utwory piroklastyczne, geologia

UTWORY PIROKLASTYCZNE

Tworzą się one albo wskutek rozpylania ciekłej lawy podczas wybuchu, albo są to skały wyrwane z podłoża wulkanu lub dawnych części stożka wulkanicznego i rozdrobnione siłą wybuchu.

Bomby i szlaki. Wulkany wyrzucają fontanny i bryły lawy, które krzepną w powietrzu i spadają jako bomby wulkaniczne. Wyrzucane w powietrze fragmenty szklistej, nieco pęcherzykowatej lawy o średnicy 10 cm noszą nazwę szlaki.

Scoria są to niewielkie kawałki wielkości orzecha gąbczastej lawy wyrzucane przez wulkan i krzepnące w powietrzu.

Lapille jest to materiał gruboziarnisty, złożony z fragmentów wielkości grochu lub orzecha, powstałych z rozdrobienia lawy ciekłej lub częściej � z pokruszenia starych law.

Piaski i popioły wulkaniczne stanowią jeszcze drobniejszą frakcję materiału piroklastycznego. Powstają one albo z rozpylenia ciekłej lawy, albo z rozpylonego siłą wybuchu starego materiału wulkanicznego.

Pumeks tworzy się z wyrzucanych w powietrze bryłek lawy gorącej i pieniącej się pod wpływem wydobywających się z nich gazów. Bryłki pumeksu opadają wcześniej niż popiół i dlatego gromadzą się w spodzie pokryw popiołowych.

Zasięg wyrzucanych materiałów piroklastycznych wokół wulkanów może być bardzo duży. Osiąganie dużych wysokości przez popioły ułatwione jest przez prądy gorących gazów wydobywających się krateru. W niektórych przypadkach tworzą się gorące chmury, będące mieszaniną stałych części, jak popioły i pyły, a nawet bomby z parą wodną i gazami. Podczas wybuchów wulkanicznych tworzą się nieraz spływy popiołowe, przypominające spływy błotne. Lawiny wulkaniczne powstają przez wysadzenie i rozdrobnienie skał stożka utworzonych w poprzednich erupcjach.

Tufy wulkaniczne są to scementowane popioły i piaski wulkaniczne. Gdy niezastygłe popioły opadają na powierzchnię i zlepiają się z sobą, tworzy się porowaty utwór podobny do pumeksu zwany ignim-brytem. Brekcje wulkaniczne składają się z pokruszonego materiału zlepionego lawą. Mogą to być eutaksyty, tj. różne odłamki skał spojone lawą i ułożone warstwowo. Gdy materiał piroklastyczny, najczęściej popioły, zostanie zmieszany z materiałem osadowym, piaskiem lub iłem, tworzą się tufity. Tufy zmienione metamorficznie noszą nazwę tufoidów.

Kreda jeziorna, ziemia okrzemkowa

Kreda jeziorna, wapienna skała osadowa powstała w wyniku wytrącania się węglanu wapnia w porośniętych roślinnością zbiornikach (jeziora, bagna). W Polsce spotykana w wielu miejscach na Niżu Polskim.

Ziemia okrzemkowa, bezpostaciowa forma krzemionki o barwie białej lub żółtej - pulchna, porowata masa. Występuje jako skała osadowa powstała z krzemionkowych szkieletów okrzemek. Jako domieszki zawiera krystobalit i kwarc. Wykazuje odporność na działanie wielu czynników chemicznych. Stosowana jest jako adsorbent, materiał izolacyjny, składnik zasypek.

Torf , skała osadowa należąca do grupy skał organogenicznych. Stanowi produkt procesu torfienia polegającego na biochemicznych i strukturalnych przemianach obumarłych szczątków roślinności bagiennej (torfowiskowej), zachodzących w warunkach silnego uwilgotnienia i trwałej anaerobiozy (braku dostępu tlenu). W skład torfu wchodzą substancje organiczne (kwasy huminowe i ich związki, celuloza, hemiceluloza, lignina, bituminy) zawierające duże ilości węgla (ok. 60%) i azotu, a także substancje mineralne (krzemionka, żelazo, fosfor, wapń i in.).

Warstwa,lamina

Warstwa - zindywidualizowane nagromadzeni osadu, którego wymiary poziome są wielokrotnie większe od jego grubości i które jest oddzielone od góry i od dołu mniej lub bardziej wyraźnymi granicami powstałymi w wyniku procesów sedymentacyjnych.Granice miedzy warstwa są ostre lub stopniowe i mogą być wyrażone w różny sposób przez zmianę składników osadu zmianę jego cech teksturalnych lub strukturalnych zwłaszcza struktur sedymentacyjnych przez powierzchnie nieciągłości itp.

Warstwa, podstawowa forma występowania skał osadowych, będąca produktem litogenezy. Stanowi nagromadzenie osadu, którego wymiary poziome znacznie przewyższają wymiary pionowe (grubość). Oddzielona mniej lub bardziej widocznymi, w przybliżeniu równoległymi powierzchniami granicznymi: górną (stropem) i dolną (spągiem). Grubość warstwy mierzona prostopadle do stropu i spągu nazywa się miąższością.

Położenie warstwy w przestrzeni określają:

   1. bieg - kąt zawarty między kierunkiem północnym a tzw. linią biegu warstwy (linia przecięcia się warstwy z płaszczyzną poziomą), mierzony zgodnie z ruchem wskazówek zegara,

   2. upad - kąt zawarty między powierzchnią warstwy a płaszczyzną poziomą (czyli kąt nachylenia określonej powierzchni strukturalnej),

   3. kierunek upadu - strona świata, w którą skierowany jest upad.

Lamina, w geologii:

   1. najcieńsza wyróżnialna warstwa w zwięzłym lub luźnym osadzie, która makroskopowo (gołym okiem) nie wykazuje wewnętrznego zróżnicowania (warstwowania).

   2. warstewka, cienka warstwa osadu o grubości do 1 cm.

Uziarenienie frakcjonalne - warstwowanie, frakcjonalne � uziarenienie polegające na kierunkowej zmianie przeciętnej lub maksymalnej średnicy ziaren. Wyróżnia się: jednokrotne, normalne, opóźnione, przerywane stopniowane, symetryczne, wielokrotne.

Hieroglify - występujący na dolnej powierzchni ławicy odlew drobnej formy erozyjnej lub śladu pozostawionego przez organizm także występująca na tej powierzchni wypukła forma będąca odzwierciedleniem struktury deformacyjnej osadu (np. pograz) hieroglify stanowią dobry wskaźnik ułożenia warstw - pozycji spągu warstw.

Hieroglify, wypukłe formy o charakterystycznych, często złożonych kształtach, występujące na dolnych czyli spągowych, powierzchniach ławic (lub warstw) skał osadowych.

Wyróżnia się dwie podstawowe grupy hieroglifów:

    * organiczne (skamieniałości śladowe) są to odlewy śladów utworzonych na dnie morskim przez poruszające się po nim zwierzęta (np. trylobity, małże, robaki obłe), przykładowo mogą to być ślady żerowania czy pełzania po dnie.

    * mechaniczne są to odlewy śladów utworzonych przez czynniki mechaniczne, przykładowo ślady wleczenia po dnie (hieroglify wleczeniowe), ślady uderzania (hieroglify uderzeniowe) czy działalności płynącego prądu (hieroglify prądowe).

Badania hieroglifów dostarczają wiele danych o środowisku i warunkach sedymentacji osadów i skał osadowych, w których one występują. W skałach, które później uległy deformacji, pozwalają na ustalenie, gdzie znajduje się góra (strop), a gdzie dół (spąg) warstw skalnych, co ma duże znaczenie w ustalaniu budowy geologicznej silnie sfałdowanych masywów górskich.

Niestateczne warstwowanie gęstościowe (odwrócone) układ dwu warstw luźnego osadu, w którym warstwa górna ma większa gęstość niż warstwa dolna.

<< 1  2

Minerały główne skał magmowych: łyszczyki

Wersja do druku

ŁYSZCZYKI (MIKI)

Łyszczyki są uwodnionymi glinokrzemianami potasu oraz kationów dwu- i trójwartościowych: glinu, magnezu, żelaza i innych. Tworzenie się tych minerałów wymaga obecności pary wodnej, dlatego występują one głównie w skałach głębinowych, natomiast brak ich wśród składników krystalizujących z law w warunkach wulkanicznych. Łyszczyki występują powszechnie w wielu skałach. Należą do głównych minerałów skał magmowych, są ważnymi składnikami skał metamorficznych i często występują w skałach osadowych. Minerały należące do tej grupy są pospolite w wielu zwietrzelinach, gdzie zwracają na siebie uwagę charakterystycznym blaszowatym kształtem i połyskliwością (tzw. kocie złoto). Blaszki łyszczyków wykazują doskonałą łupliwość i sprężystość. Wszystkie łyszczyki posiadają budowę trójwarstwową Najistotniejszą rolę wśród łyszczyków odgrywają następujące minerały:

    * muskowit,

    * serycyt,

    * biotyt

MUSKOWIT               KAl2[(OH,F)2AlSi3O10]

CECHY MAKROSKOPOWE:

Postać występowania: muskowit krystalizuje w układzie jednoskośnym.

Pokrój kryształów: blaszkowy lub tabliczkowy o zarysie heksagonalnym.

Barwa: muskowit najczęściej jest bezbarwny, niekiedy biały, żółtawy, szary lub brunatny.

Połysk: perłowy.

Rysa: biała.

Twardość: 2 - 2,5.

Łupliwość: doskonała.

Gęstość: 2,8 - 2,9 g . cm-1.

WYSTĘPOWANIE

Muskowit jest pospolitym minerałem skałotwórczym. Występuje w skałach magmowych i metamorficznych. Znany jest także ze skał osadowych, gdzie występuje jako składnik allogeniczny, w postaci drobnych łusek i blaszek. W skałach magmowych pojawia się głównie w dwumikowych granitach i granodiorytach. W skałach wulkanicznych jest nieobecny. W utworach pegmatytowych kryształy muskowitu osiągają niekiedy znaczne rozmiary, tworząc złoża o znaczeniu gospodarczym. Muskowit jest również pospolitym składnikiem skał metamorficznych, głównie łupków łyszczykowych (mikowych) oraz gnejsów. Jest on ważnym komponentem materiału glebowego, gdzie występuje w postaci pojedynczych ziarn.

SERYCYT               KAl2[(OH,F)2AlSi3O10]

Serycyt jest mikrokrystaliczną odmianą muskowitu, powstającą głównie wskutek rekrystalizacji.

CECHY MAKROSKOPOWE:

Postać występowania: serycyt krystalizuje w układzie jednoskośnym.

Pokrój kryształów: blaszkowy o zarysie heksagonalnym.

Barwa: muskowit najczęściej jest bezbarwny, niekiedy biały, żółtawy, szary lub brunatny.

Połysk: perłowy.

Rysa: biała.

Twardość: 2 - 2,5.

Łupliwość: doskonała.

Gęstość: 2,8 - 2,9 g . cm-1.

WYSTĘPOWANIE

Podobnie jak muskowit. Często pojawia się jako produkt wietrzenia skaleni. Jest typowym minerałem skał metamorficznych.

BIOTYT               K(Mg,Fe2+)3[(OH,F)2AlSi3O10]

CECHY MAKROSKOPOWE:

Postać występowania: biotyt krystalizuje w układzie jednoskośnym.

Pokrój kryształów: blaszkowy lub tabliczkowy o zarysie heksagonalnym.

Barwa: zawsze ciemna, brunatna z odcienien zielonawym lub czerwonawym lub całkiem czarna.

Rysa: biała.

Twardość: 2,5 - 3,0.

Łupliwość: doskonała.

Gęstość: 2,8 - 3,4 g . cm-1.

WYSTĘPOWANIE

Biotyt jest najbardziej pospolitym minerłem wśród łyszczyków, posiadającym duże znaczenie skałotwórcze. Podobnie jak muskowit występuje głównie w granitach i granodiorytach, znany jest również z ciemnych skał żyłowych. Biotyt powszechnie występuje w niektórych skałach metamorficznych, takich jak łupki łyszczykowe (mikowe) czy gnejsy. W budowie skał osadowych odgrywa znacznie mniejszą rolę niż muskowit, ponieważ charakteryzuje się mniejszą odpornością na wietrzenie chemiczne. Obecność biotytu w glebach zaznacza się jedynie tam, gdzie procesy wietrzenia zachodzą bardzo powoli. Przyjmuje tam postać wydłużonych, blaszkowatych ziarn.

Wersja do druku

Materiały z geologii

Program ćwiczeń z geologii ogólnej,

litearatura do ćwiczeń z geologii ogólnej,

Wiek Ziemi,

Tabela stratygraficzna (prosta),

Tabela stratygraficzna (rozbudowana),

Cechy makroskopowe minerałów,

Skały magmowe:

Klasyfikacja skał               Dokument Corel Draw 8.0

Główne minerały:

kwarc,

plagioklazy,

skalenie potasowe,

skaleniowce,

łyszczyki,

krzemiany wstęgowe (amfibole),

krzemiany łańcuchowe (pirokseny),

krzemiany_wyspowe (oliwiny, granaty, topaz),

WSZYSTKIE,

przegląd minerałów,

przegląd skał,

Skały osadowe:

Główne minerały:

minerały krzemionkowe,

węglany,

sole,

siarczany,

minerały ilaste,

fosforany,

tlenki i wodorotlenki żelaza,

WSZYSTKIE,

przegląd minerałów,

przegląd skał,

Minerały skał oasdowych               dokument pdf

Skały okruchowe               dokument pdf

Struktury sedymentacyjne skał okruchowych               dokument pdf

Skały węglanowe               dokument pdf

Skały krzemionkowe               dokument pdf

Skały alitowe, fosforanowe               dokument pdf

Skały metamorficzne:

Materiały cz. I               dokument word

Materiały cz. II               dokument word

Materiały cz. I - prezentacja               ppt (sfx)

przegląd skał,

Materiały dodatkowe:

* Skaly krystaliczne o skladzie zblizonym do granitoidow

Cechy makroskopowe minerałów skałotwórczych

Wersja do druku

Większość występujących w przyrodzie minerałów tworzy ciała krystaliczne o uporządkowanej budowie wewnętrznej. Budujące je atomy usytuowane są względem siebie w ściśle określonym położeniu, tworząc sieć przestrzenną. W zależności od występujących elementów symetrii wyróżnia się następujące układy krystalograficzne:

   1. trójskośny,

   2. jednoskośny,

   3. trygonalny i heksagonalny,

   4. rombowy,

   5. tetragonalny,

   6. regularny

Kryształy posiadają określony kształt, nazywany pokrojem. Wyróżnia się następujące pokroje kryształów:

    * izometryczny, gdy kryształ ma identyczne lub zbliżone wymiary w trzech kierunkach, modelem jest sześcian

    * tabliczkowy, gdy kryształ ma różne wymiary w trzech kierunkach, modelem jest prostopadłościan

    * płytkowy, gdy kryształ ma podobne wymiary w dwóch kierunkach, zaś w trzecim jest wyraźnie mniejszy od poprzednich, modelem jest kartka papieru

    * listewkowy, gdy kryształ ma różne wymiary w trzech kierunkach, przy czym jeden wymiar wyraźnie przeważa nad pozostałymi,

    * słupkowy, gdy kryształ ma podobne wymiary w dwóch kierunkach, w trzecim zaś wymiar wyraźnie większy od dwóch poprzednich (w przypadku, gdy wymiar trzeci bardzo znacznie przeważa nad pozostałymi, można wyróżnić pokrój pręcikowy igiełkowy lub włóknisty).

Do wytworzenia dobrze wykształconych, dużych kryształów dochodzi w przyrodzie rzadko. Najczęściej mają one postać kryształów wrosłych, tzn. obrośniętych ze wszystkich stron przez inne kryształy. Kryształy dobrze wykształcone spotyka się też w postaci kryształów narosłych, np. na powierzchni szczelin, pęcherzy i innych wolnych przestrzeni w skałach. Najczęściej jednak minerały o budowie krystalicznej tworzą ciała dobnokrystaliczne, w postaci form zbitych, ziarnistych, naciekowych (stalaktyty, stalagmity), konkrecji itp.

Minerały bezpostaciowe (o nieuporządkowanej budowie) nie tworzą kryształów, lecz występują w formie skupień, jako żele mineralne (np. opal) lub szkliwa wulkaniczne, powstające na skutek gwałtownego ochłodzenia magmy.

Dokładną metodą badania minerałów jest analiza mikroskopowa, w której pod mikroskopem polaryzacyjnym określa się ich właściwości optyczne. Przy rozpoznawaniu minerałów stosuje się ponadto analizy i badania chemiczne, rentgenograficzne, derywatograficzne (różnicowa analiza termiczna), mikroskopię elektronową i skaningową oraz wiele innych. Wiele minerałów można dokładnie zidentyfikować na podstawie zespołu charakterystycznych właściwości makroskopowych.

Barwa. Zależy ona od rodzaju i charakteru ułożenia atomów w przestrzeni, które wpływają na pochłanianie i odbijanie promieni świetlnych. Wyróżnia się minerały:

    * barwne, o niezmiennej, charakterystycznej barwie,

    * zabarwione, o barwie pochodzącej od domieszek innych substancji,

    * bezbarwne.

Rysa. Jest ona barwą sproszkowanego materiału. Bada się ją pocierając minerałem o niepolerowaną płytkę porcelanową. Minerały barwne dają rysę barwną, zaś bezbarwne i zabarwione mają zawsze rysę białą.

Przezroczystość. Określa ona zdolność minerałów do przepuszczania promieni świetlnych. Wyróżnia się minerały:

    * przezroczyste (np. kwarc),

    * przeświecające (np. chalcedon),

    * nieprzezroczyste (większość minerałów).

Minerały przezroczyste często zatracają tę cechę na skutek obecności drobnych próżni, banieczek gazów i spękań.

Połysk. Jest to cecha powierzchni minerału (jego ścian bądź powierzchni powstałych po jego rozbiciu), określająca sposób w jaki odbija ona promienie świetlne. Wyróżnia się następujące rodzaje połysku:

    * metaliczny: właściwy i półmetaliczny,

    * niemetaliczny: diamentowy, szklisty, tłusty, perłowy, jedwabisty i matowy.

Łupliwość. Jest to zdolność minerałów do pękania pod wpływem uderzenia bądź nacisku na części ograniczone powierzchniami płaskimi. Łupliwość nie występuje u minerałów bezpostaciowych i u niektórych minerałów krystalicznych. Minerały mogą wykazywać łupliwość w jednym lub w kilku kierunkach. Kierunki te są w danym krysztale zawsze takie same, niezależnie od kierunku przyłożenia siły, np. uderzenia. W zależności od łatwości pękania minerału oraz stopnia prawidłowości powierzchni, łupliwość dzielimy na:

    * doskonałą,

...