najmniej 50 posłów lub Prezydium Sejmu. Uchwała Sejmu w sprawie wyboru sędziego Trybunału zapada bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.

5. Osoba wybrana na stanowisko sędziego Trybunału składa wobec Prezydenta Rzeczypospolitej ślubowanie następującej treści:

“Ślubuję uroczyście przy wykonywaniu powierzonych mi obowiązków sędziego Trybunału Konstytucyjnego służyć wiernie Narodowi, stać na straży Konstytucji, a powierzone mi obowiązki wypełniać bezstronnie i z najwyższą starannością.”

Ślubowanie może być złożone z dodaniem zdania “Tak mi dopomóż Bóg”.

6. Odmowa złożenia ślubowania jest równoznaczna ze zrzeczeniem się stanowiska sędziego Trybunału.

6. KOMPETENECJE TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO (wykład)

Art. 188 Konstytucji

Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:

            1)  zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,

2)     zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja

wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,                                                                                                                                          

3)     zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z

Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami, 

4)  zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych,

            5)  skargi konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust. 1.

        Art. 189 Konstytucji

Trybunał Konstytucyjny rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi 

        konstytucyjnymi organami państwa.

Art. 2 u. TK.

1. Trybunał orzeka w sprawach:

1) zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,

2) zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,

3) zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,

4) skargi konstytucyjnej,

5) sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa,

6) zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych.

2. Trybunał na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej stwierdza zgodność z Konstytucją ustawy przed jej podpisaniem oraz umowy międzynarodowej przed jej ratyfikacją.

3. Trybunał na wniosek Marszałka Sejmu rozstrzyga w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej, gdy Prezydent nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o niemożności sprawowania urzędu. W razie uznania przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Trybunał powierza Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej.

7. INICJOWANIE POSTĘPOWANIA PRZED TRYBUNAŁEM KONSTYTUCYJNYM

Art. 191 Konstytucji

1. Z wnioskiem w sprawach, o których mowa w art. 188, do Trybunału Konstytucyjnego wystąpić mogą:

  1)  Prezydent Rzeczypospolitej, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, 50 posłów, 30 senatorów, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokurator Generalny, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich,

  2)  Krajowa Rada Sądownictwa w zakresie, o którym mowa w art. 186 ust. 2,

  3)  organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego,

  4)  ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych,

  5)  kościoły i inne związki wyznaniowe,

  6)  podmioty określone w art. 79 w zakresie w nim wskazanym.

2. Podmioty, o których mowa w ust. 1 pkt 3-5, mogą wystąpić z takim wnioskiem, jeżeli akt normatywny dotyczy spraw objętych ich zakresem działania.

Art. 192 Konstytucji

Z wnioskiem w sprawach, o których mowa w art. 189, do Trybunału Konstytucyjnego wystąpić mogą: Prezydent Rzeczypospolitej, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego i Prezes Najwyższej Izby Kontroli.

Art. 193 Konstytucji

Każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem.                              

8. MOC WIĄŻĄCA ORZECZEŃ TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO (wykład)

Art. 190 Konstytucji

1. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne.

2. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w sprawach wymienionych w art. 188 podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony. Jeżeli akt nie był ogłoszony, orzeczenie ogłasza się w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski".

3. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Termin ten nie może przekroczyć osiemnastu miesięcy, gdy chodzi o ustawę, a gdy chodzi o inny akt normatywny - dwunastu miesięcy. W przypadku orzeczeń, które wiążą się z nakładami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie budżetowej, Trybunał Konstytucyjny określa termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego po zapoznaniu się z opinią Rady Ministrów.

4. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania.

5. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego zapadają większością głosów.

Art. 239 ust. 1 Konstytucji

1. W okresie 2 lat od dnia wejścia w życie Konstytucji orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją ustaw uchwalonych przed dniem jej wejścia w życie nie są ostateczne i podlegają rozpatrzeniu przez Sejm, który może odrzucić orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego większością 2/3 głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Nie dotyczy to orzeczeń wydanych w następstwie pytań prawnych do Trybunału Konstytucyjnego.

9. SKARGA KONSTYTUCYJNA (wykład)

Art. 79 Konstytucji

1. Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji.

2. Przepis ust. 1 nie dotyczy praw określonych w art. 56.

PROCEDURA ROZPATRYWANIA SKARGI KONSTYTUCYJNEJ:

·         podlega opłacie

·         określenie aktu będącego podstawą wyroku

·         określenie jakie konstytucyjne wolności i prawa zostały naruszone

·         uzasadnienie

·         dołączenie ostatecznego wyroku

·         sporządzona przez adwokata / radcę prawnego (przymus adwokacko - radcowski)

·         stwierdzenie, że wnoszący skargę nie dopełnił wymogów formalnych – wezwanie do uzupełnienia braków w określonym terminie

·         stwierdzenie oczywistej bezzasadności skargi lub nie uzupełnienia braków w określonym terminie – odmowa nadanie biegu procedurze

·         zawieszenie / wstrzymanie wykonania wyroku / decyzji, gdy doszło do nieodwracalnych szkód, gdy przemawia za tym ważny interes publiczny lub skarżącego

·         stwierdzenie o zgodności z konstytucją

lub

...