|
Nie obrażaj więc mojej inteligencji poprzez czynione na pokaz zaniżanie własnej.
UPANIŠADY
– ind. teksty mistyczno-filozoficzne powstałe po VI w. przed Chr., tworzące ostatnią część literatury wedyjskiej (śruti). Pochodzenie sanskr. nazwy „upani s sada” nie jest pewne. Prawdopodobnie stanowi ona połączenie rdzenia „sad” (siedzieć) z prefiksami „upa-” (blisko) i „ni-” (w dół) – oznaczałaby wówczas „siedzenie blisko”, tzn. w zamkniętym kręgu uczniów słuchających nauk ezoterycznych. Zgodnie z innym poglądem, nazwę należy wiązać z czasownikiem „ās” oznaczającym czynność siedzenia, który w połączeniu z prefiksem „upa-” oznacza oddawanie czci. Faktem jest, że U. zawierają nauki ezoteryczne i miały stanowić lekturę końcowego etapu życia (sannyāsin) bramina. Termin „upani s sada” pierwotnie oznaczał tajemne pouczenie (por. Kenopani s sad , 4, 7) o bycie absolutnym, określanym jako „brahman”. U. nie stanowią jednolitego systemu myśli, są raczej typem antologii rozmaitych pouczeń, dysput, wykładów itp. Z tej przyczyny, na U. jako na teksty autorytatywne, powoływały się w późniejszym okresie rozmaite szkoły, głównie różne odmiany vedānty (advaita-vedānta, viśi s s t tādvaita-vedānta, dvaita-vedānta, śuddhādvaita-veānta, dvaitādvaita-vedānta). Nazwą „vedānta” określa się niekiedy same U., będące „końcem” lub „celem” (anta) całej literatury wedyjskiej (veda). Jako teksty autorytatywne, U. były przez autorów vedānty szeroko komentowane, wraz z Bhagavadgītą i Brahma-sūtrami wchodząc w skład „kanonu trzech” (prasthāna-traya) komentowanych tekstów. W poł. XVII w. powstał perski przekład U. ( Oupnek’hat ), który posłużył za podstawę tłumaczenia na łacinę, dokonanego przez A. Duperrona ( Oupnek’hat. Id est, secretum tegendum , I–II, Str 1801–1802). W tej wersji językowej U. po raz pierwszy przeniknęły do Europy, wywierając wpływ na niektórych myślicieli (np. A. Schopenhauera). Nie sposób określić dokładnej liczby U., ponieważ wiele utworów określano tą nazwą. Tradycyjnie mówi się o 108 U., należy jednak pamiętać, że jest to liczba magiczna. Za najstarsze uważa się kilkanaście tekstów. P. Deussen klasyfikuje U. w czterech grupach: 1) stare pisane prozą – B r rhadāraòyaka (z wyjątkiem IV, 8–21), Chāndogya , Taittirīya , Aitareya , Kau s sītakī , Kena (III i IV rozdz. prozą); 2) nowsze wierszowane – Kena (I i II rozdz. wierszem), B r rhadāraòyaka (IV 8–21), Kā t thaka , Īśā , Śvetāśvatara , Muò d daka , Mahānārāyaòa ; 3) późne pisane prozą – Praśna , Maitrāyaòīya , Upanisady PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu 1 Māò d dūkya ; 4) inne późne teksty należące do Atharvavedy, np. Garbha , Prāòāgnihotra . Późne teksty określane mianem U., są najczęściej związane z daną grupą religijną, stąd U. wisznuickie, siwaickie itd. Trudno przecenić rolę U. w kulturze i historii myśli Indii. Choć spośród sześciu ortodoksyjnych szkół ( s sa d d-darśana) tylko vedānta odwoływała się do U., każdy z systemów musiał uznać (przynajmniej formalnie) ich autorytet. U. nie zawierają wprawdzie jednolitego systemu, stały się jednak inspiracją dla wielu filozofów i kierunków. Także umysłowość Siddhārthy (Buddy) formowana była przez właściwy U. świat pojęć i terminologię, można więc mówić o pośrednim wpływie U. na buddyzm. P. Deussen, Sechzig U. des Veda , L 1897, Da 1963 4 ; M. Winternitz, Geschichte der Indischen Literatur , I–III, L 1908–1920; Wiedza tajemna wed indyjskich. U. [...] (tłum. S. F. Michalski), Wwa 1913, Kr 1991; P. Deussen, Zarys filozofii indyjskiej (tłum. z jęz. niem.), Lw 1914; W. Ruben, Die Philosophen der U. , Bn 1947; The Principal U. (tłum. i oprac. S. Radhakrishnan), Lo 1953, Atlantic Highlands 1992; Eight U. (tłum. Gambhirananda Swami), I–II, Ca 1957–1958; The U. An Anthology (oprac. D. S. Sharma), Bom 1961, 1989 5 ; A. J. Syrkin, Niekotoryje problemy izuczenija U. , Mwa 1971; P. Dušan, Filozofija U. , Beograd 1978; Sh. Sharma, Life in the U. , ND 1985; M. Kudelska, U. Zaranie myśli indyjskiej , Kr 1996; Upaniszady , (tłum. M. Kudelska), Kr 1998, 1999 2 ; Die Weisheit der U. (tłum. K. F. Geldner), Mn 2006. Paweł Sajdek Upanisady PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu 2 |
Menu
|