|
Nie obrażaj więc mojej inteligencji poprzez czynione na pokaz zaniżanie własnej.
Aby rozpocząć lekturę,
kliknij na taki przycisk , który da ci pełny dostęp do spisu treści książki. Jeśli chcesz połączyć się z Portem Wydawniczym LITERATURA.NET.PL kliknij na logo poniżej. STEFAN ŻEROMSKI URODA ŻYCIA 2 Tower Press 2000 Copyright by Tower Press, Gdańsk 2000 3 URODA ŻYCIA – PROBLEMATYKA – DZIEJE TEKSTU I EDYCJI Uroda życia powstała w czasie pobytu Stefana Żeromskiego we Francji, dokąd pi- sarz udał się z Zakopanego jesienią 1909 roku. Myśl o tej powieści nurtowała autora wcześniej, można sądzić, że wkrótce po napisaniu Ech leśnych postanowił kontynu- ować opowieść o losach rodziny Rozłuckich ściśle powiązanych ze sprawą narodową. W listach do żony Oktawii wysyłanych z Zakopanego do Paryża odnajdujemy na te- mat Urody życia kilka informacji. Pierwsza pochodzi z lipca 1909 roku: „Jeden akt Sułkowskiego napisałem.(...) Żebym go już skończył i mógł zabrać się do ostatniej swojej powieści, która będzie się nazywała Uroda życia. Będzie to po- wieść o Piotrusiu Rozłuckim – a właściwie widzenie przyszłej duszy Adziusia” 1 . Dwa miesiące później znów wracał do tej sprawy: „Weranduję teraz na swym leżaku i piszę dramat. (Sułkowskiego – przyp. K.Z.) Chciałbym koniecznie go napisać, gdyż cały żyję w powieści Uroda życia i chciałbym ją zaraz po przyjeździe do Paryża zacząć pisać. Będzie to dzieło mojego życia. Za- przeczenie wszystkiemu, co na mnie naszczekano” 2 . W następnym liście donosił: „Marzę o nowej powieści, którą chcę zacząć pisać w Paryżu z całą furią młodo- ści” 3 . Przebywając już z rodziną we Francji, w marcu 1910 roku listownie informował Stanisława Witkiewicza o zamiarze kontynuowania cyklu powieści historycznych za- początkowanego Popiołami: „Po napisaniu tego obrazu w pewnej ilości tomów, tudzież obrazu pt. Uroda życia – pojadę do Nałęczowa, «złamię pióro», «tekę» autorską oddam do zabawy synowi Janka Witkiewicza” 4 . Praca nad Urodą życia trwała w Paryżu prawdopodobnie od wiosny 1910 roku do jesieni 1911, kiedy Żeromski po raz pierwszy powiadomił swego ówczesnego wy- dawcę, Bolesława Antoniego Jędrzejowskiego – Baja – kierownika Spółki Nakłado- wej „Książka” w Krakowie, o bliskim zakończeniu powieści. Jędrzejowski przyjął wiadomość entuzjastycznie i spodziewając się sukcesu wydawniczego zaproponował duży na owe czasy, bo dziesięciotysięczny nakład utworu 5 . Geneza Urody życia wiąże się z różnorodnymi doświadczeniami, zasłyszanymi zdarzeniami i własnymi przeżyciami Stefana Żeromskiego z lat pobytu na Kielec- 1 Stefan Żeromski: List do żony Oktawii z lipca 1909 roku (brak daty). W: Listy Stefana Żeromskiego. Zebrał i przygotował do druku Stanisław Pigoń (maszynopis w zbiorach Komitetu Redakcyjnego Pism Zebranych Żeromskiego w Instytucie Badań Literackich PAN). Oryginały listów do żony Oktawii i syna Adama w Bibliotece Narodowej sygn. 7345. 2 Jw. List do żony Oktawii z września 1909 roku (15 – 16.09?). 3 Jw. List do żony Oktawii z września 1909 roku (ok. 20.09). 4 Jw. List do Stanisława Witkiewicza z 7 marca 1910 roku. 5 Wiadomości te pochodzą z listu Bolesława Antoniego Jędrzejowskiego pisanego 26 października 1911 roku. Duży zbiór listów wydawcy do Stefana Żeromskiego posiada w archiwum rodzinnym córka pisarza, Monika Żeromska. Listy nie mają sygnatur. 4 czyźnie, w Nałęczowie, na Podlasiu, w Paryżu i Londynie, a również z zainteresowa- niem pisarza głośnymi odkryciami w dziedzinie techniki, zwłaszcza badaniami nad wszechstronnym wykorzystaniem szkła w budownictwie, rozwojem motoryzacji i pierwszymi próbami lotniczymi. Na pewne podobieństwo losów Piotra Rozłuckiego i dziejów Henryka Rodkiewicza – pierwszego męża Oktawii Żeromskiej – wskazywała ona sama w liście do Wacława Borowego z 4 czerwca 1927 roku: „Pierwszy raz wyszłam za mąż – za człowieka, co wrócił z Usoli – starcem. (...) Cudne sceny w Urodzie życia są własnością mojej córki. On zdawał tak kiedyś egza- min, bo oddany był do Korpusu Paziów” 6 . Świadectwo to przytaczamy nie bez zastrzeżeń, ponieważ list zawiera sformuło- wania będące wynikiem egzaltacji autorki, a także przypuszczenia, które mogą dowo- dzić zatarcia w pamięci korespondentki faktów sprzed wielu lat, bowiem wydarzenia te nie są potwierdzone innymi materiałami dokumentacyjnymi 7 . Historia Jana i Piotra Rozłuckich miała liczne pierwowzory. Do najbardziej zna- nych należy wersja, na którą zwrócił uwagę Kazimierz Wyka: „Miesiące objęte akcją Wiernej rzeki i Ech leśnych nastręczały pisarzowi podobne przykłady na terenie Kielecczyzny. Kto wie, czy nie z nich zrodziła się koncepcja rozdartego walką narodów rodu Rozłuckich. Jednym z najdzielniejszych dowódców Czachowskiego był kapitan wojska rosyjskiego Stanisław Dobrogoyski (Grzmot), poległy w potyczce pod Stefankowem (22 IV 1863). Jednym z najzawziętszych do- wódców rosyjskich był Polak z pochodzenia, podpułkownik Dobrowolski, walczący z Langiewiczem pod Małogoszczą, z Czachowskim pod Białobrzegami (29 V). Już tych faktów starczyłoby na podbudowę do historii rodziny Rozłuckich. Żeromski znalazł dla niej fakty autentyczne, w postaci podobnego jak w Echach leśnych czynu oficera rosyjskiego, Polaka z pochodzenia, generała Ostrowskiego. Ostrowski mieszkał póź- niej w Sandomierszczyźnie, tak jak przedstawia to z pewnym przesunięciem topogra- ficznym Uroda życia” 8 . O historycznym rodowodzie Ech leśnych i Urody życia pisał także Adam Massal- ski, omawiając kontakty Żeromskich z emerytowanym generałem Wojciechem Ostrowskim – pierwowzorem generała Rozłuckiego, plenipotentem majoratu Władi- mirowo, w którego skład wchodziła dzierżawiona przez Żeromskiego wieś Ciekoty. Autor zwrócił również uwagę na pamiętniki spowinowaconej z Ostrowskimi Janiny Bemówny – córki Antoniego Gustawa Bema, nauczyciela Żeromskiego z kieleckiego gimnazjum. Opisała w nich spotkanie z Żeromskim w Nałęczowie, gdzie na prośbę pisarza dokładnie relacjonowała znane sobie fakty z życia Wojciecha Ostrowskiego. Na podstawie tych wspomnień oraz korespondencji władz wojskowych przechowy- wanej w archiwach rosyjskich Massalski ustalił, że siostrzeniec generała Ostrowskie- go, Witold Udymowski, młodszy oficer rosyjskiego pułku, w czasie powstania stycz- niowego opuścił wraz z trzema kolegami swą jednostkę i udał się do oddziału po- wstańczego. Brał udział w bitwie o Radomsko, a następnie, gdy oddział został rozbi- ty, Udymowskiego oddano pod sąd, który skazał go na śmierć. Jego wuj nie brał udziału w procesie i był ogromnie wstrząśnięty wyrokiem. Sam również za udział sio- 6 Wacław Borowy. O Żeromskim. Rozprawy i szkice. Warszawa 1964 s. 252. 7 Oprać. Stanisław Eile i Stanisław Kasztelowicz: Stefan Żeromski. Kalendarz życia i twórczości. Kraków 1976 s. 113. Autorzy podali w wątpliwość wiarogodność relacji Oktawii Żeromskiej piszącej do Borowego, że biorąc ślub z Henrykiem Rodkiewiczem była niepełnoletnia – miała wówczas 24 lata, tenże mąż starcem nie był, bo zawierając związek małżeński liczył 52 lata. Można podejrzewać, że inne informacje Oktawii Żeromskiej pochodzące z tego okresu są niedokładne. 8 Kazimierz Wyka: Żeromski jako pisarz historyczny. W: tegoż: Szkice literacku i artystyczne. Kraków 1956 t. 1 s. 292–293. 5 |
Menu
|