USTAWA KONSTYTUCYJNA KSIĘSTWA WARSZAWSKIEGO, WIEDZA O KULTURZE, Historyczne teksty źródłowe

USTAWA KONSTYTUCYJNA KSIĘSTWA WARSZAWSKIEGO

z 22 lipca 1807 r.

Tytuł I

Tytuł II. O rządzie

Tytuł III. O ministrach i o Radzie Stanu

Tytuł IV. O sejmie głównym

Tytuł V. O senacie

Tytuł VI. O izbie poselskiej

Tytuł VII. O sejmikach i zgromadzeniach gminnych

Tytuł VIII. Podział kraju i administracja

Tytuł IX. Porządek sądowy

Tytuł X. O sile zbrojnej

Tytuł XI. Urządzenia ogólne

Tytuł XII. Urządzenia przemijające

Członki Komisji Rządzącej: Małachowski, Prezes 

(Podp.)   Gutakowski,Stanisław

Potocki,Działyński,Wybicki,Bieliński,Sobolewski,Łuszczewski, Sekretarz Jeneralny

Napoleon, z Bożej łaski i przez Konstytucję, cesarz Francuzów, król włoski,

protektor Konfederacji Reńskiej: Potwierdziliśmy i potwierdzamy powyższą Ustawę

Konstytucyjną podaną nam w skutku 5 artykułu traktatu zawartego w Tylży, a którą

My uważamy za zdolną dopełnić nasze obowiązanie się względem ludów Warszawy i

Wielkiej Polski, godząc oraz ich swobody i przywileje z spokojnością państw

ościennych.

Działo się w pałacu królewskim w Dreźnie, dnia 22 lipca 1807 r.

Napoleon

na rozkaz Cesarza

Minister Sekretarz Stanu: Hugo B. Maret 

Źródło:

Dziennik Praw Księstwa Warszawskiego t. I, s. II - XLVIII.

Uwagi:

Tekstem autentycznym Konstytucji Księstwa Warszawskiego był tekst francuski,

podpisany 22 lipca 1807 r. w Dreźnie przez Napoleona. Konstytucja ogłoszona była

w "Moniteur" z 2 sierpnia 1807 r., a następnie w "Gazette de Varsovie" z l9 i 21

sierpnia 1807 r. w języku francuskim. Równocześnie pojawił się pierwszy prywatny

przekład w dziennikach polskich, Oficjalny, poprawniejszy przekład ogłoszono we

wstępie do tomu I Dziennika Praw z zastrzeżeniem, że tekst francuski ma być

szczególniej za prawidło uważany

Tytuł II. O rządzie

Art. 5.

Korona książęca warszawska jest dziedziczną w osobie króla saskiego, jego

potomków, dziedziców i następców podług porządku następstwa ustanowionego w domu

saskim.

Art. 6.

Rząd jest w osobie króla.

On sprawuje w całej swojej zupełności urzędowania władzy wykonawczej.

Przy nim jest praw początkowanie.

Art. 7.

Król może zdać na wicekróla część swojej władzy, której jemu samemu przez siebie

sprawować nie będzie się podobało.

Art. 8.

Jeżeli królowi nie podoba się mianować wicekróla; mianuje prezesa rady

ministrów.

W tym przypadku interesy rozmaitych ministeriów będą roztrząsane w tej radzie

dla przedstawienia ich królowi do potwierdzenia.

Art. 9.

Król zwołuje, odracza i wyznacza dzień na zgromadzenie głównego sejmu.

Zwołuje także sejmiki, czyli zgromadzenia powiatowe, i zgromadzenia gminne.

Prezyduje w senacie; gdy to przyzwoitym osądzi.

Art. 10.

Dobra korony książęcej składają się, naprzód, z rocznego dochodu wynoszącego

siedem milionów zł polskich przez połowę w dobrach królewskich, a przez połowę w

gotowiźnie ze skarbu publicznego,

po wtóre, z pałacu królewskiego w Warszawie i z pałacu saskiego.

--------------------------------------------------------------------------------

Tytuł III: O ministrach i o radzie stanu

Art. 11.

Skład ministerium jest następujący:

Minister sprawiedliwości; minister wewnętrzny i czci religijnych, minister

wojny, minister przychodów i skarbu, minister policji, minister sekretarz stanu.

Ministrowie są odpowiedzialnymi.

Art. 12.

Gdy się królowi spodoba zdać na wicekróla część władzy swojej; której sobie

samemu nie zachował, każdy z ministrów pracuje oddzielnie z wicekrólem.

Art. 13.

Kiedy król nie mianował wicekróla, ministrowie zgromadzają się na radę ministrów

stosownie do tego, co się rzekło wyżej w 8 artykule.

Art. 14.

Rada Stanu składa się z ministrów.

Zgromadza się pod prezydencją króla lub wicekróla alba prezesa mianowanego przez

króla.

Art. 15.

Rada Stanu roztrząsa, układa i stanowi projekta do praw lub urządzenia

administracji publicznej, które przekłada każdy minister w przedmiotach

tyczących się swych wydziałów.

Art. 16.

Czterech referendarzów przydanych jest do rady stanu już to dla przygotowania

spraw administracyjnych i tych, w których rada daje wyroki, jako sąd kasacyjny,

już też dla znoszenia się rady z komisjami izby poselskiej.

Art. 17.

Rada Stanu rozpoznaje zajścia o jurysdykcję, zachodzące między władzami

administracyjnymi i władzami sądowymi tudzież co w administracji pod spór

podpada, jako też oddanie pod sąd urzędników administracji publicznej.

Art. 18.

Stanowienia, projekty do praw, wyroki i urządzenia roztrząsane w radzie stanu

podlegają zatwierdzeniu królewskiemu.

--------------------------------------------------------------------------------

Tytuł IV. O sejmie głównym

Art. 19.

Sejm składa się z dwóch izb, te jest z izby pierwszej, czyli izby senatorskiej,

i z drugiej izby, czyli poselskiej.

Art. 20.

Sejm główny zgromadza się co dwa lata w Warszawie, a to w czasie, oznaczonym

aktem zwołującym, wydanym od króla.

Sejm nie trwa dłużej jak dni 15.

Art. 21.

Do niego właściwie należy naradzanie się względem prawa podatkowego, czyli prawa

przychodów skarbowych, względem praw tyczących się odmian, które uczynić wypada

bądź w prawodawstwie cywilnem, bądź w prawodawstwie kryminalnem; bądź też w

systemacie menniczym.

Art. 22.

Projekty do praw ułożone w radzie stanu będą przesyłane głównemu sejmowi za

rozkazem króla, uchwalone od izby poselskiej sekretnym kreskowaniem i

większością kresek, a potem podane pod sankcję senatu.

--------------------------------------------------------------------------------

Tytuł V. O senacie

Art. 23.

Senat składa się z osiemnastu członków, to jest

sześciu biskupów

sześciu wojewodów

sześciu kasztelanów.

Art. 24.

Wojewodów i kasztelanów król mianuje, biskupów król mianuje, a Stolica Święta

instytucję daje.

Art. 25.

W senacie prezyduje jeden z jego członków mianowany na to od króla.

Art. 26.

Urzędowania senatorów są dożywotne.

Art. 27.

Projekty do praw uchwalone w izbie poselskiej stosownie do tego, co się niżej

powie, przesyłają się do sankcji senatu.

Art. 28.

Senat potwierdza prawo wyjąwszy w przypadkach następujących:

1) jeżeli prawo uchwalone nie było podług formalności przepisanych konstytucją

lub jeżeli obrady zdarzonym gwałtem jakim zamieszane zostały;

2} jeżeli mu wiadomo, że prawo nie było przyjęte większością głosów;

3} jeżeli senat uznaje, że prawo jest przeciwne albo bezpieczeństwu kraju, albo

przepisom niniejszej ustawy konstytucyjnej.

Art. 29.

W przypadku, gdyby dla jednej z powyższych pobudek odmówił senat sankcji prawu

jakiemu, tenże senat nadaje królowi przez uchwałę wyszczególniającą powody

potrzebną moc do uchylenia uchwały poselskiej.

Art. 30.

Kiedy odmówienie sankcji ze strony senatu gruntuje się na jednym z dwóch

pierwszych przypadków, w artykule 28 wytkniętych, naówczas król po wysłuchaniu

rady stanu może nakazać odesłanie projektu prawa do izby poselskiej z

zaleceniem, ażeby porządnie postępowała: Jeżeliby zaś tenże sam nieład został

ponowiony bądź w porządku zgromadzenia; bądź w formalnościach obradom

przepisanych, izba poselska tym samym jest rozpuszczona i król nakazuje nowe

wybory.

Art. 31.

W przypadku rozwiązania izby poselskiej prawo tyczące się przychodów skarbowych

zostaje przedłużone na rok jeden, a prawa cywilne lub kryminalne mają mieć moc

swoją bez żadnego określenia i zmiany.

Art. 32.

Gdy senat odmówił sankcji prawu, może równie król i we wszystkich przypadkach

mianować nowych senatorów i odesłać potem prawo do senatu.

Z tym wszystkim senat nie będzie mógł być złożonym z więcej jak sześciu

biskupów, dwunastu wojewodów i dwunastu kasztelanów.

Art. 33.

Gdy król użył prawa nadanego artykułem poprzedzającym, naówczas miejsca wakujące

w senacie między wojewodami i kasztelanami dopóty nie będą obsadzone, póki senat

nie zmniejszy się do liczby 23 artykułem oznaczonej.

Art. 34.

Skoro Senat potwierdził prawo lub król pomimo pobudek uchwały senatu nakazał je

ogłosić, projekt ten staje się prawem natychmiast obowiązującym.

--------------------------------------------------------------------------------

Tytuł VI. O izbie poselskiej

Art. 35.

Izba poselska składa się

1) z sześćiudziesiąt posłów mianowanych na sejmikach, czyli zgromadzeniach

szlachty każdego powiatu licząc po jednym z powiatu.

Posłowie powinni mieć najmniej 24 lat skończonych, być w zupełnym używaniu praw

swoich lub usamowolnionymi,

2) z czterdziestu deputowanych od gminów.

Art. 36.

Cały kraj Księstwa Warszawskiego dzieli się na czterdzieści zgromadzeń gminnych,

to jest osiem w mieście Warszawie, a 32 na resztę kraju.

Art. 37.

Każde zgromadzenie gminne powinno liczyć w sobie przynajmniej 600 obywatelów

mających prawo głosowania.

Art. 38.

Członki izby poselskiej zostają wciąż na urzędzie lat dziewięć. Odnawiają się w

trzeciej części co lat trzy.

A zatem, i to na pierwszy raz, trzecia część członków izby poselskiej zostanie

na urzędzie tylko przez trzy lata, a druga trzecia część przez lat sześć.

Lista wychodzących członków w tych dwóch epokach przez los się ustanowi.

Art. 39

W izbie poselskiej prezyduje marszałek wybrany z jej łona; a od króla mianowany.

Art. 40.

Izba poselska uchwala o projektach do praw, które potem przesyłają się pod

sankcję senatu.

Art. 4l.

Każdego sejmu taż izba mianuje większością sekretnych kresek trzy komisje

składające się każda z pięciu członków, to jest

komisję przychodów skarbowych

komisję prawodawstwa cywilnego

komisję prawodawstwa kryminalnego.

Marszałek prezydujący w izbie poselskiej donosi przez poselstwo radzie stanu o

mianowaniu rzeczonych komisji.

Art. 42.

Gdy rada stanu projekt do prawa ułoży, uwiadomia o tym komisję, której się tyczy

przedmiot prawa, przez ministra tego wydziału, do którego się tenże przedmiot

ściąga i za pośrednictwem referendarzów przydanych do rady stanu.

Jeżeli komisja ma jakie uwagi do przełożenia względem projektu do prawa,

zgromadza się u tegoż ministra. Referendarze, którym polecone było doniesienie o

projekcie do prawa przypuszczeni są do tych konferencji.

Art. 43.

Jeżeli komisja obstaje przy swoich uwagach i żąda określenia w projekcie do

prawa, minister donosi o tym radzie stanu.

Rada stanu może przypuścić członki komisji do roztrząsania w gronie swoim

szczegółów projektu do prawa, które zdawały się potrzebować określenia.

Art. 44.

Rada stanu powziąwszy wiadomość o uwagach komisji bądź z doniesienia ministra,

bądź przez roztrząśnienie w jej zgromadzeniu zaszłe, stanowi ostatecznie opis

projektu do prawa, który się przesyła do izby poselskiej, aby o nim stanowiono.

Art. 45.

Członki rady stanu są tym samym członkami izby poselskiej; zasiadają w niej i

mają głos stanowczy.

Art. 46.

Członki tylko rady stanu i członki komisji poselskiej mają prawo mówienia w

izbie bądź w przypadku zgodności rady i komisji względem projektu do prawa,

końcem dobitniejszego wystawienia pożytków jego, bądź w przypadku rozróżnienia

zdań, końcem jawniejszego okazania lub zbijania nieprzyzwoitości onegoż.

Żaden inny członek nie może zabierać głosu względem projektu do prawa.

Art. 47.

Członki komisji mogą oświadczyć zdanie swoje osobiste względem projektu do

prawa, a to bądź gdy z większością zdań w komisji, bądź gdy z mniejszością

trzymali. Przeciwnie zaś członki rady stanu mogą tylko mówić za projektem do

prawa, ułożonym w radzie.

Art. 48.

Gdy marszałek prezydujący w izbie poselskiej uzna, iż rzecz dosyć jest

wyjaśnioną, może koniec uczynić roztrząsaniu i podać projekt prawa do

kreskowania. Izba kreskuje sekretnie i stanowi prostą większością kresek.

Art. 49.

Gdy prawo przejdzie, izba poselska przesyła je zaraz do senatu.

--------------------------------------------------------------------------------

Tytuł VII. O sejmikach i zgromadzeniach gminnych

Art. 50.

Sejmiki, czyli zgromadzenia powiatowe, składają się z szlachty powiatu.

Art. 51.

Zgromadzenia gminne składają się z obywatelów właścicielów nieszlachty i innych

obywatelów, mających prawo wchodzenia do nich, jako się niżej powie.

Art. 52.

Sejmiki i zgromadzenia gminne król zwołuje. Listy zwołujące oznaczą miejsce,

dzień w którym się zgromadzić, czynności, do których przystąpić i czas, jak

długo trwać mają.

Art. 53.

Nikt nie może być przypuszczonym do dawania głosu, kto nie ma 21 lat

skończonych, kto nie jest w zupełnem używaniu praw swoich albo nie jest

usamowolnionym. Usamowolnienie może odtąd następować w 21 roku skończonym, bez

względu na wszelkie inne przeciwne temu prawa i zwyczaje.

Art. 54.

Każdy sejmik, czyli zgromadzenie powiatowe, mianuje posła i podaje kandydatów do

rad departamentowych i powiatowych tudzież do sądów pokoju.

Art. 55.

Na sejmikach prezyduje marszałek mianowany przez króla.

Art. 56.

Sejmiki te rozłożone są na 10 oddziałów, każdy oddział składa się z powiatów

przedzielonych jednym lub kilku powiatami. Dwa oddziały nie mogą być w jednymże

czasie zwołane.

Art. 57.

Deputowanych z gmin wybierają zgromadzenia gminne. Podają także podwójną listę

kandydatów do rad municypalnych.

Art. 58.

Mają prawo głosowania na zgromadzeniach gminnych:

1} każdy obywatel właściciel nieszlachcic;

2) każdy rękodzielnik i przełożony nad czeladzią warsztatową, każdy kupiec

mający własny swój zapas w sklepie lub magazynie, wartości 10.000 złotych

polskich;

3) wszyscy plebani i wikariusze;

4) każdy artysta i obywatel znakomity z talentów, wiadomości lub z przysług

uczynionych bądź handlowi, bądź kunsztom;

5) każdy podoficer i żołnierz, który będąc ranny lub odbywszy kilka kampanji

otrzymał uwolnienie od służby;

6) każdy podoficer i żołnierz czynnie w służbie będący, który za dobre

sprawowanie się otrzymał ozdobę honorową;

7) oficerowie wszelkiego stopnia.

Rzeczeni oficerowie, podoficerowie i żołnierze w rzeczywistej czynnie zostający

służbie, którzy by byli na załodze w mieście, gdzie się zgromadzenie gminne

odbywa, nie będą mogli używać w tym tylko przypadku prawa dozwolonego niniejszym

artykułem.

Art. 59.

Listę głosujących właścicielów ułoży municypalność, a zaświadczą ją poborcy

podatków.

Listę plebanów i wikariuszów ułoży prefekt, podpisze minister wewnętrzny.

Listę oficerów, podoficerów i żołnierzy, wyrażonych w powyższym artykule, ułoży

prefekt, a podpisze minister wojny.

Listę rękodzielników i przełożonych. nad czeladzią warsztatową tudzież kupców

mających swój własny zapas w sklepie, magazyn lub fabrykę, wynoszące 10.000 zł.

pol., i listę obywatelów znakomitych talentami, wiadomościami i przysługami

uczynionymi bądź umiejętnościom, kunsztom bądź handlowi ułoży prefekt, a

zatwierdzi corocznie senat.

Obywatele znajdujący się w ostatnim z wyż rzeczonych przypadków mogą podawać

prosto do senatu prośby swoje z dowodami wspierającymi ich żądania.

Art. 60.

Senat w każdym przypadku, gdzieby miał powód do mniemania, iż się w ułożenie

list wcisnęło jakie nadużycie, może nakazać ułożenie innych.

Art. 61.

Zgromadzenia gminne nie mogą być zwołane w jednymże czasie w całym powiecie,

lecz będzie zawsze ośmiodniowa przerwa między zebraniem się każdego z nich,

wyjąwszy jednak zgromadzenia miasta Warszawy, które mogą być w jednymże czasie

po dwa tylko razem zwołane.

Art. 62.

Na zgromadzeniach gminnych prezyduje obywatel mianowany od króla.

Art. 63.

Żadne roztrząsanie jakiejkolwiek bądź natury, żadne uchwalanie próśb lub

przełożeń nie będzie miało miejsca na sejmikach i zgromadzeniach gminnych.

Trudnić się tylko powinno wyborem bądź deputowanych, bądź kandydatów, których

liczba, jak się rzekło wyżej, poprzedniczo jest oznaczona przez listy okólne

zwołujące.

--------------------------------------------------------------------------------

Tytuł VIII. Podział kraju i administracja

Art. 64.

Kraj zostaje podzielony na sześć departamentów.

Art. 65.

Administracja każdego departamentu jest przy prefekcie. W każdym departamencie

jest rada interesów spornych składająca się najmniej z 3 członków, a najwięcej z

5 i ogólna rada departamentowa składająca się najmniej z 16 członków, a

najwięcej z 24.

Art. 66.

Administracja w powiatach będzie przy podprefektach. W każdym powiecie jest rada

powiatowa składająca się najmniej z 9 członków, a najwięcej z 12.

Art. 67.

W każdej municypalności administracja będzie przy burmistrzu, czyli prezydencie.

Będzie w każdej municypalności rada municypalna składająca się z 10 członków,

gdzie jest 2 500 mieszkańców lub mniej; z 20, gdzie jest 5 000 mieszkańców lub

mniej; z 30 w miastach, gdzie ludność przechodzi 5 000 mieszkańców.

Art. 68.

Prefektów, radców prefektur, podprefektów i burmistrzów mianuje król bez

poprzedzającego sobie przedstawienia.

Członki rad departamentowych i rad powiatowych mianuje król z podwójnej listy

kandydatów podanej sobie od sejmików powiatowych.

Odnawiają się przez połowę co lat dwa.

Członki rad municypalnych mianuje król z podwójnej listy kandydatów, podanych od

zgromadzeń gminnych. Odnawiają się przez połowę co lat dwa.

Rady departamentowe, powiatowe i municypalne mianują prezydenta pośród siebie

wybranego.

--------------------------------------------------------------------------------

Tytuł IX. Porządek sądowy

Art. 69.

Kodeks Napoleona będzie prawem cywilnym Księstwa Warszawskiego.

Art. 70.

Postępowanie sądowe jest publiczne w rzeczy cywilnej i kryminalnej.

Art. 71.

W każdym powiecie będzie jeden sąd ...